بازتاب مبانی جامعه مدنی در شعر شاعران برجسته عصر مشروطه
استاد راهنما: عیسی نجفی
نگارش: فرامرز چگنی فرد؛ دانشگاه رازی .- 1396.
چکیده
انقلاب مشروطه در نتیجه مجموعه کوشش‌ها و رویداد‌هایی بود که با امضای فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه قاجار در 14 مرداد 1285 به وقوع پیوست و تا دوره‌ی حکومت محمد علی شاه قاجار برای تبدیل حکومت استبداد به مشروطه ادامه یافت. این رویدادها و کوشش‌ها منجر به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی کشور شد. انقلاب مشروطه بالاترین تحول را در شئون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران به وجود آورده است و هدف آن حکومت ملی بر پایه‌‌ی اصول فلسفه‌ی نوین و رشد تفکر، تعقل، آزادی و عدالت است. اصلاح طلبان و روشنفکران، تنها علاج دردهای مزمن نظام مستبد ایران را در حکومت قانون دانستند و فقدان قانون را از بزرگترین نقص‌های ایران به شمار آوردند. چنان که تنها راه نجات ایران را در یک کلمه، یعنی «قانون» خلاصه می کردند، و در آن از آزادی عقیده، بیان، قلم، اجتماعات، احزاب، تساوی همه در برابر قانون و ... سخن می‌گفتند.بعد از انقلاب مشروطه با تغییر زندگی اجتماعی و تحولات جامعه، شعر در خدمت مضامین اجتماعی و سیاسی قرار گرفت و شعر فارسی با تجربه‌ای بی‌سابقه روبرو شد. شعر این دوره از لحاظ اجتماعی بسیار قوی و پویاست. اندیشه‌های نو اجتماعی و سیاسی بسیاری در شعر فارسی این دوره وجود دارد؛ بطوریکه می‌توان گفت شعر فارسی در هیچ دوره‌ای با این همه تنوع محتوا و اندیشه روبرو نبوده است ". تحلیل محتوایی دیوان شاعران برجسته دوره مشروطه نشان می‌دهد که مهمترین موضوعات سیاسی و اجتماعی شعر این دوره به ترتیب اهمیت و کثرت کاربرد به به شرح زیراست: الف) موضوعات درجه یک: تشویق مردم به وطن دوستی، باستان‌گرایی و تفاخر به پیشینه تاریخی، انتقاد از اوضاع سیاسی و اجتماعی، سرزنش مردم ناآگاه و تلاش برای بیداری ملّت. ب) موضوعات درجه دو: ظلم ستیزی و مبارزه با استبداد، تجلیل از شهیدان و مجاهدان راه آزادی، توجه به علم و تعلیم و تربیت نوین. ج) موضوعات درجه سه: آزادی سیاسی، حمایت از حقوق زنان، حمایت از کارگر و قشر ضعیف جامعه، جمهوری خواهی، مجلس (مخالفت یا موافقت).شاعران دوره مشروطه (بیداری) با ایجاد فضای باز سیاسی و انتشار جراید و مطبوعات تا حدودی توانستند معایب و مشکلات را با نگاهی انتقادی در اشعار خود جای دهند و مردم را با با مفهوم "قانون" آشنا سازند. در باور روشنگران عصر مشروطه، محیط بحران زده‌ی ایران، با معضلاتی سیاسی و اجتماعی روبه رو بود و نویسندگان و روشنفکران در پی آن بودند تا به مدد اندیشه و قلم خود، نوشدارویی برای ملتی بیمار و رو به موت فراهم آورند و این نوشدارو چیزی جز آگاه کردن مردم از آن چه در پیرامونشان می‌گذشت، نبود .
کلیدواژه ها: مشروطه،شعر،قانون مداری،جامعه مدنی
این پایان نامه در کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی موجود است.
