این روزها مصادف است با سالگرد تولد دکتر طاهره صفارزاده شاعر، نویسنده، نظریه‌پرداز، محقق، مترجم و استاد فقید دانشگاه.
این روزها مصادف است با سالگرد تولد دکتر طاهره صفارزاده شاعر، نویسنده، نظریه‌پرداز، محقق، مترجم و استاد فقید دانشگاه.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه خوزستان، طاهره صفارزاده در ٢٧ آبان ١٣١٥ خورشیدی در سیرجان چشم به جهان گشود. مادربزرگش که چشم‌پزشک و شاعر بود سرپرستی او را در پنج‌سالگی بعد از فوت پدر و مادرش بر عهده گرفت و به دلیل مشغله کاری به خواهر بزرگترش گفت که برای رسیدگی به طاهره ترک تحصیل کند.
طاهره در 13 سالگی هنگامی که دانش‌آموز سال اول دبیرستان بود این شعر خود را با نام "بینوا و زمستان" در روزنامه دیواری مدرسه نوشت:
«طبیعت بار دیگر با توانگر هماهنگ ستم بر بینوا شد/ لباس خشم بر تن دیده پرکین برای بینوا محنت‌فزا شد/ مسلح شد فلک چون با زمستان دماری سخت می‌خواهد برآرد/ ز رنجور ضعیف و زیردستی که سرمایه زر و قدرت ندارد.»
برای سرودن این شعر یک جلد دیوان جامی از رییس آموزش و پروش استان به پیشنهاد محمدابراهیم باستانی پاریزی (دبیر دبیرستان بهمنیار) به عنوان جایزه دریافت کرد.
پس از آن که دوره دبیرستان را با رتبه نخست به پایان رساند در امتحان ورودی دانشگاه در رشته‌های حقوق، زبان و ادبیات فارسی و زبان و ادبیات انگلیسی قبول شد. سرانجام در رشته زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه شیراز لیسانس گرفت.
رهگذر مهتاب
صفارزاده در سال ١٣٤١ نخستین مجموعه شعر خود را با نام "رهگذر مهتاب" به شیوه نیمایی به چاپ رسانید. وی با شعر "کودک قرن" از این مجموعه شعر شهرت یافت. این شعر که در نخستین کتاب شعر او چاپ شد توصیفی از وضعیت فرزند یک مادر اشرافی است. این شعر مورد نقد بعضی از منتقدان آن دوره قرار گرفت و عده‌ای از آنها شعر وی را احساساتی و شعاری خواندند اما به نظر می‌آید شاعر با پیش‌بینی آن هجمه‌ها در فضای فرهنگی و هنری آن سال‌ها جواب آن نقد‌ها را در همان مجموعه شعر و در شعر "بیگانه" می‌دهد:
«رهایم تا ز بند کام/ و از زنجیر‌های زنگدار نام/ نیازم پیش تن‌ها نیست/ خدا و شعر، این‌هایند پیوندان جاویدم.»
شمس لنگرودی درباره این مجموعه شعر می‌گوید: «"رهگذر مهتاب" نخستین دفتر شعر طاهره صفارزاده مجموعه‌ای نوقدمایی در قالب نیمایی بود که یک شعر آن با نام "کودک قرن" سال‌ها بر زبان‌ها ماند. "کودک قرن" شعری نیمایی‌وار و رمانتیک با مضمونی جامعه‌گرایانه بود که نمونه کاملش را دهه‌ای پیشتر در شعرهای کارو دیده بودیم. استقبال از این شعر در سراسر دهه 40 به رغم تحول و تکامل شعر نو بدین معنی بود که توده خوانندگان شعر نو (به طور عموم) در طول دو دهه شعرخوانی تحول چندانی نیافته بودند. جوهر اندیشگی اشعار صفارزاده در این مجموعه عموماً اخلاقی و ملی‌گرایانه بود(١).»
صفارزاده در خارج از ایران
طاهره صفارزاده برای تکمیل تحصیلات خود در زبان انگلیسی به انگلستان و سپس به آمریکا می‌رود. وی بعد از آن که در دانشگاه آیووا در گروه نویسندگان بین‌المللی پذیرفته شد و درجه MFA (٢) را دریافت کرد به تحصیل، پژوهش و تدریس پرداخت. در همین دانشگاه بود که یک مجموعه شعر به نام The red umbrella (چتر سرخ) به زبان انگلیسی در سال ١٣٤٦-١٩٦٨ به چاپ رسانید. بسیاری از شعرهای این کتاب به زبان‌های گوناگون شرقی و غربی ترجمه شده است.
بازگشت به ایران
وقتی در سال ١٣٤٨ به میهن برگشت. دومین مجموعه شعر خود را به نام "دفتر دوم" و نیز ترجمه شعرهای انگلیسی خود را در کتاب "سد و بازوان" انتشار داد ولی دگرگونی اصلی او در شعر با مجموعه "طنین دلتا" که در ١٣٤٩ منتشر شد آغاز شد. به نوشته محمد حقوقی، صفارزاده با این کتاب به زبانی کاملاً اختصاصی و انحصاری دست یافت (٣).
او در بخشی از شعر "سفر اول" در این مجموعه خطاب به شارات، شاعر هندی، ویژگی‌های شیوه بیان خود را که بعدها مشخصه اصلی شاعری‌اش شد چنین اظهار می‌دارد: «شعری بخوان شارات، شعر بخوان/ شعری بی‌تشویش وزن/ شعری با روشنی استعاره/ زمزمه‌ای روشنفکرانه/ گوش‌ها، راهیان آهنگ‌اند/ طنین، حرکتی است که حرف من، در ذهن خواننده می‌آغازد.»
شعر طاهره صفارزاده از زبان خودش
او سال بعد در مصاحبه‌ای با محمد حقوقی درباره این چهار ویژگی اصلی شعر خود "شعری بی‌تشویش وزن، با روشنی استعاره، زمزمه‌ای روشنفکرانه و طنین" که در شعر قبل آمده بود چنین توضیح داده است: «آگاهی به خاصیت تخدیری و افیونی وزن که ادبیات ما را پر کرده مرا بیش از هر چیزی متقاعد کرد که باید وزن را کاملاً کنار بگذارم چراکه من در شعر به حرکت و انرژی که خون و نبض زندگی امروزند معتقدم و معتقدم باید کلیت یافتن شعر مطرح باشد. وقتی کلیت در یک شعر مطرح بود هر کدام از اجزای آن بعد معنایی یا طنینی خواهند شد که پیوستگی آنها حرکت و انرژی ایجاد می‌کند و در نتیجه لالایی خواب‌آور آهنگ جایش را به ضربه‌های بیداری می‌دهد(٤).»
او در همان مصاحبه درباره استعاره و صنایع بدیعی و جایگاه آنها در شعر می‌گوید: «در شعر من استعاره و تشبیه هر کدام با شخصیت مستقل عامل ارتباط پرواز‌های ذهنی می‌شوند و هر کدام می‌توانند در عین وابستگی به تصویر بعدی و قبلی به عنوان تصویر اصلی هم تلقی شوند به طوری که تفکیک‌شان آسان نباشد.»
مصاحبه جنجالی
طاهره صفارزاده در مصاحبه با محمد‌علی اصفهانی در پاسخ این پرسش او که تشدید گرایش شما به مذهب تشیع از چه چیز ناشی شده است، می‌گوید: «از خصلت ضد ظلم و ضد سازش و عدالت‌خواه خودم. از فلسفه تشیع که مبنا و نیروی محرکه‌اش عدالت‌خواهی و ضدیت با سازش است و از تنگنای ظالمانه زمان که بالطبع انسان عدالت‌خواه را به عصیان و یا تشدید بروز گرایش‌های ایمان و عقیدتی‌اش برمی‌انگیزد.»
و در پاسخ به این پرسش خبرنگار که تعریف شما از روشنفکر چیست، می‌گوید: «روشنفکر آدم بافرهنگ و آگاه و پرهیزگاری است که خود به دیگران می‌اندیشد. اصولی دارد که با آنها زندگی می‌کند و برای حفظ این اصول وسوسه‌های مادی را کوچک می‌شمارد(٥).»
طاهره صفارزاده پس از انقلاب
پس از پیروزی انقلاب شعر و اندیشه صفارزاده، او را در موقعیتی متفاوت با موقعیتش در پیش از انقلاب قرار داد و به عنوان رییس دانشگاه شهید بهشتی و رییس دانشکده ادبیات برگزیده و به یکی از سیاستگذاران اصلی در زمینه تغییر برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌های ایران بدل شد. در این سال‌ها به طور جدی به ترجمه و فعالیت‌های پژوهشی پرداخت.
افتخارهای دکتر طاهره صفارزاده
در جشنواره شعر آسیایی داکا که در سال ١٣٦٥ (١٩٨٧ میلادی) برپا شد مسؤولان برگزاری جشنواره دکتر طاهره صفارزاده را به عنوان یکی از پنج عضو بنیانگذار کمیته ترجمه آسیا برگزیدند. رییس جشنواره درباره این انتخاب گفت: «ما معتقدیم که یک نفر آن هم در این سر دنیا از علم ترجمه حرف زده و اصولی عرضه کرده و آن یک نفر خانم دکتر صفارزاده است.»
وی همچنین در سال ١٣٧١ از سوی وزارت علوم و آموزش عالی به عنوان استاد نمونه معرفی شد. صفارزاده در سال ١٣٧٠ پس از انتشار ترجمه قرآن مجید به افتخار دریافت عنوان "خادم القرآن" رسید.
صفارزاده در ماه مارس ٢٠٠٦ میلادی همزمان با برپایی جشن روز جهانی زن از سوی سازمان نویسندگان آفریقا و آسیا به عنوان شاعر مبارز و زن نخبه و دانشمند مسلمان برگزیده شد. در بخشی از نامه این سازمان آمده است: «از آن جا که دکتر طاهره صفارزاده شاعر و نویسنده برجسته ایرانی مبارزی بزرگ و نمونه والای یک زن دانشمند و افتخارآفرین مسلمان است این سازمان ایشان را به پاس سابقه طولانی مبارزه و کوشش‌های علمی گسترده به عنوان شخصیت برگزیده سال جاری انتخاب کرده است.»
همچنین در نخستین جشنواره شعر فجر که در بهمن ١٣٨٥ برگزار شد هیات داوران طاهره صفارزاده را برگزیده بخش شعر نو (سپید و نیمایی) معرفی کردند.
صفارزاده به دیدار صبح می‌رود
طاهره صفارزاده شاعر و استاد دانشگاه پس از یک دوره بیماری در پنجم مهر سال ۱۳۸۷ به علت ضایعه مغزی در بیمارستان ایرانمهر تهران بستری شد و مورد عمل جراح قرار گرفت. حدود ساعت 9 و 30 دقیقه روز چهار آبان در همان بیمارستان در سن ۷۲ درگذشت و در امام‌زاده صالح تجریش به خاک سپرده شد.
آثار دکتر طاهره صفارزاده
طاهره صفارزاده افزون بر مقالات و مصاحبه‌های علمی و اجتماعی، یک مجموعه داستان، 12 مجموعه شعر، پنج گزیده شعر و 13 اثر ترجمه یا نقد ترجمه در زمینه‌های ادبیات، علوم، قرآن، علوم قرآنی، حدیث و علوم حدیث انتشار داد. گزیده شعرهای او نیز ترجمه شده است. آثار صفارزاده به شرح زیر است:
مجموعه داستان پیوندهای تلخ، ١٣٤١
مجموعه شعر رهگذر مهتاب، 1٣٤١
مجموعه شعر The Red Umbrella (چتر سرخ)، سروده‌هایی به زبان انگلیسی،١٣٤٧
مجموعه شعر دفتر دوم، ١٣٤٩
مجموعه شعر طنین در دلتا، ١٣٤٩
مجموعه شعر سد و بازوان، ١٣٥٠
مجموعه شعر سفر پنجم، ١٣٥٦
گزیده اشعار حرکت و دیروز، ١٣٥٧
اصول و مبانی ترجمه: تجزیه و تحلیلی از فن ترجمه ضمن نقد علمی آثار مترجمان، ١٣٥٨
مجموعه شعر بیعت با بیداری، ١٣٥٨
مجموعه شعر مردان منحنی، ١٣٦٦
مجموعه شعر دیدار صبح، ١٣٦٦
گزیده اشعار فارسی و انگلیسی ١٣٧٨
ترجمه مفاهیم بنیادی قرآن مجید (فارسی و انگلیسی)، ١٣٧٩
ترجمه قرآن حکیم (سه‌زبانه: متن عربی با ترجمه فارسی و انگلیسی)، ١٣٨٠
ترجمه قرآن حکیم (دوزبانه: متن عربی با ترجمه فارسی)، ١٣٨٢
ترجمه دعای عرفه: دعای امام حسین(ع) در روز عرفه (متن عربی با ترجمه فارسی)، ١٣٨١
لوح فشرده قرآن حکیم (سه‌زبانه: متن عربی با ترجمه فارسی و انگلیسی)، ١٣٨٣
ترجمه دعای ندبه و دعای کمیل (متن عربی با ترجمه فارسی)، ١٣٨٣
مجموعه شعر روشنگران راه
گزیده اشعار اندیشه در هدایت شعر، ١٣٨٤
گزیده اشعار هفت سفر، ١٣٨٤
کتاب ترجمه‌های نامفهوم، از ١٣٨٤
لوح فشرده صوتی و ترجمه قرآن حکیم، جزء ٢٩ و جزء ٣٠، ١٣٨٤
مفاهیم قرآنی در حدیث نبوی: گزیده‌ای از نهج الفصاحه با ترجمه فارسی و انگلیسی، ١٣٨٤
مجموعه شعر در پیشواز صلح، از ١٣٨٥
ترجمه قرآن حکیم (دو زبانه: متن عربی با ترجمه انگلیسی)، ١٣٨٥
ترجمه دعای جوشن کبیر، ١٣٨٥
مجموعه شعر از جلوه‌های جهانی، ١٣٨٦
گزیده اشعار طنین بیداری، ١٣٨٧
گزیده نهج البلاغه (متن عربی با ترجمه فارسی و انگلیسی)، ١٣٨٧
پانویس‌ها:
(١). لنگرودی. شمس، تاریخ تحلیلی شعر نو، جلد سوم، صفحات ٨٤ و ٨٥
(٢). MFA: مخفف master of fine arts به معنی استاد هنرهای زیبا. درجه‌ای است مستقل از PhD و به نویسندگان و هنرمندانی داده می‌شود که در یک رشته هنری یا ادبی مدرک لیسانس دارند و داوطلب تدریس در دانشگاه هستند.
(٣). حقوقی. محمد، شعر نو از آغاز تا امروز، صفحه ٥٦
(٤). مجله فردوسی، شماره ١٠٣٠، سال ١٣٥٠
(٥). دلیری مالوانی. ابراهیم، ادبیات معاصر ایران، جلد دوم، صفحات ٨٠٠ و ٨٠١
گزارش از: یونس بریحی‌زاده، خبرنگار ایسنای خوزستان
