عنوان کتاب:عقل از نظر قرآن و حکمت متعالیه
نویسنده: حبیب الله دانش شهرکی
مشخصات نشر: قم: موسسه بوستان کتاب،
شماره دیویی: ع 242 د 42/ 297
معرفی کتاب:
کتاب «عقل از منظر قرآن و حکمت متعالیه»، تألیف «حبیب‌الله دانش شهرکی» به همت انتشارات مؤسسه بوستان کتاب قم منتشر شده است.
عقل، معیار اصیل و هدایت خیزى است که مسیر دنیا و آخرت آدمى را نور باران مى کند. قرآن، یگانه متن مقدسى است که عقل را فراوان ستوده و آدمیان را به اندیشه ورزى توصیه کرده است.
در نزد فلاسفه نیز عقل، تنها ابزار براى کشف حقایق هستى و سرچشمه همه خیرات و برکات است و در حکمت متعالیه صدرایى نیز منزلتى بس ارجمند دارد. در این اثر، این موضوع از منظر قرآن و حکمت متعالیه به تفصیل بررسى شده است.
«عقل»، لفظى عربى است و معادل فارسى آن خرد، اندیشه و گاه هوش آمده است. «جوهرى» آن را معادل حجر و نهى آورده و مى افزاید: «عقل در اصل به معناى بستن و نگه‌داشتن شتر است و گاه به معناى دیه به‌کار رفته است، چون شتر به جاى دیه مقتول نگه دارى مى شد.»
در عربی وقتى گفته مى شود «عقل»، «عقلا»؛ یعنى اشیا را به صورت حقیقى اش درک کرد و عقل‌الغلام؛ یعنى نوجوان درک و تشخیص پیدا کرد و «ما فعلت هذا مذ عقلت»؛ یعنى از زمانى که درک و تشخیص پیدا کردم، چنین کارى نکردم.
«راغب اصفهانی» در تعریف عقل می‌گوید: عقل به قوه اى گفته مى شود که آدمى به وسیله آن مى تواند علم پیدا کند و به علمى هم که انسان با این قوه بدست مى آورد، عقل گفته مى شود و مى افزاید هر جا خداوند کفار را به نداشتن عقل منسوب کرده است، اشاره به معناى دوم دارد، مثل؛ «مثل الذین کفروا . . . فهم لا یعقلون» و هرجا از بنده رفع تکلیف کرده است، در اشاره به معناى اول است.»
قرآن عقل را نیرویى مى داند که انسان در امور دینى از آن منتفع مى شود و او را به معارف حقیقى و اعمال شایسته رهبرى مى کند و در صورتى که از این مجرا منحرف شود، دیگر عقل نامیده نمى شود، گر چه در امور دنیوى به کار آید و نفع و ضرر را در امور دنیایى تشخیص دهد.
عقل در آیه 46 سوره حج به معناى علمى است که انسان به آن دست مى یابد و لفظ سمع به معناى ادراکى است که آدمى به کمک دیگرى از آن بهره مند مى شود، به شرط این‌که از فطرت سالمى برخوردار باشد.
