روشی نو در تحلیل و مقایسه داستان های رئالیستی : با رویکردی به داستان های یکی بود ، یکی نیود و  پیرمرد و دریا/ نوری شمسی هادی ؛ یزد: اندیشمندان.- 1399.

ادبیات و از آن جمله، ادبیات داستانی که جایگاه ویژه‌ای میان خواص اهل ادب و عموم مردم دارد، به عنوان یکی از هنرهایی است که با تکیه بر فرهنگ یک جامعه، به رشد و بالندگی می‌رسد و متقابلاً باعث رشد و تعالی فکری و فرهنگی جامعه می‌گردد. اگرچه قدیم‌ترین نوع ادبی، داستان است؛ ولی داستان به معنی امروزی و اشکال جدید آن از ربع اول قرن هجدهم میلادی به بعد در غرب پیدایش یافته و در ایران نزدیک به صدسال از عمر آن می‌گذرد.

از این جهت که شکل‌های تازۀ داستان و از جمله داستان کوتاه که بررسی دو نمونۀ معروف آن موضوع این کتاب است، هم‌زمان در دل مکتب‌های ادبی و فلسفه‌های حاکم بر آن مکتب‌ها به رشد و تکامل رسیده است، در فصل اول کتاب به ذکر کلیاتی دربارۀ کتاب پرداخته شده و در فصل دوم به مفهوم رئالیست، تاریخچۀ پیدایش آن، انواع آن، ویژگی‌های رئالیست و سطوح مختلف آن پرداخته شده تا در بررسی و مقایسۀ محتوایی و ساختاری مجموعه داستان‌های «یکی بود، یکی نبود» (1300 هـ.ش) اثر سیدمحمدعلی جمال‌زاده و داستان کوتاه «پیرمرد و دریا» (1952 م.) اثر ارنست میلر همینگوی از آمریکا، مشخص شود که ارزش و سطح رئالیستی هر کدام، با توجه به شکل و محتوا در چه جایگاهی است.

داستان جمال‌زاده به عنوان اولین داستان کوتاه واقع‌گرای فارسی نگارش یافته و داستان همینگوی بعد از پشت سر گذاردن ده‌ها نمونۀ کمال‌یافته، با الهام‌گیری از یک قرن تجربۀ داستان‌نویسی آمریکا عرضه شده است؛ طبیعی است که داستان جمال‌زاده به لحاظ شکل داستانی و رعایت اصول رئالیست ناپختگی‌هایی دارد؛ ولی ارزش تاریخی آن از جهت فضیلت تقدم فوق‌العاده است.

در این کتاب ملاک‌ها و ویژگی‌های داستان‌های رئالیستی بر اساس آثار بزرگ رئالیستی و نظریه‌پردازان مکتب رئالیست جمع‌آوری و تدوین شده و سپس بر اساس آنها، هر دو اثر فوق‌الذکر مورد سنجش قرار گرفته تا میزان واقع‌گرایی و سطوح هر یک مشخص شود.

در داستان «پیرمرد و دریا» تمام اصول رئالیسم انتقادی رعایت شده و دور از هرگونه تخیل نارواست؛ واقعیات داستان با زندگی نویسنده عجین شده است؛ بنابراین رئالیست همینگوی در اوج قرار گرفته است. «یکی بود، یکی نبود» جمال‌زاده در سطح مقدماتی و ابتدایی روش رئالیسم انتقادی جای می‌گیرد؛ گاهی نیز با روش داستان‌های کلاسیک و رمانتیسم درآمیخته است.

فصل سوم کتاب اختصاص به معرفی جمال‌زاده و همینگوی و آثار آنها دارد. در فصل چهارم دو داستان موردنظر از دیدگاه رئالیسم نقد، تحلیل و مقایسه شده‌اند تا بر اساس ملاک‌ها و مشخصه‌های داستان‌های رئالیستی، سطح واقع‌گرایی آنها مشخص شود. فصل پایانی کتاب به نتیجه‌گیری مباحث اختصاص یافته است.