مقام والاى شهادت در قرآن
روزهایى پیش مى آید که بدون ایثار و فداکارى، خطرات بر طرف نمى شود و اهداف بزرگ و مقدس محفوظ نمى ماند، اینجاست که گروهى مؤمن و ایثارگر باید به میدان بیایند و با نثار خون خود از آئین حق پاسدارى کنند، به اینگونه عملی در اسلام «شهادت» گفته مى شود
اسلام با ترسیمى که از مساله شهادت در آیات قرآن کرده است عامل بسیار مهمی را در مبارزه حق در برابر باطل وارد میدان ساخته است، عاملى که کاربرد آن از هر سلاحى بیشتر و تاثیر آن از همه برتر است، آن عامل این است که اسلام در تعلیمات خود این درس بزرگ را آموخته که شهادت در راه خدا و در طریق حق و عدالت، به معناى نابودى و مرگ نیست، بلکه سعادت است و زندگى جاویدان و افتخار ابدى. سربازانى که چنین درسى را در این مکتب بزرگ آموخته اند هرگز قابل مقایسه با سربازان عادى نیستند، سرباز عادى به حفظ جان خود مى اندیشد، اما آنها براى حفظ مکتب پیکار مى کنند و پروانه وار مى سوزند و قربانى مى شوند و افتخار مى کنند. (تفسیر نمونه، ج1، ص: 522
شهادت در راه خدا، در اسلام از جایگاه والایی برخوردار است و بیانات زیبایی در قرآن و روایات در این باره به چشم می خورد.
«شهادت» معامله با خداست
یکى از حوادث و نتایج جنگها، این است که گروهى در راه اسلام شهید و قربانى مى شوند تا بازماندگان بدانند که این آیین پاک را ارزان به دست نیاورده اند تا در آینده ارزان از دست بدهند. ملتى که قربانى در راه اهداف مقدس خود ندهد، همیشه آنها را کوچک مى شمرد، اما وقتى قربانى داد خود او و نسلهاى آینده اش، به آن اهداف به دیده عظمت مى نگرند.
این شهیدان که هدفی جز حفظ اسلام نداشتند، با خدا معامله کردند معامله ای با ارزش و بزرگ، خداوند در آیه 111 سوره توبه می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمْ الْجَنَّةُ یُقاتِلُونَ فى سَبیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقّاً فِى التَّوْراةِ وَالْإِنْجیلِ وَالْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذى با یَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ/ همانا خداوند از مؤمنان، بدنها و اموالشان را مى خرد که (در عوض) بهشت براى آنان باشد (به این صورت) در راه خدا پیکار مى کنند، مى کشند و کشته مى شوند، این وعده ثابتى است بر او که در تورات، انجیل و قرآن (بیان کرده است) و چه کسى از خدا به عهدش با وفاتر است، اکنون بشارت باد بر شما به داد و ستدى که (با خدا) کرده اید و این پیروزى بزرگى (براى شما) است.
در معامله شهید با خداى متعال، مشترى خود خداوند است و فروشنده، رزمنده مؤمن است، کالا، جان و مال است و بها، بهشت و رضوان. این معامله، معامله بی نظیری است چرا که معامله با کسی است که به دیگری محتاج نیست «إِنَّ اللَّهَ لَغَنِىٌّ عَنِالْعالَمینَ» (عنکبوت/ 6) گنجهاى آسمانها و زمین مال اوست «لِلَّهِ خَزائِنُ السَّمواتِ وَالْأَرْضِ» (منافقون/ 7) به علاوه، آنچه در اختیار انسان است، همه لطف و فیض اوست انسان از خود چیزى ندارد تا به خدا عوض بدهد. در واقع معامله با خدا، بخششی بدون عوض از طرف اوست.
شهادت از اسباب راهیابى به بهشت.
آیاتی در قرآن داریم که که شهادت را یکی از راه های ورود به بهشت دانسته است مانند آیه «فَالَّذینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فی سَبیلی وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ .../ پس کسانى که [براى خدا] هجرت کردند و از خانه هایشان رانده شدند و در راه من آزار دیدند و جنگیدند و کشته شدند، قطعاً بدى هایشان را محو خواهم کرد و آنان را به بهشت هایى که از زیرِ [درختانِ] آن نهرها جارى است، وارد مى کنم» (آلعمران/ 195).
خداوند در جای دیگر نیز چنین می فرماید: «وَ الَّذینَ هاجَرُوا فی سَبیلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ ماتُوا لَیَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقاً حَسَناً وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقینَ * لَیُدْخِلَنَّهُمْ مُدْخَلاً یَرْضَوْنَهُ وَ إِنَّ اللَّهَ لَعَلیمٌ حَلیمٌ/ و کسانى که در راه خدا هجرت کرده سپس کشته شده یا مرده اند، به یقین خدا رزقى نیکو به آنان مى دهد و قطعاً خدا بهترین روزى دهندگان است. مسلماً آنان را به جایگاهى که آن را مى پسندند وارد مى کند و بى تردید خدا دانا و بردبار است» (حج/ 58 و 59).
شهادت، بهترین نوع مرگ
در خطبه ای علی علیه السلام در روز جنگ به یارانش چنین فرمود:
«هیچ کس از مرگ نجات پیدا نمى کند چه آن کس که در خانه خود ساکن شده و نه آن کس که از مرگ فرار مى کند. سپس فرمود: «فَإِنَّ أَفْضَلَ الْمَوْتِ الْقَتْلُ وَ الَّذِی نَفْسُ عَلِیٍّ بِیَدِهِ لَأَلْفُ ضَرْبَةٍ بِالسَّیْفِ أَهْوَنُ عَلَیَّ مِنْ مِیتَةٍ عَلَى الْفِرَاش» بهترین نوع مرگ شهادت است قسم به کسى که جان على بن ابى طالب در دست اوست هزار ضربت شمشیر در میدان نبرد نزد من آسانتر است از اینکه در بستر بمیرم» (أمالی شیخ طوسی ص 169 المجلس السادس).
در این خطبه اهمیّت شهادت و جهاد به روشنی معلوم مى شود.
شهید، هم ردیف پیامبران و صدیقین
در اسلام کمتر کسى به پایه و رتبه «شهید» مى رسد، شهیدانى که آگاهانه و با اخلاص نیت به سوى میدان نبرد حق و باطل رفته و آخرین قطرات خون پاک خود را نثار مى کنند. در آیات و روایات، مقاماتی برای آنان نام برده شده است که به برخی از آنها اشاره می شود:
قرآن مجید در مقام بیان کسانى که به آنان نعمت داده شده، شهدا را در ردیف پیامبران و صدیقین نام مى برد:
«فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ انْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیّینَ وَالصِّدیقینَ وَالشُّهَداءِ وَالصَّالِحینَ/ آنان همنشین کسانى خواهند بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده است، از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان» (نساء/ 69).
شهید، زنده جاوید
شهیدان راه خدا علاوه بر اینکه از همه پاداش هایى که مجاهدان و جانبازان دارند برخوردارند، از پاداش هاى ویژه ای مانند جاودانگی حیات نیز بهره مند مى گردند خداوند چنین می فرماید: «وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ/ و به آنان که در راه خدا کشته مى شوند مرده نگوئید بلکه آنان زنده هستند ولى شما کیفیت حیات آنان را درک نمى کنید» (بقره/ 154).
جهان پس از مرگ که در دو مرحله برزخ و قیامت صورت مى گیرد وقوعش حتمى و قطعى است و هر انسانى پس از عبور از دنیا و ورود به عرصه دنیاى دیگر بنابر عدالت و حکمت حق، به پاداش اعمالش چه خوب و چه بد خواهد رسید، اما برای شهیدان در زمینه زندگى پس از مرگ و مراتب ملکوتى، پرونده ویژه اى باز است و حیات خاصى به آنان عطا مى شود که فوق حیات دیگر مؤمنان در جهان پس از مرگ است و این حیات در قدرت جذب الطاف و عنایات خدا و رحمت و مغفرت حضرت محبوب در حدى از کمال است که گوئى مرگ طبیعى گریبان آنان را نگرفته، بلکه زنده اند و کیفیت حیات عالى آنان به گونه اى است که براى ما قابل درک نیست. (تفسیر حکیم، ج4، ص: 419).
خداوند در آیه دیگری نیز به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چنین می فرماید: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فى سَبیلِ اللَّهِ امْواتاً بَلْ احْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ/ هرگز گمان مبر کسانى که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند» (آل عمران/ 169).
در این آیه خداوند اوصافى براى شهیدان ذکر کرده است: حیات و روزى گرفتن آنان از خدا، حیاتى بهتر از حیات برزخیان و رزقى برتر از رزق مؤمنان، آنان به خاطر قربشان به حضرت حق و تبدیل شدن همه وجودشان به نور محبوب، حیاتى دارند که گوئى بوى مرگ هرگز از آن استشمام نمى شود و بهره مندى شان از عنایات حق با حیات مؤمنان قابل مقایسه نیست. (تفسیر حکیم، ج4، ص: 424).
نظیر این آیه است سخن حسین بن علی علیهما السلام که در راه کربلا چنین گفت:
«لَا أَرَى الْمَوْتَ إِلَّا سَعَادَةً وَ لَا الْحَیَاةَ مَعَ الظَّالِمِینَ إِلَّا بَرَما/ من مرگ را جز سعادت ابدى و خوشبختى سرمدى نمى دانم و زندگى با ستم گران و زیر بار آنها رفتن را جز ملالت و عار و ننگ به حساب نمى آورم» (تحف العقول ص 245 و عنه ع فی قصار هذه المعانی).
شفاعت شهید
شهید در زمره کسانى است که در روز قیامت شفاعت مى کنند و شفاعتش مورد پذیرش درگاه الهى واقع مى شود. امام رضا علیه السلام از امیرالمؤمنین نقل می کند که فرمود:
سوگند به آن کسى که جانم در دست اوست، در قیامت اگر انبیاء بر سر راه شهیدان باشند، به احترام آنها از مرکب پیاده مى شوند، چرا که مقام و ارزش شهیدان را در پیشگاه خدا مشاهده مى کنند و هر یک از شهیدان در باره هفتاد هزار نفر از خاندان و همسایگان خود شفاعت مى کند، تا آنجا که همسایگان او بر سر همسایگى با وى با یکدیگر نزاع و دشمنى مى کنند. آنگاه شهیدان با من و با حضرت ابراهیم بر سفره جاودانى بهشت مى نشینند و هر بامداد و شامگاه رحمت خداى متعال را دیدار مى کنند. (صحیفه امام رضا علیه السلام ص 93 باب الزیادات).
در پایان از خداوند خواستاریم که شهادت را نصیب و روزی ما نیز بفرماید. در روایتی می خوانیم:
جوانی به نام حارثه به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: «ادْعُ اللَّهَ لِی یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْ أُرْزَقَ الشَّهَادَةَ مَعَک/ یا رسول اللَّه! دعا کن که تا خدا شهادت را با تو به من روزى کند». حضرت عرض کرد: بار خدایا! حارثه را شهادت روزى کن. چند روزى نگذشت تا آنکه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم گروهى از اصحاب را به جنگ فرستاد و حارثه را نیز با ایشان روانه کرد؛ پس جنگ کرد و به شهادت رسید (کافی چاپ إسلامیه ج2 ص 53 باب حقیقة الإیمان و الیقین).
یادداشت: مهدی سید مرادی
