ج 184 و452/297

جانشینان پیامبر(ص) در پرتو شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید( نقد و بررسی متون و مستندات تاریخی)/ علیرضا واسعی ؛تهیه: پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع).- قم .پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386.

معرفی کتاب:

این نوشتار بر اساس حدیثی ازپیامبر اکرم (ص)که فرمود:"پس از من خلافت سی سال است وسپس سلطنت آغاز می شود"(مسند احمد،ج5،ص220) به زندگی کسانی پرداخته است که به عنوان خلفای آن حضرت( خلفای راشدین) مطرح اند ؛یعنی به دوران سی ساله خلافت که پنج تن از افراد را در خود جای می دهد،چون همگان بر این نکته اتفاق نظر دارند که پس از ایشان معاویه بر سر کار آمد و با او پادشاهی آغاز شده است.(ابن کثیر،البدایه و التهایه، ج3،ص266)

پرداختن به تاریخ صدر اسلام و رویدادهایی که در واپسین روزهای حیات پیامبر اسلام (ص) همچنین پس از رحلت آن حضرت در میان مسلمانان پدید آمد ، به ویژه از آن روی که با رویکردهای مذهبی و نگرش های فرقه ای پیوند یافته ، از اهمیت به سزایی برخوردار است. این دوره تاریخی همچون دریای ژرف و عمیقی است که غنایم ارزشمندی در خود دارد و صیادان دانا و پژوهشگران حقیقت جو با ورود به آن هرگز دست خالی و بی بهره باز نمی گردند.

در خصوص اولین جانشینان رسول خدا (ص) که از آنان در متون اسلامی با عنوان خلفای راشدین یاد شده ، نوشته های زیادی ،به ویژه در دوره های اخیر تالیف گشته است که هرکدام در جای خود از ارزش خاصی برخوردارند ، اما بی گمان هنوز راه های ناپیموده و ناشناخته بسیاری وجود دارد که گام نهادن در هر یک از آنها با همه سختی هایش می تواند برای اهل دانش و تحقیق ارمغان هایی به همراه داشته باشد.

یکی از نیازهای پژوهشی امروز، نشان دادن نقش آفرینی خلفای راشدین بر اساس منابع کهن و اولیه و یا چگونگی تصویر ایشان در آن منابع است به ویژه در آثاری که ازاعتبار و اهمیت بالایی برخوردار باشند ؛ بی تردید شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید به دلایل ذیل یکی از مهم ترین منابع در این زمینه به شمار می آید:

- شخصیت مطرح نویسنده خصوصا در میان شیعیان(ابن ابی الحدید دانشمندی سنی، با تفکر معتزلی است که به شرح کتابی شیعی پرداخته و کوشیده است تا برابر داده های منابع اولیه ، اطلاعات مربوطه را عرضه نماید )

- میزان استنادهای وی به داده های متقدمین که متاسفانه برخی از آنها در هجمه مغولان از بین رفته اند( در حقیقت کتاب وی موجب ماندگاری و انتقال اطلاعات منابع پیشین به اعصار بعدی شده است برای مثال می توان از کتاب التاج ابن راوندی و العباسیه جاحظ و بسیاری دیگر نام برد )

- نوع نگاه و دیدگاه او به جریانات و وقایع تاریخی(برای نمونه میتوان به دقت نظرو پای بندی وی به ذکراخبارو روایات اشاره کرد )

- قدمت کتاب شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدیدکه به قرن هفتم هجری باز می گردد.( وی از دانشمندان برجسته عصردوم عباسی بود)

سید علیرضا واسعی در کتاب جانشینان پیامبر(ص) در پرتو شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید( نقد و بررسی متون و مستندات تاریخی) برای دست یابی به هدف خود که گزارش داده های تاریخی ابن ابی الحدید درکتاب شرح نهج البلاغه و توصیف آن داده ها در قالب ساختاری تعریف شده ، به منظور بررسی و ارزیابی منابع و مستندات اوست، پس ازآوردن مقدمه ، کلیات و زندگی نامه ابن ابی الحدید، مطالب را در شش فصل با عناوین ذیل به رشته تحریر درآورده است:

1) در آستانه رحلت پیامبر (ص) (که به زمینه ها وبسترهای شکل گیری جریان خلافت می پردازد)

2) سقیفه و جریان خلافت(این فصل عهده دارمسئله خلافت و چگونگی روی کار آمدن ابوبکر است)

3) خلافت عمر (فصل سوم به تصویر دوران خلافت عمرنظر دارد که بیشترین توان ابن ابی الحدید را نیز مصروف خود ساخته است )

4) خلافت عثمان (که با مقوله ترکیب شورا ، شکل گیری آن و در نهایت گزینش عثمان به خلافت آغاز می شود)

5) امام علی (ع) و دوران خلافت(روی کار آمدن امام علی (ع) پس از 25 سال از رحلت پیامبر و حوادث دوران خلافت ایشان را بررسی می کند)

6) امام حسن (ع) و جریان مصالحه (آخرین فصل نوشتار، به زندگی امام حسن (ع) و رخدادهای دوره کوتاه خلافت ایشان پرداخته است)

افزون بر آنچه بیان شد ، در پایان فصل های کتاب ، بررسی منابع تاریخی شرح نهج البلاغه آورده شده است همچنین تا حد ممکن مستندات داده هایش ، در گزارش رویدادها نشان داده شده بدین صورت که ابتدا یکایک آنها استخراج ، معرفی و ارزیابی گشته اند؛ سپس تبیین شده که ابن ابی الحدید بر چه اساسی به گزارش و توصیف حوادث و وقایع پرداخته و آیا برای داده های وی می توان مستندات یا دست کم شواهدی یافت یا خیر؟

این کتاب 408 صفحه ای که در قطع وزیری به چاپ رسیده است، دارای نمایه آیات ، روایات و اعلام نیز می باشد.