میم یا مِم(mem ( به چه معناست؟

«میم» در زبان عبری باستان و خط هیروگلیف مصری با تلفظ ( (memبه معنای آب است.28 حتی (مییأ) در زبان آشوری که یکی از شاخه های زبان آرامی و (مَییم) به عبری عصر حاضر29و ماء در عربی به معنی آب هستند. جای یاد آوری دارد که مَییم در نگارش بسیار شبیه به میم ما میباشد و آب در هر سه زبان با حرف میم (م) شروع میشوند.

آب این عنصر پاکی و طهارت، نور و روشنائی دراسطوره های مشرق زمین یاد آور آناهیتا می باشد. آناهیتا الۀ آبها بوده. آب نماد زایندگی و خلقت، آفرینش، ایمان است و نجابت. قبل از ظهورپیامبر باستانی ایران زمین اَشو زرتشت(که با آمدن دین مبین و کامل اسلام جلوۀ خود را از دست داد) بر طبق آئین مهر، الۀ میترا در ایران نفوذ زیادی داشته است ولی بعدها جای خود را به الۀ آناهیتا و یا همان ناهید داده است.«اردیسورآناهیتا الهه و مظهر آبهاست که پیوسته در نزد ایرانیان مقدّس بوده است...او زنی نیرومند، سپید، زیبا و خوش اندام است. (...) او در میان ستارگان بسر می برد و گردونۀ او را چهار اسب نر می برند که باد و باران و ابر و تگرگند. او منبع همه باروری هاست، نطفه همه نَران را پاک می گرداند، رحم همه مادگان را تطهیر می کند و شیر در پستان مادران پاک می سازد. (...)»29 «آناهیتا در عین حال هم ایزد بانوی رام و آرام باروری است و هم در اندازه ای کین جوی جنگ و هم زندگی بخش است و هم زندگی سِتان.»30 «به احتمال زیاد "اَردیسور آناهیتا" نیز چون میترا از یزدانی بود که پیش از ظهور زرتشت بعدها این ایزد در میان ایرانیان چنان به فراموشی سپرده شد که دست کم در داخل ایران از معابد مهری سراغی نمی بینیم.» 31

و امّا در کتاب مقدّس تورات نیز از این اله آبها از جانب پروردگارمان گفتاری داریم. این اله آبها یاد آور زایندگی و خلقت است. «در اسطوره های کنعان بیشتر خدایانی که با آفرینش پیوستگی دارند یاد آور آب می باشند. اِل (El) پدر خدایان در سر چشمه همه رودها جاری است.(...) در اسطوره های آفرینش کنعانی آب آفریده خدایان بود در تورات نیز آب پیش نیاز آفریده هاست که مانند اسطوره های هندی و بین النهرین بنیاد همه چیز بر آن است. پدید آمدن آب- بانوانی مانند اردیسورآناهیتا پی آمد و همانند سازی اسطوره های آفرینش می باشند؛ زیرا بر جسته ترین صفات خود را از این اسطوره ها گرفته اند، مانند نقش آب در زایندگی که در پی آفریدن است و در زنانگی که یاد آور زایندگی است.»32 گفته شد که آناهیتا در میان ستارگان بسر می برد و گردونۀ او را چهار اسب نر حمل می کنند که باد و باران، ابر و تگرگند. و قرار گرفتن این چهار عنصر در کنار هم رعد و برق را می سازند. در قرآن مجید آیات 12-13سوره الرعد خداوند می فرمایند:« هُوَ ٱلََّذِی یُریُکُم ٱلبَ۫۫ر۫ق خَوفاً وَصَمعآً یُنشیءُٱل۫سَحاب ٱلثِقّالَ12 وَیُسبِِحُ ٱلرَّعدُ بِحَمدِهِ وَ ٱلمَلیکَةُ مِن خِیفَةِوَ یُرسِلُ ٱلصَّوَعَن فَیُصیِبُ بَها مَن یَشَاءَُ وَهُم یُجدِلونَ فِی اللهِ وَ هُوَ شَدیدُ ٱلمِحَالِ»13 « اوست که برای بیم از قهر و امید به رحمت خود برق را به شما می نماید و ابرهای سنگین را هر جانب بر می انگیزد»12 « رعد و جمیع فرشتگان همه از بیم قهر خدا به تسبیح و ستایش او مشغولند و صاعقه ها را بر سر هر قومی بخواهد می فرستد باز هم کافران در قدرت خدای سخت انتقام جدل می کنند »13 تمام صفات اله آبها که در حرف (میم) نهفته است در خدای تبارک و تعالی یافت می شود ولی بسیار عظیم تر و بر جسته تر. پس آب و میم می تواند نماد پروردگار باشد. آب نماد آفرینش است و زایندگی در خلقت، آب در عین بخشندگی و مهربانی و پاکی و مرحمت بسیار کینه جوی و جنگ ستیز است. در زبانهای فرانسه و ایتالیائی نماد کلمه آب مؤنث است.34 شاید که آن نیز از این اساطیر ریشه گرفته اند و همانطور که گفته شد (alef) اَلف اشاره به گاو (آپیس) و یا هر موجود علف خوار دیگری دارد که در اسطوره های آریائی و مشرق زمین اشاره بر تمایلات و گرایشهای انسانی و دنیوی دارد و شرک و بت پرستی و گرایش به هر چیز دیگری جز خدای رحمان. و در پس لام و یا (lameth ) و یا همان یاد گیری از پیامبران، ائمه، کتب مقّدس بخصوص قرآن مجید و عبرت اندوزی است که انسان به آب نماد پروردگار نیل پیدا می کند. اینطور به نظر می رسد که اوّلین پیام (الم) اشاره به امر توحید و یکتا پرستی باشد. بنی اسرآئیل و نه تنها آنها بلکه اقوام گذشته حتّی اعراب در دورۀ جاهلیت مبتلی به شرک و بت پرستی بودند بایست توبه می کردند از پیامبرشان راه و رسم دین داری و یکتا پرستی و توحید را می آموختند تا به آن یگانۀ آسمانها و زیبائیها گرایش یابند. حال ببینیم علاوه بر آنکه (alef) اَلف به معنی گاو است معنای دیگری ندارد؟ قابل ذکر است که کلمات زیادی در قرآن کریم با (الف) شروع می شوند و از آن جمله اند (بنی اسرائیل) که البتّه بایست گفت که نعمتهائی که خداوند به آنها ارزانی داشته از آب بودند. گذشتن از دریا با رهبری پیامبر عظیم الشأنشان موسی کلیم الله . زدن عصا توسط حضرت موسی السَلامُ الله عَلیه به سنگی و جوشیدن و بیرون آمدن دوازده چشمه آب و ابرهائی که در مدّت بسر بردنشان در بیابانها به اذن خداوند بر بالای سرشان سایه می انداختند. در آیه 40 از سورۀ البقرة خداوند تبارک و تعالی می فرمایند:« یا بَنیِ اِسرائیلَ ٱذ۫۫۫کُروُا نِعمَتِی ٱلَّتیِ آنعَمتُ عَلَیکُم وَ آوفُوا بِعَهدِی أُوفِ بِعَهدِکُم وَ إیَّیَ فَٱرهَبُون.»40 ای بنی اسرائیل یاد آرید از نعمتهایی که به شما عطا کردم وفا کنید به عهد من تا به عهد شما وفا کنم و از شکستن پیمان من بر حذر باشید.35 در تفسیر این آیه آیت الله مکارم شیرازی می فرمایند:« یاد نعمتهای خدا! از آنجا که داستان نجات بنی اسرائیل از چنگال فرعونیان و خلافت آنها در زمین سپس فراموش کردن پیمان الهی وگرفتارشدن آنها در چنگال رنج و بدبختی شباهت زیادی به داستان آدم دارد، خداوند در این داستان روی سخن را به بنی اسرائیل کرده (...).»36 شاید که (الم) در این سوره از قرآن اشاره و تذکری بر این قوم باشد چه بسا که از بی وفایی صحبت نموده اند و اینکه بایست به عهد خویش وفا می کردند و نکردند بی صبری پیشه کردند و گول سامری فرستادۀ شیطان را خوردند و دوباره طبق سنت دیرینه به آپیس روی آوردند می بایست توبه می کردند و به توحید و یکتاپرستی که رکن اوّلیه و اساسی دین است برمی گشتند بخصوص دین مبین اسلام. در نزد سومریان (IL) و (EL) خدای خدایان بوده و گفته شد که در اسطوره های کنعانی بیشتر خدایانی که با آفرینش پیوستگی دارند یاد آور آب می باشند. اِل (EL) پدر خدایان می بوده و در تورات خدا آفرینندۀ آنهاست پس (مِم) می تواند اشاره ای بر یکتا پرستی ، توحیدو گرایش به پروردگارباشد.

الم

الف + لام + میم

↓ ↓ ↓

1- شرک و بت پرستی 1-آموختن 1- الله

2- تمایلات مادی و نفسانی 2-توبه 2- توحید و یکتا پرستی

3- بنی اسرائیل

الم← = توحید و یکتا پرستی

در نقش بر جسته های کهن همواره میترا و آناهیتا در حال کشتن گاوی است این ذبح گاو اشاره به چه امری دارد؟ این امر رستاخیز و معاد نمی باشد؟!

حال معنای الف و میم را در اوستا مورد مطالعه قرار می دهیم:

« درباره آئین ها و مراسم ایزد- بانو آناهیتا اسنادی در دسترس است که مهّمترین آنها کتاب اوستا است مراسم قربانی کهن ترین مراسمی است که در سروده های آبان یَشت برای آناهیتا یاد شده است و یکی از کهن ترین آئین های بشری می باشد که پیوند انسان را با باورهای اسطوره ای خود استوار می بخشد در باورهای هند و ایرانی قربانی آغازین که پیدایش جهان را از آن می دانستند و اهمّیت زیادی داشت و در آن یک انسان، اسب یا گاو قربانی می شد (در آئین میترا قربانی شدن گاو به رستاخیز طبیعت می انجامید) خون و اعضای آن به رستاخیز طبیعت و پیدایش جانوران، گیاهان، فصلها و جهان مادّی می انجامید, قربانی برای هر چیز نوزائی نیروهای مقّدس در آن را به همراه داشت»37 با توجّه به این اسناد می توان این گونه اندیشید که (mem) و(alef) نماد معاد و رستاخیز می باشند. و قبلاً به عرض رسانیده شد که (الم) می تواند این رکن اساسی دین (توحید و یکتاپرستی) را در بر داشته باشد ولی ( لام) و یا همان lameth در این میانه چه نقشی دارد؟

در ابتدا گفته شد که یکی از معناهای (lameth) یا (لام) بنا بر خط هیروگلیف مصری شیر مادّه است. آیا تؤامانی کلمات گاو +شیر+آب معنائی را می رساند؟

حمله شیر به گاو و همراهی شیر و میترا (الهۀ آبها) که در حال کشتن گاوی است به معنای تغییر فصول و پیدایش حیاتی نو و در انتها آفرینش است.

« به نظر هیلز حمله شیر به گاو نمادی از ستیز فصلهاست. او توضیح بیشتری نمی دهد ولی شاید بهتر باشد این صحنه را با پرده های بسیاری که در آئین مهر وجود دارد مقایسه کنیم که در آنها میترا گاوی را می کشد. اتفاقاً در یکی از این پرده ها شیر هم در کنار یکی از همراهان میترا حظور دارد و ناظر صحنه کشتن گاو است. امری که نماد آفرینش است. مرگ گاو حیاتی نو می آفریند و از آنجا که میترا آفریننده ای است که طبیعت را مجدداً میزاید کار او میتواند به مفهوم تغییر فصل باشد. آفریده شدن حیات یا تجدید حیات با مرگ گاو موضوعی شناحته شده در اساطیر ایران است.»38

(الم)← الف (گاونر) + لام(شیر مادّه) + میم (آب) = معاد، رستاخیزو آفرینش

آری قربانی شدن گاو به دست آناهیتا (الۀ آبها) تذکری است بر وجود رستاخیز و معاد چنانچه در آیه 73 سورۀ البقرة خداوند می فرمایند:« فَقُلنا ٱضرِبوُهُ کَذلِکَ یُحِی ٱللهُ ٱلمَوتی وَ یُریُکُم ایاتهِ لَعَلَکُم تَعقِلون.»« پس دستور دادیم که پاره ای از اعضاء آن گاو را بر بدن کشته بزنید تا ببینید که این گونه خداوند مردگان را زنده خواهد فرمود و قدرت کامله خویش را آشکار خواهد ساخت که قدرتش به اسباب عادی نیاز ندارد و شاید شما به خرد دریابید.»39 این خود حجتّی بود بر پندار ما. در تورات نیز به چنین موردی بر خورد می کنیم. ما تا کنون معانی این حروف را از دیدگاه زبان عبری باستان و خط هیروگلیف مصری مورد بررسی قرار دادیم ولی چنانچه گفته شد این حروف به توحید و معاد اشارت دارند و در مبانی آورده شده از اوامری همانند اعمال قربانی به میان آمد و در سورۀ مذکور(البقرة) در آیات بی شماری از این باید و تکلیف الهی صحبت به میان آمده است. آیا این حروف اشاره ای بر این مطلب می توانند داشته باشند؟!

در روز عرفه حاجیان مغرور از نوشیدن باده ای مستانه، مسرور از انجام تکالیف الهی خویش، قربانئی را ذبح می کنند بر طبق شیوۀ ابراهیمی. ولی قبل از قربانی آن موجود علف خوار می بایست به او آب خوراند . آیا این رسم از روی حس حیوان دوستی می باشد؟ و یا اینکه حیوان به هنگام سر نهادن بر دستور ایزدی تشنه نباشد؟! گفته شد که در نقش برجسته های کهن , اله میترا در جوار شیری در حال کشتن گاوی است برای تغییر فصول و بوجود آوردن معاد و روز رستاخیز و باز گفته شد که گاو مظهر و نماد انسان و جهان است و یا به عبارتی تمایلات انسانی و دنیوی و آب سمبل و نماد, آناهیتا خدای خدایان است پس بایست خدا و شیوه های الهی غالب گردند، در تورات، سفر خروج، باب 29، آیات 2-6 اینطور آمده:« قربانی سوختنی به جهت عطر خوشبوی خداوند بگذارید یک گاو جوان و یک قوچ و هفت برۀ نرینه یکساله بی عیب (...) و یک بز نر به جهت قربانی تا برای شما کفاره شود.»40

« به نظر می رسد قربانی دارای سه عنصر اساسی باشد: بخشش، جایگزینی و تقرّب، (...)مفهوم بنیادین دیگر؛ جایگزینی است: یعنی قربانی جانشین قربانی شدن خود فرد یا مرگ او میشود. زیرا گناهکار بخاطر گناهکار بودنش سزاوار مردن بوده، امّا تورات فرصت، تقدیم قربانی را به او عطا کرده است؛ مشروط بر اینکه در یابید که این قربانی نماد قربانی شدن خود اوست و آنچه بر سر این قربانی آمده می بایست بر سر او می آمد.»41 و انجیل مقّدس می فرمایند:«[ ...مزد گناه مرگ است،(...)]42 زیرا که[ همه گناه کرده اند و از جلال خدا کوتاه می آیند.]43 [ هیچ کس پارسا نیست، حتّی یک نفر.]44»و ما می دانیم که ائمه علیه السّلام و انبیای اوالعزم از جمله حضرت عیسی (ع)، حضّرت موسی کلیم الله و حضرت محمّد خاتم الانبیأ معصوم اند. پس به غیر ازاین معصومین همه انسانها دچار گناه گشته اند و باید جزای آن را پرداخت کنند ولی خداوند فرصتی دو باره به آنها می دهد تا در اعمال حجّ قربانی کنند که نمادی از کشتن و فنای تمایلات نفسانی و دنیوی است به خون نشاندن گناهان پیشین است و بالاخره ابراز پذیرش امر توحید و یکتا پرستی و تقبل امر معاد و رستاخیز: (الم)(...).

آری (الم) می تواند در لایه های درونی خود معنای زیبای اعمال حجّ را در بر داشته باشد. آیات 158, 189, 196, 197, 198, 199, 200 مؤید این امر می باشند.« وَ أََتَمِوُّا ٱلحَجَّ وَ ٱلعُمرَةَ لَِلّهِ فَان اَحصَِرتُم فَماَ ٱسَتَیسَر مِن ٱلهَدَی وَلاَ تَحیقوا رُؤُ سَکُم حَتّی یَبلَغَ ٱلهَدی»45

معنای عظیم دیگر "لام" یا همان "lameth" بر طبق خطّ هیروگلیف مصری (همانطور که گفته شد) افق می باشد و در ابتدای این بحث متوّجه شدیم که منظور از افق همان قبله است. حال به تفسیر(الم) می پردازیم تا بیشتر بفهمیم که منظور از قبله بین الف و میم چه می باشد؟

آنچنان که گفته شد (alef ( الف نشانگر گاو آپیس است و آپیس سمبل و نماد ننگین برگشت بنی اسرائیل از دیانت خویش و یاد آور خود کلمه بنی اسرائیل و lameth (لام) قبله است و (میم) mem آب، تذکره زیبا و فرخندۀ (چشمۀ زمزم), ( مکّه معظمه) و بالاخره (مسجد الحرام) می باشد.

الف) alef ( + لام) lameth ( + میم ( mem)

↓ ↓ ↓

1-گاو آپیس،ابتدای قبله آب (چشمه زمزم)

کلمه اسرائیلیان کعبه

2- بیت المقّدس

بنابراین اینطور به نظر می رسد که (الم) به تغییر قبله نیز اشاره داشته باشد!

« سَیَقُولُ ٱلسُفَهَا مِنَ ٱلنَاسِ مَا وَلَهُم عِن قَبلَتَهِم ٱلَتی کانُوا عَلَیهَا قُل لله ٱلمَشرِقَ وَ ٱلمَغرِبَ یَهدِیَ مَن یَشأُ اِلَی صِراطَ ٱلمُستَقیم.»(آیه 142)

مردم سفیه بی خرد خواهند گفت چه موجب آن شد که مسلمین از قبله ای که بر آن بودند (بیت المقّدس ) روی به کعبه آورند بگو ای پیغمبر مشرق و مغرب خدایراست و هر که خواهد براه راست هدایت فرماید.»46

پریسا جمشیدی کارشناس ارشد آموزش زبان فرانسه از دانشگاه تربیت مدرّس