
عنوان کتاب: ساختار گزارههای اخلاقی قرآن (رویکردی معناشناختی)
پدیدآوران: با مقدمه: مهدویکنی؛ تالیف: صدیقه مهدویکنی
مشخصات نشر:تهران: دانشگاه امام صادق (ع)
معرفی کتاب:
در این اثر، تحلیلی از چیستی گزارههای اخلاقی قرآن کریم با رویکردی معنا شناختی ارایه گردیده است. نگارنده، ضمن بحث درباره ویژگیهای نظام اخلاقی قرآن کریم به بررسی ساختار گزارههای قرآن و مفهوم مفردات اخلاقی ذکر شده در قرآن پرداخته و نوع نگاه قرآن به مفاهیم اخلاقی را تبیین نموده است.
وی نخست تعریفی از ماهیت گزارههای اخلاقی ارائه نموده؛ سپس به بیان مفهوم گزاره و اصطلاح معناشناسی و کاربرد معناشناسی در مطالعه قرآن و پیوستگی نظاممند میان کلمات قرآن پرداخته است. آنگاه به تبیین معنای لغوی و اصطلاحی اخلاق پرداخته و دیدگاههای برخی اندیشمندان اسلامی و فلاسفهای مانند ارسطو، ملامحسن فیض کاشانی، ابومسکویه رازی، امام فخر رازی، خواجه نصیر الدین طوسی و ملا محمد مهدی نراقی را در مورد ماهیت و چیستی اخلاق بیان کرده است.
در بخش دوم کتاب، نویسنده به تبیین مفاهیم بنیادین گزارههای اخلاقی قرآن کریم میپردازد و مفاهیمی مانند مفهوم الزام اخلاقی، مفهوم مسئولیت اخلاقی و پاداش را که از گزارههای اخلاقی قرآن قابل استخراج است مورد تجزیه و تحلیل معنا شناختی قرار میدهد و ضرورت الزام، مفهوم و چیستی الزام، منشأ الزام اخلاقی، تفاوت مسئولیت حقوقی و اخلاقی و ضمانت اجرایی مادی و معنوی پاداش را بررسی نموده است. نویسنده در بخش سوم کتاب به تحلیل معناشناختی گزارههای اخلاقی قرآن در حوزه خانواده پرداخته و به بررسی معانی مفردات اخلاقی قرآن میپردازد. در همین راستا به تبیین معنای مفردات اخلاقی مانند تقوا، برّ، احسان، عدل، صلح، مودت، مصلحت، اطاعت، معروف، ارث، خیر و برخی دیگر از گزارههای ارزشی مندرج در قرآن پرداخته است و مصادیق مختلف این مفردات اخلاقی در سطح آیات قرآن کریم و روابط درون معنایی مفرداتی مانند خانواده، اعضای خانواده، مادر و جایگاه او در آفرینش، حقوق والدین، احسان به والدین و نیکی کردن به همسر و شوهر را بررسی نموده است. سپس اصول حاکم بر گزارههای اخلاقی قرآن مانند اصل تحکیم و حفظ کرامت خانواده، اصل تقدم اخلاق بر حقوق، اصل ثبات و امنیت، اصل کرامت انسانی، اصل عدالت، اصل مصلحت، اصل کفویت یا همسانی زوجین، اصل عفاف، اصل تعلیم و تربیت، اصل مدیریت در خانواده و اصل اطاعت و احترام را بیان کرده و اهداف نظام اخلاقی در قرآن را تزکیه نفس و رسیدن به قرب الهی عنوان کرده است.
نگارنده، در بخش پایانی، از مباحث ارائه شده در کتاب نتیجهگیری کرده است و ساختار گزارههای اخلاقی، مفاهیم بنیادین گزاره، هدف گزارههای اخلاقی و قلمروی این گزارهها و موضوع و احکام آنها را بیان نموده است.
تدوین متن: سودابه درودی