امام ابو محمد حسن بن علی العسکری (ع) سیزدهمین معصوم و یازدهمین پیشوای اسلام، پس از پیامبر اکرم (ص) است.

این امام بزرگوار در هشتم ربیع الثانی 232 هجری قمری در شهر مدینه دیده به جهان گشود. «ابومحمد» کنیه این امام همام و «صامت، هادی، رفیق، زکی، سراج، مضی، شافی، نقی و عسگری» از لقب های امام حسن عسکری(ع) به شمار می روند. 

پدر بزرگوارش، حضرت امام علی النقی (ع) و مادر گرامی اش، «حُدَیثَه» است که به «سوسن» و «سلیل» نیز نامیده شده است.

آن حضرت در سامرّا، در محله ای به نام «عسکر» سکونت داشت و به همین دلیل به «عسکری» شهرت یافت.

امام(ع) در دوره کودکی از سرچشمه دانش پدر خود، امام هادی(ع) بهره مند شد و در 22 سالگی با شهادت ایشان، رسالت سنگین امامت را به مدت 6 سال تا هنگام شهادت خویش برعهده گرفت. دوران زندگی یازدهمین پیشوای شیعیان همزمان با حکومت خلفای عباسی همچون معتزه، مهتدی و معتمد بود، بنابراین آن والامقام با وجود اختناق و محدودیت‏ با تدبیر و درایت مسلمانان را برای دوره غیبت امام زمان(عج) آماده کرد و با روشنگری ها و آموزش های صحیح بر آگاهی و انسجام پیروان خود افزود اما حکومت وقت به دلیل وجود روایت های معتبری مبنی بر اینکه از امام حسن عسکری(ع) فرزندی به دنیا خواهد آمد که ظلم و جور را برخواهد چید و او قائم آل محمد(عج) است، از اتحاد شیعیان بیم داشتند. به همین منظور چندین مرتبه امام یازدهم(ع) را زندانی کردند تا اینگونه عرصه را بر یاران آن والامقام تنگ کنند و بتوانند از تولد فرزند ایشان آگاهی یابند. 

با وجود نظارت شدید دستگاه حکومتی امام حسن عسگری(ع) با ایستادگی در برابر حاکمان وقت در جهت حفظ و گسترش اسلام کوشید. به دنبال افشاگری ها و فعالیت های ارزنده آن امام همام(ع)، معتمد عباسی که با زندانی و کنترل کردن ایشان نتوانسته بود به هدف خود دست یابد، دستور قتل امام یازدهم(ع) را صادر کرد. بدین شکل ماموران این خلیفه عباسی به صورت مخفیانه در 260 هجری قمری، امام حسن عسکری(ع) را مسموم کردند و به شهادت رساندند. اینک بارگاه ملکوتی ایشان در شهر سامرا میزبان دوستداران خاندان اهل بیت(ع) است.

نظارت حکومت وقت بر رفتارهای آن بزرگوار سبب شد، امام(ع) در نامه ای از پیروان خویش درخواست کند که هیچ فردی به آن بزرگوار مراجعه نکند زیرا حکومت عباسی به آزار و اذیت آنها خواهد پرداخت و این سختگیری در سال های پایانی دوره امامت امام حسن عسکری(ع) بیشتر شد چرا که آنان برپایه روایت هایی از پیامبر اکرم(ص) مبنی بر اینکه تعداد ائمه معصومان(ع) به 12 تن خواهند رسید، نسبت به امامت ایشان و جانشینی امام یازدهم(ع) حساسیت ویژه ای نشان می دادند. 

دوره بنی عباس با حکومت فردی خونریز و سنگدل به نام ابو العباس عبد الله بن محمد مشهور به سفّاح پایه ریزی شد و همه شعارهای خود را زیر پا نهادند.

عباسیان یکی پس از دیگری، ائمه اطهار علیهم السلام را تحت فشار سیاسی و اجتماعی قرار داده و با این کار باعث عقب ماندگی امت اسلام تا به امروز گشتند؛ از همه مهم تر آن که این خاندان، دست خبیث خود را به قتل شش امام معصوم یعنی از امام صادق تا امام حسن عسگری علیهم السلام آلوده ساختند.

امام حسن عسگری علیه السلام در زمان خلافت سه خلیفه عباسی زندگی کرده که اولین خلیفه به نام معتزّ بالله فرزند متوکل عباسی است؛ وی پس از برکناری مستعین بالله در سال 252 ق زمام امور را به دست گرفت.

در زمان حکومت وی، ترکان تسلط زیادی بر امور کشور داشتند به طوری که خلیفه مطیع آنان بود.

دوران معتز، دوران درگیری وی با ترکها بود. ترکها وقتی متوجه شدند معتزّ بالله به فکر قتل عام آن ها است، تصمیم گرفتند دسته جمعی به نزدش رفته و ضمن ملامت او از وی پول بگیرند؛ اما معتزّ از این کار امتناع ورزید. ترکها بر سرش ریخته و او را کشتند.

بعد از معتزّ بالله، مهتدی بالله، دومین خلیفه معاصر امام یازدهم علیه السلام و چهاردهمین خلیفه عباسی بود که بر مسند خلافت تکیه زد.

وی فرزند گرامی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، امام حسن عسکری علیه السلام را در زندان قرار داده و حتی تصمیم به قتل آن حضرت گرفت.

کارهای فریب کاران و ظاهر ساز مهتدی بالله در جلب نظر عموم مردم، زمینه توطئه ترکها را فراهم ساخت که منجر به کشته شدن وی گردید.

در زمان مهتدی، شورش های زیادی به وقوع پیوست که مشهورترین آن، قیام صاحب الزنج می باشد.

وی مدعی بود که از ذریه اهل بیت است. او خود را علی بن محمد بن احمد بن عیسی بن زید بن علی بن حسن بن ابی طالب می دانست، اما اعمال و رفتار او در تضاد با تفکرات اهل بیت علیهم السلام قرار داشت؛ وی کودکان و افراد ناتوان را به قتل می رساند.

از امام حسن عسگری علیه السلام درباره صاحب الزنج سؤال کردند، حضرت فرمودند: «وَ صَاحِبُ الزِّنْجِ لَیْسَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْت». او از ما نیست بلکه هیچ وقت از ما اهل بیت نبوده است.

(بحار ، ج‏50، ص: 29)

امام علیه السلام با این بیان شیوا، او را رسوا و ذهن عوام را از بدبینی و سوء ظن نسبت به اهل بیت علیهم السلام پاک ساختند.

معتمدبالله سومین خلیفه عباسی معاصر امام حسن عسگری علیه السلام می باشد. او چهار سال از دوران امامت امام علیه السلام در مسند خلافت بود.

مورخان درباره او نوشته اند: او فردی عیاش و فاسدالرّای بود بدیهی است کسی که مدام در مستی و جام و شراب غوطه ور باشد، جایی برای رسیدگی به امور دیگر نخواهد داشت.

معتمد مانند خلفای پیشین، همچنان امام عسگری علیه السلام را تحت فشار و زندان قرار داد. او دژخیمانی چون یحیی بن قتیبه و علی بن جرین را برای اذیت و آزار امام حسن عسگری علیه السلام قرار داد.

(حیاة الامام العسکری، محمد جواد طبسی، ص 202)

* دو عامل خفقان در دوران امام

دوران سیاسیِ امام حسن عسکری علیه السلام دورانی همواره با خفقان و جنایت حکام بنی عباسی همراه بوده که دو عامل را در پی داشت:

1ـ در زمان حیات امام یازدهم علیه السلام، شیعه به صورت یک قدرت عظیم در عراق در آمده بود و همه می دانستند که شیعیان، حکومت هیچ یک از عباسیان را مشروع ندانسته و هیچ گاه سر تعظیم در برابر آن ها فرود نمی آورند.

2ـ دلیل دوم آن که اکثراً می دانستند، امام یازدهم علیه السلام پدر منجی عالم بشریت می باشد.

خاندان عباسی و پیروان آنان نیز از طریق اخبار و روایات متواتر متوجه شده بودند کسی که تار و مار کننده حکومت های خود کامه و از بین برندۀ طاغوتیان است، همان مهدی موعود علیه السلام و از نسل امام عسکری علیه السلام می باشد؛ به همین جهت پیوسته مراقب امام یازدهم بودند، تا بلکه بتوانند فرزند ایشان را نابود کنند.

(سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه علیهم السلام، محمد رضا جباری، ص75)

در چنین شرایط بحرانی و جوّ خفقان حاکم بر جامعه که ارتباط مستقیم امام با شیعیان امکان پذیر نبود، راه کاری نو از زمان امام ششم برای ترویج دین مبین اسلام از سوی حضرات معصومین علیهم السلام انجام گرفت و آن استفاده از وکلاء و نمایندگان در سایر مناطق بود.

* عوامل زندانی بودن امام حسن عسکری علیه السلام

شاید بتوان گفت هیچ یک از امامان علیهم السلام همانند امام حسن عسکری علیه السلام در فشار طاغوت های عصر و در زندان ها نبوده است؛ این مسأله تا آن ‌جا پیش رفت که حتی در زندان، جاسوسی را بر امام گماشته بودند تا گفتار و رفتار ایشان را گزارش دهد.

ابو جعفر هاشمی می‌گوید: با چند نفر در زندان بودم، ناگاه امام حسن عسکری علیه السلام را وارد زندان کردند؛ در زندان شخصی ادعا می‌کرد از علویان است، امام علیه السلام در غیاب او به یارانش فرمود: این مرد از شما نیست از او بر حذر باشید؛ آن ‌چه گفته اید در نامه ‌ای نوشته و در داخل لباس هایش مخفی کرده تا به خلیفه گزارش دهد.

یکی از حاضران لباس های او را وارسی کرد، نامه را یافت که مطالب خطرناکی را در مورد زندانیان نوشته بود.

(اعلام الوری، ص 354)

* عوامل ترس حکومت از امام

حکام بنی‌ عباسی از چند جهت در مورد امام حسن عسکری علیه السلام ترس و نگرانی داشته و حساس بودند:

1ـ گسترش شیعه:

جمعیت شیعیان در آن عصر به خصوص در عراق بسیار بود، طاغوتیان ترس آن داشتند که علویون قدرت را به دست گرفته و با زعامت و رهبری امام حسن عسکری علیه السلام تاج و تخت عباسیان را واژگون نمایند.

شیعیان در این عصر به قدری نیرومند بودند که احمد بن عبید الله ابن خاقان می‌گوید: جعفر کذاب (برادر امام حسن عسکری علیه السلام که به دروغ ادعای امامت می‌کرد) نزد پدرم عبیدالله که دارای مقام عالی در دربار خلیفه بود، آمد و گفت: مقام برادرم را به من بده، در عوض من سالی بیست هزار دینار برای تو می‌فرستم.

پدرم به او گفت: ای احمق نادان! خلیفه، به روی معتقدین به امامت پدر و برادرت (امام حسن عسکری علیه السلام) شمشیر کشید، تا آن ‌ها را از این اعتقاد برگرداند و نتوانست؛ بنابراین اگر آن‌ ها (شیعیان) امامت تو را قبول دارند نیاز به خلیفه و غیر او نداری و اگر تو را به امامت قبول ندارند به وسیله ما هرگز نمی‌توانی به این مقام برسی.

پدرم از آن پس، اصلاً به جعفر اعتنا نکرد و تا زنده بود اجازه نداد که جعفر به نزدش بیاید.

(اصول کافی، ج 1، ص 505)

2ـ پذیرش رهبری امام از سوی شیعیان:

شیعیان توجه خاصی به امام حسن عسکری علیه السلام داشتند و اموال بسیاری به محضرش می ‌رساندند؛ به عنوان مثال، آن حضرت صد هزار دینار (صد هزار مثقال طلا) به یکی از نمایندگان مورد اطمینان خود به نام علی ‌‌بن جعفر همّانی داد تا بین مستمندان و شیعیان در مراسم حج تقسیم کند، بار دیگر صد هزار دینار برای او فرستاده و بار سوم سی هزار دینار برای او حواله کردند.

 (الغیبة الطوسی، ص 212)

3 – تلاش های سیاسی امام علیه السلام:

تلاش ‌های سیاسی اما حسن عسکری علیه السلام نامه و پیک ‌های ایشان، فعالیت شاگردان و نمایندگان آن حضرت، حوزه علمیه طاغوت برانداز ایشان، گفتار سازنده و حرکت ‌بخش امام و ... همه و همه نشان دهندۀ آن بود که آن حضرت نه تنها تسلیم دستگاه طاغوتی بنی ‌عباس نیست، بلکه زمینه سازی فرهنگی و سیاسی عمیق و گسترده‌ ای ضدّ آن دستگاه خودکامه می‌کند.

4 ـ حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف فرزند امام حسن عسکری علیه السلام:

طبق روایات متعدد و متواتر، همه مسلمانان می‌دانستند که قائم آل محمد، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور می‌کند و واژگونی تاج و تخت شاهان و سلاطین جور در سراسر جهان به دست ایشان است، از طرفی نیز دریافته بودند که مصلح جهانی، فرزند امام حسن عسکری علیه السلام می باشد؛ لذا در مورد آن حضرت، بسیار حساس بوده و احساس خطر می‌کردند؛ بر این اساس حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از هنگام ولادت (در سال 255) حتی در عصر پدر (تا سال 260 یعنی 5 سال) جز از یاران بسیار مخصوص، مخفی بودند.

مرحوم محدث قمی در این ‌باره می‌نویسد: سه نفر از خلفای بنی عباس خواستند امام حسن عسکری علیه السلام را به قتل برسانند، زیرا به آن ها خبر رسیده بود که حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در صلب ایشان است، آن ‌ها آن حضرت را چندین بار زندانی نمودند.

(انوار البهیّه، ص 490)

همچنین روایت شده امام حسن عسکری علیه السلام هنگام ولادت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف فرمود: ظالمان پنداشتند که مرا می‌کُشند تا نسل مرا قطع نمایند، آن ‌ها قدرت خداوند قادر را چگونه دیده ‌اند!.

(بحار، ج 50، ص 214)

این عوامل و نظیر آن، موجب شد که طاغوتیانِ بنی ‌عباس، سخت ترین فشار، اختناق و سانسور را بر امام حسن عسکری علیه السلام و یارانش وارد ساختند.

امام حسن عسکری علیه السلام برای حفظ یاران خود، به پنهان ‌کاری و راز داری تأکید می‌کردند تا آن‌ جا که عثمان بن سعید عَمری یار مخصوص آن‌ حضرت و اولین نائب خاص امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، زیر پوشش روغن فروش مطالب را محرمانه از امام حسن عسکری علیه السلام به شیعیان و بالعکس گزارش می‌داد، از این رو به او سمّان (روغن فروش) می‌گفتند.

(سفینة البحار، ،ج 6، ص 143)

از بررسی تاریخ، تلاش های عمیق و چشم گیر امام حسن عسکری علیه السلام و یاران آن حضرت در چند محور خلاصه می شود که عبارتند از:

1ـ تشکیل حوزة علمیه و کوشش ‌های علمی و انقلاب فرهنگی.

2 ـ ایجاد شبکه ارتباطی با شیعیان توسط پیک ‌ها، نامه‌ ها، تعیین نمایندگان، تلاش‌های آن‌ ها و ارتباط با آن ‌ها.

3 ـ تلاش ‌های سرّی و محرمانه سیاسی.

4 ـ پشتیبانی مالی شیعیان و حمایت مالی آن حضرت از مستضعفان، برای حفط کیان شیعه.

5 ـ تقویت و توجیه سیاسی رجال و عناصر مهم شیعه و روحیه دادن به آن‌ ها و سفارش آن ‌ها به مقاومت و استقامت در برابر ستمگران.

6ـ استفاده گسترده از آگاهی ‌های غیبی و قدرت ‌های ملکوتی و معنوی.

7 ـ آماده سازی شیعیان برای دوران غیبت.

(سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، ص 626 تا 650)

امام حسن عسکری علیه السلام در راستای این اصول تا سرحدّ شهادت ایستادگی کرد و تحت شدیدترین شکنجه‌ ها و فشارها در زندان‌ ها، رسالت خود را به جهانیان ابلاغ فرمود و سرانجام با نیرنگ معتمد عباسی، در سن 28 یا 29 سالگی مسموم و به شهادت رسیدند.

منابع:

http://www.zakernews.ir/paper/subject/F

http://hawzahnews.com/detail/News