رستاخیز حیوانات (3)
حشر حیوانات در رستاخیز
حشر در لغت به معناى جمع کردن[۱] است و در آیه « ذَلِک حَشرٌ عَلَیْنَا یَسِیرٌ»،[۲] آن، جمع کردنى است که بر ما آسان است. به همان معنا به کار رفته است. و در اصطلاح شرع، عبارت است از: جمع آورى خداوند خلایق را در قیامت، جهت محاسبه و سؤال و جواب.
در قرآن آمده است: «از خدا بترسید و بدانید که (روزگارى) به حضور او گرد مىآیید».[۳]
وُحُوش جمع “وحش” به معناى حیوانات وحشى در مقابل اهلى است.[۴] و حیواناتى که با انسان اُنس ندارند وحشى خوانده مىشوند.
رستاخیز حیوانات:
این موضوع از مسائل اختلافى متکلمان و مفسران است. بعضى معتقد هستند که چون حساب و سؤال و جواب، ویژۀ مکلّفان است؛ بنابر این، غیر از جن و انس که کارشان به قیامت موکول مىگردد، امّا حیوانات نظر به این که مکلّف نیستند، پس رستاخیزى براى حیوانات نیست. و حشر هر حیوانى، مرگ آن است. در مقابل، اکثر دانشمندان معتقد هستند که همه حیوانات داراى شعور هستند و در قیامت محشور مىشوند و به نسبت درک و شعورشان مورد بازخواست قرار مىگیرند.
آیات و روایات زیادى وجود دارد که دلالت بر شعور و علم حیوانات مىکند. ضمن آن که تجارب و علم روز انسانى نیز مؤید همین ادعا است. از میان آیات قرآن کریم مىتوان به داستان فرار کردن مورچگان از برابر لشگر سلیمان،[۵] داستان رفتن هدهد به منطقه “سبا در یمن” و آوردن خبرهاى هیجان انگیز براى سلیمان،[۶] شرکت پرندگان در مانور حضرت سلیمان[۷] و حرف زدن پرندگان با یک دیگر و افتخار سلیمان به این که خداوند زبان پرندگان را به او آموخته است.[۸] اشاره کرد که همگى دلالت بر شعورى بالاتر از غریزه براى حیوانات دارند، یا این که قرآن مىگوید: «همه موجودات، تسبیح گوى خدا هستند، ولى شما نمى فهمید».[۹] از نظر علامه طباطبائى، این آیه بهترین دلیل است بر این که منظور از تسبیح موجودات، تسبیح ناشى از علم، و به زبان قال است، چون اگر مُراد زبان حال موجودات و دلالت آنها بر وجود صانع بود، دیگر معنا نداشت تسبیح آنها را نمى فهمید.[۱۰] در برخى روایات، براى بعضى حیوانات مقاماتى بیان شده، مثل شترى که سه بار به مکه رفته باشد، اهل بهشت است.[۱۱] و یا امام سجّاد (ع) فرمود: «شترى که هفت سال در صحراى عرفه باشد، از حیوانات بهشتى است».[۱۲] این گونه روایات نیز دلالت بر شعور و درک حیوانات دارد و گرنه اعطاى مقام و منزلت براى آنان معنا و مفهومى نخواهد داشت و از حیث تجربى و علمى مشاهده مىکنیم که عموم حیوانات به سود و زیان خود آگاه هستند، و دوست و دشمن خویش را مىشناسند، و از خطر مىگریزند و به منافع خود روى مىآورند و یا تعلیم پذیر و مستعد براى انجام مأموریت هاى گوناگون هستند.
از آیات و روایات به روشنى استفاده مىشود که حیوانات نیز همانند انسان چون داراى درک و شعور هستند، اگر چه در مرتبه پایین تر و به اندازه خود، پس به همین ملاک که ملاک حشر و بازگشت انسان به سوى خدا است، آنها نیز داراى حشر و بازگشتشان به سوى خدا است. از جمله آیاتى که مورد تمسک واقع شده، همین آیه شریفه «و اذا الوحوش حُشِرت»[۱۳] است که گفتهاند: مُراد از آن، جمع شدن حیوانات در روز قیامت است. اگر چه بعضى گفتهاند: این آیه، راجع به مقدمات قیامت و ابتداى فناى عالم است،[۱۴] ولى بسیارى از مفسران با توجه به آیه شریفه اى که مىگوید: «هیچ جنبندهاى در زمین نیست و نه هیچ پرندهاى که با دو بال خود پرواز مىکند، مگر این که آنها هم اُمّت هایى چون شما هستند. ما در این کتاب، هیچ چیز را فرو گذار نکردیم، سپس همگى به سوى پروردگارشان محشور مىگردند»[۱۵]، قول حشر حیوانات در قیامت را تقویت مىکنند. گرچه در همین آیه در مورد تشبیه حیوانات به انسان، (أُممٌ أمثالُکمُ)، برخى بر این باورند که منظور این است که آنان (حیوانات) بسان شما آفریده خداى یکتا هستند و هر کدامشان نشان و دلیل بر قدرت و عظمت و علم و حکمت آفریدگار خویش هستند.[۱۶] به باور برخى دیگر، منظور این است که آنها نیز بسان شما انسان ها در موضوع تغذیه، پوشش، خواب و بیدارى و راه یابى به چگونه زیستن، نیازمند تدبیرگرى فرزانه هستند تا خطوط زندگى شایسته و بایسته را براى آنان ترسیم نماید.[۱۷]عدّه بسیارى با توجه به ادامه آیه، «ثم الى ربهم یُحشرون»، مىگویند: منظور این است که آنها (حیوانات) بسان شما مىمیرند و پس از مرگ دگر باره برانگیخته مىشوند و به سوى پروردگارشان محشور خواهند شد.[۱۸] همین معنا مورد تأیید روایات اسلامى نیز قرار گرفته است. از جمله از ابوذر نقل شده که مىگوید: “ما خدمت پیامبر اکرم (ص) بودیم که در پیش روى ما دو بز به یک دیگر شاخ زدند، پیغمبر (ص) فرمود: مىدانید چرا اینها به یک دیگر شاخ زدند؟ حاضران عرض کردند: نه، پیامبر (ص) فرمود: “ولى خدا مىداند چرا، و به زودى در میان آنها داورى خواهد کرد”.[۱۹] و در روایتى از طرق اهل تسنن از پیامبر (ص) نقل شده که در تفسیر این آیه فرمود: “خداوند تمام این جنبندگان را روز قیامت بر مى انگیزاند و قصاص بعضى را از بعضى مىگیرد، حتى قصاص حیوانى را که شاخ نداشته و دیگرى بى جهت به او شاخ زده است، از او خواهد گرفت.
--------------------------------------------------------------------------------
[۱]. قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، ج ۲، ص ۱۴۵، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، تهران، ۱۳۷۱، ش.
[۲]. ق، ۴۴٫
[۳]. بقره، ۲۰۳٫
[۴]. قاموس قرآن، ج ۷، ص ۱۸۹٫
[۵]. نحل، ۱۸٫
[۶]. همان، ۲۱٫
[۷]. همان، ۱۷٫
[۸]. همان، ۱۶٫
[۹]. اسرى، ۴۴٫
[۱۰]. طباطبایى، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، موسوى همدانى، محمد باقر، ج ۱۷، ص ۶۰۹، بنیاد علمى و فکرى طباطبائى، ۱۳۶۳، ش.
[۱۱]. عروسى حویزى، تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۷۱۵، ح ۶۸، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، ۱۳۷۳، ش.
[۱۲]. همان، ح ۷۰٫
[۱۳]. تکویر، ۵٫
[۱۴]. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۶، ص ۱۷۳ و ۱۷۴، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول ، تهران، سال ۱۳۷۴ هـ ش.
[۱۵]. انعام، ۳۸٫
[۱۶]. طبرسى، تفسیر مجمع البیان، ج ۳، ص ۴۶۱، چاپ دوم، دارالمعرفة، ۱۴۰۸، ق.
[۱۷]. همان.
[۱۸]. همان.
[۱۹]. همان.
منبع : حشر حیوانات در رستاخیز
