نارسیده ترنج بیست مقاله درباره شاهنامه و ادب حماسی ایران

نگارش و پژوهش سجاد آیدنلو ، مقدمه جلال خالقی مطلق،- تهران : نشر سخن ، 1399.
شماره دیویی: 1399 ش473ف21/1فا8
 
مقالات این مجموعه فقط دربارۀ شاهنامه نیست و در برخی از آنها به منظومه‌های پهلوانی پس از فردوسی هم پرداخته شده است. این آثار در کنار شاهنامه، مکمل مفهوم نوع ادبی حماسه در مطالعات ایرانی است؛ اما غالباً از نظر و توجه حتی بعضی از متخصصان شاهنامه‌پژوهی دور مانده و این از کاستی‌های روش‌شناختی تحقیقات حماسی ایران شمرده می‌شود.
مقالات این کتاب در مقولاتی چون: مأخذشناسی شاهنامه، واژه‌شناسی شاهنامه، متن‌شناسی شاهنامه، اسطوره‌شناسی شاهنامه، روابط بینامتنی شاهنامه با آثار دیگر ادب فارسی و جغرافیای فرهنگی و اقلیمی نفوذ و تأثیر شاهنامه قابل تقسیم‌بندی است. در مقالات نقد و بررسی (چهار مقاله) نیز گفتارهای برگزیده، دربارۀ چهار منظومۀ پهلوانی پس از شاهنامه است و در آنها کوشیده شده افزون بر نقد متن مصحح این آثار، نکته‌ها و پیشنهادهای تازه‌ای مطرح شود. هفده مقالۀ نخست این کتاب، در دهۀ هشتاد (1382 ـ 1388) نوشته و چاپ شده و سه مقالۀ پایانی محصول سال‌های 1396 و 1397 است. نام کتاب نیز از بیت نخست داستان «رستم و سهراب» گرفته شده است.
از مباحث مورد توجه نویسنده در این کتاب، تاریخچة ارتباط شهرهای بزرگ ایران با شاهنامۀ فردوسی است. به همین دلیل در مقالة «نخستین سند ادبی ارتباط آذربایجان و شاهنامه»، به‌درستی بر این نکته تأکید شده که تلمیحات فراوان شاهنامه‌ای در دیوان قطران تبریزی، حاکی از آن است که این شاعر شاهنامة فردوسی را خوانده است، نه آنکه این تلمیحات را از منابع دیگری جز اثر فردوسی برگرفته باشد.
از دیگر موضوعات آورده شده در این کتاب، تلمیحات شاهنامه‌ای در دیوان‌ها و منظومه‌های شاعران بزرگ ایرانی است که در این‌باره افزون بر مقالۀ پیش‌گفته دربارة قطران تبریزی، دو مقالة دیگر در این مجموعه آمده است: یکی «تندّم فردوسی‌وار(فردوسی و شاهنامه در مرزبان‌نامه)» و دیگری «نکته‌هایی دربارة تلمیحات شاهنامه‌ای خاقانی». در مقاله‌ای دیگر با عنوان «نادرترین تلمیحات حماسی ـ اساطیری در شعر پارسی»، به بیت‌های جالبی از منظومة غازان‌نامه، سرودة نورالدّین شمس‌الدّین محمد اژدری متخلّص به نوری (سروده‌شده در فاصلة سال های 758-763 هـ.ق)، اشاره شده است.