حج چیست؟ و حاجی کیست؟ نگاهی به مسئله حج در اسلام

زبردست

۱۳۹۶-۰۶-۰۵

یکى از عبادتهاى بزرگ اسلامى حج است. حـج یک عبادت دسته جمعى است که هرسال در روزهاى معینى در سرزمین تاریخى و با شکوه مکه انجام مى گیرد . ایـن نـوع عـبـادت عـلاوه بـر ایـن که پیوند استوارى میان بنده و خدا به وجود مى آورد، مى تواند ازجـهـات گـونـاگونى مبدا اثرات سودمند و ارزنده اى در اجتماع اسلامى باشد.
«حج» در لغت به معنای قصد و آهنگ حرکت در جهت مقصود است و در اصطلاح شرع «حج» سفر به مکان مقدس و شهر مشهور «مکه» در ماه حرام «ذی الحجه» و به منظور زیارت خانه خدا «کعبه» و برگزاری مراسم ویژه در چند موقف و میعادگاه (که همگی در مکه و اطراف آن قرار دارد) می باشد و مجموعه این مراسم به نام مناسک حج یاد می شود. این سفر مقدس به شرط تمکن مالی، سلامت جسم و بازبودن راه که از شرایط اساسی استطاعت است بر هر مسلمان مستطیع در طول عمر یک بار لازم و واجب می باشد و ترک این عمل عبادی، سیاسی و تأخیر و تقصیر در آن از گناهان محسوب می گردد.
حج نخستین بار در دین حضرت ابراهیم انجام شد و آیین ‌های حج و عمره، احرام، لثم و لمس حجرالاسود، سعی بین صفا و مروه، وقفه در عرفات و رمی جمره، همگی پیش از اسلام رایج بود و تنها برخی تعدیلات در حج اسلامی نسبت به پیش از اسلام روی داده‌ است.
حاجی کیست؟حاجی کسی است که با تمرین وافی در وادی زدودن آفات رشد و استیلا بر کشش‏های نفسانی و محرک‏های اجتماعی و تجربه برادری و برابری، صفا و پاکی، مروت و ایثار، زندگی هدفمند و خدا محور، ستیز با شیاطین سرکش نفس و دشمن معنویت، انزجار و تبرّی جستن از مشرکان و ظالمان و طاغیان عصر، آماده قربانی کردن عزیزترین هستی خویش می‏گردد.
فلسفه حج در اسلام:وَأَذِّن فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالا وَعَلَی کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ. دین اسلام دین وحدانیت خالص و یکتا پرستی است. دینی است که اعتقادی به وساطت در ارتباط بین بندگان با خدایشان ندارد. مومنان و مسلمانان، خدایی را عبادت می کنند که از دایره ادراک و ابصار بالاتر است. خدای یگانه مومنان نه تصویر است و نه بت، نه مجسمه است و نه جسم. تنها کسانی می توانند به این معبود یکتا برسند که دارای تفکری بلند، نیت و اراده ای قوی، اخلاص در عمل و انقطاع از اغیار باشند.
فلسفه‌ی حج از دیدگاه امام رضاعلیه السلام
دین به عنوان یک اصل ثابت و غیر قابل انکار در زندگی بشر نقش مهمی را بر عهده دارد و اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست. اما اینکه چه مفاهیمی در قالب یک شریعت عهده دار هدایت انسان است و از زبان چه کسی و با چه مضمونی ارایه شده، سؤالی است که انسان همواره در پی کشف آن بوده است.
هماهنگی تعالیم الهی اسلام با فطرت انسان از ویژگی هایی است که باعث تمایز آن از سایر ادیان و موجب گرایش اندیشه های پاک و حقیقت جو شده است که این نشانه جاودانه و جهانی بودن این شریعت مقدس می باشد. بنابراین بر خداوند حکیم است تا برای دوام این اصل ثابت در زندگی بشر و تداوم موافقت احکام و دستورات آن با فطرت انسان، برنامه هایی تدوین کند که در هر عصری و با وجود هر گونه شرایط زمانی علاوه بر موافقت با فطرت الهی انسان، به نیازهای روحی، جسمی، فردی و اجتماعی او پاسخ دهد.
در این راستا «حج» به عنوان سند گویا و جنبش حرکت آفرین اسلام مایه دوام دین و ایجاد روحیه جمعی بین مسلمانانی است که به لحاظ پراکندگی جمعیتی در نقاط مختلف و گستردگی جغرافیایی کشور اسلامی از یکدیگر فاصله گرفته اند. علاوه براین از آنجا که حج ریشه در اصول اعتقادی و فکری مسلمین دارد باعث استحکام پایه های اخلاقی در فرد فرد مسلمین می شود که می توان از آن به عنوان نهضت خودسازی در اسلام یاد کرد، از طرف دیگر «حج» باعث اصلاح اخلاق اجتماعی و تثبیت اخلاق اسلامی در جامعه می شود.
علت وجوب حج
اهمیت این عبادت الهی در آن جاست که آیات متعددی از قرآن کریم وجوب و فلسفه حج را برای مسلمین تبیین کرده و روایات فراوانی از پیشوایان معصوم(ع) در تثبیت این اندیشه قرآنی وارد شده است که خداوند در سوره آل عمران می فرماید:
«و بر مردم، حج و زیارت آن خانه واجب است، بر هر کسی که توانایی یافته و بر آن راه یابد و هر که کافر شود تنها در خود زیان رسانده است».
همچنین پیامبرعظیم الشأن اسلام(ص) درباره مقصود از وجوب حج فرموده اند:
«منظور از وجوب حج و طواف و دیگر مناسک به پا داشتن ذکر و یاد خداست».
امام رضا(ع) نیز در این باره می فرمایند:
«ای مکلف به تکلیف حج، خدایت مورد رحمت قرار دهد، به تو هشدار می دهم که حج فریضه ای از فرایض خداوند جلیل و عزیز است و بر آن که دارای استطاعت می باشد واجب است. و این وجوب در تمام عمر انسان یکباراست و خداوند بر انجام دهنده آن وعده بهشت و گذشت از گناهان داده است و در قرآن مجید که سند تمام حقایق است، روی گردان از این واجب عظیم و فریضه بزرگ را کافر نامیده و به تارک آن وعده آتش قیامت داده، پس ما از آن آتش به حق پناه می بریم».
اسرار حج: همه عبادت ها از جمله حج، از همین رمز و راز برخوردارند و با تامین روحیه تعبد و تسلیم، سیر انسان را هماهنگ با مجموعه هستی در مسیر هدف خلقت و کمال وجود، تنظیم می کنند. برای روشن شدن این هدف و بهره نهفته در حج، باید در برابر یکایک برنامه های حج درنگ و تامل داشت
حج در قرآن:در آیات زیادی از قرآن در باره حج و اهمیت آن سخن گفته شده است. به صورت خلاصه می توان گفت در قرآن آمده است: خداوند متعال، کعبه و خانه خود را نه فقط برای عبادت قرار داده است، بلکه اولین خانه ای است که برای برکت و هدایت مردم، برای محوریت و مرکزیت اجتماع مسلمین و امنیت آنان و… و محل قیام قرار داده است و حق خدا بر مردم است که هرکس می تواند حج آن را به جا آورد. مردم از هر سو قصد و آهنگ آن کنند تا شاهد منافع خود باشند و بر آنچه خدا روزیشان کرده نام خدا را یاد کنند و به درماندگان مستمند بخورانند و آلودگی ها را از خود دور کنند و طواف خانۀ عتیق را به جای آورند. به هر حال هر کس مقررات خدا را ارج نهد برای او نزد پروردگارش بهتر است. حج نمایشی عظیم از وحدت جامعه اسلامی است، هر مسلمانی موظف است با رها شدن از همه قید و بندها و پیوندهای زندگی و پرهیز از تمام کارهای روزانه در این نمایش عظیم شرکت کند.
انواع حچ
امـام صـادق (ع): حج بر دو گونه است:حج براى خدا و حج براى مردم کسى که براى خدا حج گـزارد خـداونـد بـهـشت را به او پاداش دهدو هر که براى مردم حج رود پاداش و ثوابش در روز قیامت به عهده همان مردم است.
حجّ تمتّع وظیفه کسانی است که وطن آنها شانزده فرسخ حدود۸۸ کیلومتر یا بیشتر با مکّه معظّمه فاصله دارد
حج بر سه قسم است:
۱. حج (تمتّع)
۲.حجّ (اِفراد)
۳.حجّ (قِران)
▪ حجّ تمتّع وظیفه کسانی است که وطن آنها شانزده فرسخ (حدود۸۸ کیلومتر) یا بیشتر با مکّه معظّمه فاصله دارد.
▪ حجّ (افراد) و حجّ (قران) وظیفه کسانی است که با مکّه معظّمه کمتر از شانزده فرسخ فاصله داشته باشند، یا اهل خود مکّه معظّمه باشند.
▪ این حکم در (حجهٔ الاسلام) یا حجّی است که به وسیله نذر به یکی از این سه مقیّد شده باشد، امّا در سایر اقسام حج از واجب و مستحب مخیّر است بین هریک از اقسام سه‏گانه، گرچه انتخاب حجّ تمتّع افضل است.
▪ کسی که وطنش بیشتر از شانزده فرسخ از مکه معظّمه فاصله داشته باشد و مقیم مکّه شود و از اقامتش دو سال گذشته باشد باید حجّ (قران) یا حجّ (افراد) انجام بدهد، و اگر هنوز دو سال نشده است باید حجّ تمتّع انجام دهد، و در این حکم فرقی نیست بین اینکه قصد توطّن یا مجاورت داشته باشد یا نه، و چه پیش از استطاعت مقیم شده باشد یا بعد از آن.
▪ کسی که مقیم مکّه معظّمه شده، قبل از گذشت دو سال اگر بخواهد حجّ تمتّع انجام دهد، باید به میقات مربوطه به وطن اوّلیه‏اش برود و از آنجا برای عمره تمتّع احرام ببندد و سپس در ادنی الحل (مثلاً تنعیم) تجدید نیّت نماید، این حکم نیز در مورد حجّ تمتّع مستحبّی که اهل مکّه معظّمه می‏خواهند انجام دهند جریان دارد.
▪ کسی که دارای دو وطن می‏باشد، یکی کمتر از مسافت یاد شده و دیگری بیشتر از آن، طبق وطنی که بیشتر در آن اقامت دارد عمل می‏کند، و در صورت تساوی مخیّر است گرچه حج تمتّع افضل می‏باشد.
● حجّ تمتّع
▪ حجّ تمتّع عبارت است از دو عبادت: اوّل عمره تمتّع. دوّم: حجّ تمتّع.
● اعمال عمره تمتّع
▪ اعمال عمره تمتّع پنج چیز است:
۱. احرام در یکی از میقاتها (که بیان خواهد شد).
۲.طواف دور خانه خدا (کعبه معظّمه).
۳. بجا آوردن دو رکعت نماز طواف نزد مقام ابراهیم (ع) یا پشت آن.
۴. سعی (رفت و آمد) بین صفا و مروه.
۵. تقصیر.
● اعمال حج تمتع
▪ اعمال حجّ تمتّع سیزده چیز است:

احرام بستن از مکّه معظّمه به شرحی که می‏آید.
وقوف (بودن) در عرفات از ظهر روز نهم ذی‏الحجّهٔ تا غروب آفتاب.
بودن در مشعر الحرام (مزدلفه) از اذان صبح روز عید قربان تا اوّل آفتاب.
رمی جمره عقبه (زدن سنگ ریزه) در منی روز عید قربان.
قربانی کردن در منی.
تراشیدن سر یا گرفتن مقداری از مو یا ناخن در منی.
طواف دور خانه خدا پس از بازگشت به مکه معظّمه.
دو رکعت نماز طواف حج تمتّع نزد مقام ابراهیم (ع) یا پشت آن.
سعی بین صفا و مروه.
طواف نساء دور خانه خدا.
دو رکعت نماز طواف نساء نزد مقام ابراهیم (ع) یا پشت آن.
بیتوته (ماندن شب) در منی، شب یازدهم و دوازدهم، بلکه شب سیزدهم در بعضی موارد که بیانش خواهد آمد.
رمی سه جمره (صغری، وسطی، عقبه) در روز یازدهم و دوازدهم بلکه در روز سیزدهم در صورتی که شب سیزدهم را در منی بماند.

منابع:
http://navadiha.ir/
http://www.aftabir.com/articles/view/religion/ahkam/
http://diarenor.mihanblog.com/
http://www.nashrenazari.com/index.php?route=article/article&article_id=125

برچسب‌ها:

حج، حاجی، اسلام، امام رضا(ع)، مسئله حج

افزودن دیدگاه جدید:

کتابخانه تخصصی علوم قرآن و حدیث

سازمان کتابخانه ها،موزه ها و مرکز اسنادآستان قدس رضوی

متن ساده

HTML محدود