فوائد و آثار روزه از منظر قرآن

روزه به عنوان یک عبادت فقط امساک از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه شرایطی دیگر هم دارد که تعهد و مسئولیت شخص روزه دار را زیاد می کند و بیانگر جایگاه خاص روزه در رشد و تکامل شخص مسلمان در مسیر بندگی خداوند متعال است.

روزه از نظر اصطلاحی و شرعی بازداشتن نفس از کل مضطرات حکمی و حقیقی است و در واقع روزه به معنای آن است که شخص که به حد تکلیف شرعی رسیده و عاقل است و توانایی گرفتن آن را هم دارد و مسافر هم نیست تمام مدت ماه مبارک رمضان را قصد کند که به خاطر امتثال فرمان الهی از اذان صبح تا مغرب شرعی از خوردن و آشامیدن خودداری کند.

روزه از عبادتهایی است که در تمام ادیان آسمانی و برخی ادیان غیر آسمانی وجود دارد و به اسلام اختصاص ندارد. به عنوان مثال صائبی ها برای احترام به کره ماه سی روز، روزه می گیرند. مانوی ها با وضع خاص شبیه صائبی ها روزه می گیرند و برهمائی ها و بودائی های در ایام مخصوصی روزه می گیرند. اهل کتاب (یهود و نصارا) روزه های واجب و مستحب خود را که به 25 روز می رسد روزه می دارند.

اقسام روزه

روزه از منظر حکم شرعی به چهار قسم واجب، مستحب، مکروه و حرام تقسیم بندی می شود و از منظر توجه روزه دار به "روزه عوام" که عبارت از امساک و خودداری از مبطلات روزه با نیت قربه الی الله می باشد و روزه خواص که خودداری از آنچه ذکر شد، علاوه بر آن که از گناهان چشم، گوش، دست، پا و سایر جوارح نیز اجتناب شود و روزه خواص الخواص که عبارت است از خودداری از آنچه خداوند بزرگ نهی فرموده به علاوه، تمام توجه دل به سوی "الله" و تلاش برای پیوستن به او و جدایی از اغیار می باشد تقسیم می شود. البته هر سه قسم روزه، اسقاط تکلیف می کند، اما روزه ای که بشر از آن بیشتر سود می برد، و به وسیله آن به درجات بالاتری می رسد قسم سوم است.

روزه های واجب عبارت است از ماه رمضان، کفارات، بدل قربانی در حج تمتع، روزه نذر و عهد و قسم، اعتکاف در روز سوم، قضای روزه های واجب، قضای ماه رمضان واجب است بر کسی که بالغ و عاقل و مسلمان بوده است. روزه های مستحب عبارتند از اولین پنجشنبه هر ماهی، آخرین پنجشنبه هر ماه، روز عید غدیر، روز مباهله، روز مبعث و...

شرایط نه گانه روزه

1- اسلام: زیرا غیر مسلمان ابتدا مکلف به قبول اسلام است، پس مکلف به تکالیف و احکام آن می باشد، و روزه یکی از احکام اسلام است که بر هر مسلمان واجد شرایط واجب است.

2- عقل: زیرا بر غیر عاقل تکلیفی نیست که مخاطب خدا و رسول (ص) قرار گیرد، چون فهم و درک تکالیف نمی نماید، و قدرت اخذ خطاب الهی و شارع مقدس اسلام را ندارد.

3- بلوغ: از نظر سنی هرگاه دختر پا به ده سالگی گذارد و پسر پا به شانزده سالگی و از نظر عقلی در سنین بلوغ، قدرت درک فوائد اعمال را دارد و می تواند یقین کند یعنی طاعت الهی را بفهمد و مخالفت و معصیت خدا را ترک کند، زیرا به خوبی معصیت خداوند و مخالفت با او را نمی شناسد، بنابراین بلوغ از شرایط وجوب روزه است.

4 - طهارت بانوان از حیض و نفاس، زیرا در حین ابتلا به این دو خون و قبل از پاکیزگی از آنها، خداوند نماز و روزه را از آنان نخواسته است.

5- اقامت: زیرا مسافر در سفر شرعی خود باید روزه اش را افطار نماید، و برای روزه های دیگر از غیر ماه رمضان قضاء نماید، و خداوند برای رفاه حال مسافر مسلمان و عدم امکانات رفاهی او در سفر روزه را از او برگرفته و نمازهای چهار رکعتی را به نصف تقلیل داده و این حکم در حق مسافری که و لو در رفاه نسبی یا کلی هم باشد جاری است.

6- سلامت حواس: زیرا کسی که کور و کر و لال به دنیا آمده مکلف به روزه نیست همچنان که مکلف به سایر عبادات نمی باشد، چرا که وسیله فهم خطاب ندارد و از نعمت شنوایی و بینایی و بیان محروم است. اما کسی که ابتدا سالم بود و بعدا کر یا کور و یا لال باشد مکلف به واجبات از جمله روزه نیز هست و به وجه ممکن باید عبادت خدا کند.

7 - علم به روزه: زیرا کسی که در بلد کفر اسلام آورد و کسی را نیابد که وجوب روزه ماه رمضان را از او بیاموزد بر او روزه ای نیست، و هر وقت هم مطلع شد قضاء روزه های در حال عدم علم و اطلاع به گردن او نیست و هر گاه در سرزمین اسلام مسلمان شد و فرضیه روزه را ندانست، و پس از علم و اطلاع به وجوب قضاء آن لازم است که چه علم به وجوب آن پیدا کرده باشد و یا خیر.

8- صحت و سلامت: زیرا مریض باید روزه اش را افطار کند و پس از بهبودی قضاء نماید، که بر بیمار در اسلام روزه حرام است، چون در دستور مقدس اسلام روزه برای هدفی مقدس گرفته می شود، که مریض آن هدف را نمی تواند احراز کند.

9- نیت: زیرا که روزه عبادت است و هیچ عبادتی بدون نیت تحقق پیدا نمی کند به علت این که نیت فارق بین عادت و عبادت است و نیت همان عزم و تصمیم است که باید این عبادت را برای خدا انجام داد.

روزه فقط امساک از اکل و شرب نیست، بلکه شرایطی دیگر هم همراه آن است و تعهد و مسئولیت ها انسان در برابر روزه زیاد است. روزه این افراد به درگاه خدا مقبول نیست:

- روزه زن ناشزه درست نمی باشد که تا توبه کند و در اختیار همسرش قرار گیرد.

- روزه فرزند عاق شده پدر و مادر تا خوب نشود و اصلاح نگردد.

- روزه زنی که شوهر خویش را به زبان بیازارد.



هشت چیز روزه را باطل می کند:

1- خوردن و آشامیدن

2- جماع

3- استمناء

4- دروغ بستن به خدا و پیغمبر

5- رساندن غبار به حلق

6- باقی ماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا اذان صبح

7- اماله کردن

8- قی کردن

9 چیز است که برای روزه داران مکروه است:

1- دوا ریختن به چشم و سرمه کشیدن، در صورتی که مزه یا بوی آن به حلق نرسد

2- انجام دادن هر کاری مانند خون گرفتن و حمام رفتن که باعث ضعف می شود

3- دارو در بینی ریختن

4- بو کردن گیاهان معطر

5- استعمال شیاف

6- تر کردن لباسی که در بدن است

7- کشیدن دندان و هر کاری که به واسطه آن از دهان خون بیاید

8- مسواک کردن

9- بی جهت آب یا چیزی روان در دهان کردن

آثار و فوائد روزه از دید قرآن

درباره فوائد و آثار روزه آیات بسیاری در قرآن مجید وجود دارد:

- روزه تقوی و خویشتنداری می آورد که بزرگترین سجیه در انسان است و آثاری که بر تقوا بار می شود، در نتیجه عائد روزه دار می گردد. (سوره بقره آیه 84)

- یار و مددکار آدمی است. (سوره بقره 45)

- روزه صورت شیطان را سیاه می کند.

- روزه بدن را پاک می کند و به آن رشد و نمو می دهد.

- فرشتگان بر روزه دار درود می فرستند و اندام شخص روزه دار تسبیح می کنند.

- روزه دار مدام در عبادت خداست گرچه خواب باشد.

- نفس روزه دار تسبیح است و دعای او مستجاب خواهد شد.

- روزه سپر از عذاب و آتش و از خطرات دیگر است.

- یکی از درهای بهشت، مخصوص روزه داران است.

- در روزه داری شهوات و خواهش های نفسانی شکسته خواهد شد، کنترل غرائز است و اراده را قوی می کند.

ائمه معصومین (ع) درباره فلسفه و فوائد روزه چه می‌ گویند؟

اجتناب از گناهان، تمرین صبر، چشیدن طعم گرسنگی و فقر فقرا، تقویت اراده و توجه انسان به دیگران، صحت و سلامت بدن، تعدیل غرایز و پاک شدن روح انسان جزو فوائد و فلسفه روزه در منظرمعصومین(ع) عنوان شده است.

اجتناب از گناهان، تمرین صبر، چشیدن طعم گرسنگی و فقر فقرا، تقویت اراده و توجه انسان به دیگران، صحت و سلامت بدن، تعدیل غرایز و پاک شدن روح انسان جزو فوائد و فلسفه روزه در منظرمعصومین(ع) عنوان شده است.
در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه اثر روحانی و معنوی آن است که با محرومیت‌های موقت به انسان، مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت را می‌بخشد و چون غرائز سرکش را کنترل می‌کنند بر قلب انسان نور و صفا می‌پاشد و در نهایت روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقی داده و به جهان فرشتگان صعود می‌دهد.
رسول خدا (ص) فرمودند: "الصوم جنة فاذا صام احدکم فلا یرفث و لا یجهل و ان امرء جادله او شاتمه فلیقل انى صائم" روزه سپرى است از براى شخص، زیرا یکى از شما اگر روزه گرفت‏ سخن زشت نگوید، و کارهاى بیهوده نکند، و اگر کسى با وى مجادله کند یا او را شماتت نماید، او بگوید من روزه هستم، مراد از این حدیث‏ شریف نبوى (ص) این است: که روزه وقایه‏‌اى است که نگه می‌دارد آدمى را از انحرافات و لغزش‌ها، که به واسطه آن از دشمنانى بزرگ چون شیطان نفس، دشمن درونى، خلاصى می‌جوید، پس نفس را کنترل می‌نماید و شیطان را از خود دور مى‏‌سازد.
بر این مبنا رسول الله (ص) فرمود: "شیطان جریان می‌یابد و نفوذ می‌کند در فرزندان آدم، مانند جریان خون در بدن پس مجارى شیطان را در وجود خود به واسطه گرسنگى یعنى روزه تنگ نمائید".
امام على(ع) در فلسفه روزه چه می‌فرماید؟
در نگاهی به سخنان حکیمانه حضرت امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه می‌بینیم آن حضرت در جایی می‌فرماید: «از خدا بترسید و از کیفر تباهکارى در دنیا، و از زیان ستمگرى در آخرت ... و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ می‌فرماید، به وسیله نمازها و زکات‌ها.
امام سپس فوائد و پاره‏‌اى از علل و فلسفه روزه را بیان می‌فرماید: "و کوشش در گرفتن روزه در روزهاى واجب، براى آرام ماندن دست و پا و اندام و دیگر ایشان (از معصیت و نافرمانى) و چشم به زیر انداختنشان و فروتنى جان‌هاشان، و زبونى دل‌هاشان، و بیرون کردن کبر و خودپسندى از آنان، و در روزه رسیدن شکم‌ها به پشت‌ها براى خضوع و ناچیز دانستن خویش که روزه و نماز و زکات فلسفه‏‌اش سازندگى، تزکیه، تذلل و تقلل به پیشگاه حضرت حق است، و از چیزهائى است که می‌تواند آدمى را از چنگ شیطان نجات بخشد، و از انواع بیماری‌هاى ظاهرى و باطنى برهاند و مخصوصا درس مقاومت و مبارزه را عملا یاد آدمى دهد، روزه از امتیازات بخصوص برخوردار است، که پاداش آن را فقط خداوند بزرگ اعطاء می‌کند.
امیرالمؤمنین(ع) در جائى دیگر می‌فرماید: «و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق‏».
فلسفه روزه در بیان امام صادق(ع)
هشام بن حکم از رییس مذهب تشیع حضرت جعفر بن محمد (ع) در باره علت و فلسفه روزه می‌پرسد، امام می‌فرماید: "به راستى خداوند روزه را واجب کرد، تا به وسیله او بین اغنیاء و فقراء مساوات و برابرى به وجود آید، و این براى آن است که ثروتمندانى که هرگز درد گرسنگى را احساس نکرده‏‌اند، به فقراء ترحم نمایند، زیرا اغنیاء هرگاه (خوردنى و آشامیدنى را) اراده نمودند برایشان میسر است، پس خداوند متعال «روزه را واجب نموده‏» که تا بین بندگانش از فقیر و غنى، برابرى به وجود آورد، و این‌که سرمایه داران مسلمان الم جوع و گرسنگى را لمس کنند، تا بر ضعفاء رقت آوردند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمایند.
فلسفه و دلائل وجوب روزه از منظر امام رضا(ع)
وقتى از حضرت درباره فلسفه روزه می‌پرسند، می‌فرماید: همانا (مردم) مامور به روزه شدند تا بشناسند درد و ناگواری‌هاى گرسنگى و تشنگى را، و آنگاه استدلال کنند بر سختی‌هاى گرسنگى و تشنگى و فقر آخرت، که پیامبر(ص) در خطبه شعبانیه می‌فرمود: "واذکروا بجوعکم و عطشکم جوع یوم القیمة و عطشة"،( یاد آورید از گرسنگى و تشنگى روزه داریتان گرسنگی‌ها و تشنگی‌هاى روز قیامت را، که این یادآورى انسان را به فکر تدارک قیامت می‌اندازد که تا سعى کند، جد و جهد بیشترى در کسب رضاى خداوند و کمک به مخلوق ضعیفش بنماید و آنان را از امکانات مادى و غیر مادى خویش بهره‏‌مند سازد).
آنگاه امام رضا(ع) خصوصیات روزه دار را این چنین توصیف می‌فرمایند" و هر آینه روزه‏‌دار باید (به پیشگاه خداوند) بنده‏‌اى خاشع و ذلیل و داراى استکانت و وقار باشد، (و خود و عمل خویش را) ماجور و مثاب دانسته، (و بداند که اعمال و زحماتش) به حساب می‌آید، (و نادیده گرفته نمی‌شود) و در همه حال به آنچه که انجام می‌دهد از عبادات عارف باشد، و بر آنچه که از گرسنگى و تشنگى به او می‌رسد صبر کند، و در آن هنگام با امساک از شهوات (و پیروى نکردن از نفس اماره) مستوجب ثواب فراوانى می‌شود.
(و خداوند اجر و ثواب عبادت روزه‏‌داریش را به او مرحمت‏ خواهد فرمود) و این اوصاف حمیده (که براى صائم ذکر شد) واعظ خوبى براى روزه‏‌داران در دنیا خواهد شد، (که اثرات وضعى این اوصاف کاملا در چهره و اعمال و رفتار آنان مشهود خواهد گشت) و آنان باید بشناسند شدت و اهمیت مشکلات فقرا و بیچارگان را که تا رحمت آورند بر فقراء و مساکین در دنیا، سپس اداء نمایند حقوق آنان را که خداوند در اموالشان مقرر فرموده است. (یعنى اینطور نباشد که خود خوب بخورند و بپوشند و دیگران گرسنه باشند).
روایت دیگری از امام رضا(ع)
امام رضا (علیه السلام) در یک پرسش دیگر از فلسفه روزه چنین می‌فرماید: "علت روزه از براى فهمیدن الم و درد گرسنگى و تشنگى است، تا بنده ذلیل و متضرع و ماجور و صابر باشد و بفهمد شدائد آخرت را، علاوه بر این که در روزه انکسار شهوات و موعظه هست از براى امر آخرت، تا بداند حال اهل فقر و فاقه را در دنیا و عقبى.
از حضرت امام حسن عسگری (ع) پرسیدند: «چرا روزه واجب شده است» فرمودند: « تا ثروتمند درد گرسنگی را دریابد و به فقیر توجه کند.»
بلى روزه از افضل طاعات است، زیرا که مشتمل بر انکسار شهوات، تزکیه و طهارت نفس و تصفیه آن از اخلاقیات رذیله، زیرا مقصود از روزه، مجرد امساک از خوردن و آشامیدن و خودداری از برخی لذات نیست بلکه غرض نهائى آن کف نفس و تقویت روح ایمان به خدا، پرهیزگاری و تقوا در وجود انسان است.

برگرفته از سایتهای:

http://www.bartarinha.ir/fa/news/

http://rajanews.com/detail.asp?id=162292