مراتب ذکر خدا

این عالم ظرفی است که تجلیات مختلف حضرت حق در اجزای آن ظاهر و متبلور است یکی از تجلیات خداوندی مقام حضور او در اعمال عبد است که به آن حال ذکر میگویند آیا تا به حال از خود پرسیده*ایم ذکر چیست و در عالم ذکر ما چه جایگاهی داریم آیا از خود پرسیده*ایم ما ذاکریم یا غافل آنچه به دنبال می آید مراتب ذکر است که مظهری از تجلیات الهی در نزد خواص از عباد می*باشد ذکر بر چند قسم است مرتبه اول ذکر لسانی است مرتبه دوم ذکر قلبی است و عالی ترین مرتبه ذکر حضور حضرت حق در تمام اعمال و افعال بنده است در این مرحله عبد به مرحله ای می*رسد که تمامی حجب نوری را می*شکافد و به معادن عظمت رسیده و روح معلق به محل اعلا می شود هر کدام از مراحل ذکر مدخل و مقدمه*ای برای مرحله بعدی است که به شرح ذیل بیان شده


ذکر زبانی


یاد خدا دارای درجات و مراتبی است که به اعتبار آن از فضیلت و ارزش متفاوتی برخوردار خواهد بود.
مشغول داشتن زبان به ذکر خدا را می*توان نخستین مرحله از مراحل بهره مندی از این نعمت بزرگ دانست که به صورت*های مختلف همچون تسبیح، تنزیه، حمد و ثنا، تکبیر و تعظیم ، شکرگزاری، دعا ، استغفار، و درخواست حاجت ظهور می*یابد.
این مرحله که خود زمینه ساز فکر ، و راه گشای ذکر قلبی است و به منزلة بنزین موتور حرکت سالک در مسیر کمال به حساب می*آید، چنانچه با آداب و شرایط آن همراه باشد از بهترین عبادات شمرده شده، و آیات و روایات فراوانی که به حد تواتر می*رسد، در فضیلت آن وارد گشته است. (به عنوان نمونه از روایاتی که در فضیلت ذکر شریف «لا اله الا الله»، تسبیح، حمد، تکبیر، استغفار و تسبیح حضرت زهرا سلام*الله*علیهم وارد شده می*توان نام برد.)

ذکر قلبی


این مرتبه از ذکر نیز بسیار ارزشمند بوده و آن چنان که از آیات قرآنی و احادیث استفاده می*شود، دارای فضیلتی بس عظیم می*باشد و منظور از آن در مرحله نخست توجه نمودن به خدای متعال در هنگام گناه ، و او را حاضر و ناظر دانستن است، به گونه*ای که انسان را از گناه بازدارد؛ برای نمونه، هنگامی که اسباب گناه فراهم شد و شیطان می*کوشد آدمی را به ارتکاب آن وا دارد، چنانچه با استمداد از قدرت ایمان و روح تقوا ، به خود نهیب دهد و در نظر آورد که خدای متعال حاضر است و در همه حال او را می*بیند؛ همین تذکر و نهیب ایمانی بین او و معصیت حائل گشته، او را از آلوده شدن به آن گناه بازمی دارد.
خدای متعال می*فرماید:
ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذاهم مبصرون؛به راستی پرهیزکاران هنگامی که گرفتار وسوسه*های شیطان شوند متذکر گشته، ناگهان بینا می*گردند.

حضور دایمی


مقصود از این مرحله مرتبه بالای ذکر قلبی و برترین نوع ذکر است که جز برای اولیای خدا و کاملین مؤمنان حاصل نمی*گردد. حضور دایمی به معنای آن است که انسان در همه حالات در خلال کسب و کار، هنگام گفت وگو با مردم، در وقت خوردن و آشامیدن و همه اوقات زندگی، خدای متعال را قلبا یاد کرده، با یاد اقدسش مانوس بوده، و آنی از او ـ جل و علا ـ غفلت نورزد.
خدای متعال می*فرماید:
رجال لاتلهیهم تجارة ولا بیع عن ذکرالله... ؛ مردانی که آنان را نه تجارت و نه هیچ داد و ستدی از یاد خدا غافل نمی*سازد.
آنان در عین تلاش و فعالیت، هرگز از یاد خداوند غافل نگشته، کار و کوشش و فعالیتشان همواره تحت الشعاع یاد خدا و ذکر اوست. یاد خدا دیدگان آنان را روشن و دل هایشان را منور گردانیده، همه چیز را از صفحة فکر و قلبشان ناپدید ساخته است.
گویا جز با یاد و نام او آشنا نیستند و جز کلام او گوش آنان را نوازش نمی*دهد. دنیا را پشت سر گذارده، پای بر عرصه آخرت نهاده*اند. آنچه را که دیگران نمی*بینند آنها می*بینند و گوش جانشان با آنچه که سایر مردم نمی*شنوند آشناست