به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، صبر یکی از واژه‌هایی است که به طور مکرر در قرآن کریم از آن یاد شده است و به علت نقش حیاتی آن در تکامل فردی و اجتماعی بشر، خداوند متعال در بیش از 70 آیه آن را مطرح کرده است.
عطار نیشابوری، عارف و شاعر شهیر قرن ششم هجری با دارا بودن منظومه‌هایی بی‌نظیر در ادبیات و عرفان زبان فارسی در قالب رمز و نماد و گاه حکایت و تمثیل به اسرار سیر و سلوک اشاره کرده است که در بینش او صبر، با شکوفا کردن نیروها و قدرت‌های الهی نهفته در روح و جان انسان موجبات رهایی او را از تنگنای هستی فراهم می‌آورد و به هستی نامحدود و مطلق پیوند می‌دهد.
همزمان با 21 فروردین‌ماه، روز بزرگداشت مقام عطار نیشابوری، شاعر بزرگ خراسانی از دو منظر ادبی و دینی به مفهوم صبر خاصه از میان اشعار عطار پرداخته‌ایم.
محمدرضا راشد محصل، استاد ادبیات فارسی در گفت‌وگو با ایکنا، تلقی ما از مفهوم صبر را از واقعیت آن متفاوت خواند و گفت: واقعیت آن است که صبر یعنی پافشاری در راه حق در حالی که تلقی ما از صبر بردباری و تحمل است که گاه به حقارت هم منتهی می‌شود؛ بنابراین صبر را در معنی اصلی خودش در اغلب آثار عطار نیشابوری می‎بینیم.
صبر یعنی رسیدن به حق
وی اضافه کرد: در تمام منطق‌الطیر صبر به معنای رسیدن به حق است، به عنوان نمونه عطار در وادی طلب می‌گوید، چون فرود آیی به وادی طلب/ پیشت آید هر زمانی صد تعب/ صد بلا در هر نفس آنجا بود/ طوطی گردون، مگس اینجا بود/ جد و جهد این جات بباید سال‌ها/ ز آن‌که این‌جا قلب گردد حال‌ها/ در میان خونت باید آمدن/ وز همه بیرونت باید آمدن.
راشدمحصل با تاکید بر این نکته که مضمون مذکور بر پافشاری در راه حق صحه می‌گذارد، بیان کرد: در هر وادی دیگر نیز به همین ترتیب است، بعد از این وادی عشق آید پدید/ غرق آتش شد کسی کان‌ جا رسید/ کس در این وادی به جز آتش مباد/ و آن‌که آتش نیست، عیشش خوش مباد، چه در وادی فقر و فنا، چه در وادی معرفت یا در نتیجه‌گیری که عطار از منطق‌الطیر می‌کند، درحقیقت نماینده جد و جهدی است که در راه رسیدن به حق انجام می‌شود.
به گفته وی، عطار نیشابوری در پایان اشاره می‌کند که از سر دردی بدین دیوان درآی/ جان سپر ساز و بدین میدان درآی/ در چنین میدان که جان شد ناپدید/ بل‌که شد هم نیز میدان ناپدید/ گر نیایی از سر دردی در او/ روی ننماید ترا گردی در او، بدبن ترتیب تماماً نشانگر پافشاری در راه حق است.
این استاد شعر و ادبیان فارسی افزود: در بقیه آثار عطار نیز همه بحث‌ها در حقیقت جلوه‌گاهی از این کوشش در راه دستیابی به حق است، زیرا در راه وصول انسان‌ها به حضرت حق باید آمادگی کار و کوشش درونی و بیرونی داشته باشند، بنابراین صبر در نظر عطار هم در هدف آثار او و هم متن آثارش کاملاً پیداست، در همان وادی طلب اشاره می‌کند که چون دل تو پاک گردد از صفات/ تافتن گیرد ز حضرت نور ذات.
نتیجه صبر از نگاه عطار
وی با اشاره به وادی فقر و فنای عطار و این مضمون که کی بود اینجا سخن گفتن روا، نتیجه صبر در اشعار عطار را تشریح کرد و ادامه داد: نتیجه صبر، پالایش درون و رها کردن مادیات برای رسیدن به حق و حقیقت است و در وادی طلب نیز دارد که وقتی انسان تمام معلوم را از دست داد، آن وقت برای پاکی درون آمادگی می‌یابد؛ بدین معنا که تا به پاک‌سازی بیرونی نپردازیم، نمی‌توانیم درون‌مان را تزکیه کنیم.
راشد محصل با بیان اینکه شعر عطار انعکاسی از همان مفهوم قرآنی صبر دارد، عنوان کرد: در واقع خداوند متعال در سوره مبارکه العصر نیز می‌فرماید «... و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر»، یعنی همین پافشاری در راه حق لازم است.
صبر از منظر قرآن و روایات
حجت‌الاسلام سیدحسن سیدی، رئیس شعر طلاب خراسان رضوی نیز درخصوص اهمیت خصیصه صبر از دیدگاه قرآن و اهل بیت(ع) ابراز کرد: در منابع روایی و دینی ما از برخی از مقولات اخلاقی به عنوان شاه‌ کلید تعبیر شده است، این شاه کلید بودن از ثمراتی است که بر آن صفت مترتب است که گاه خودمان نتایج و عواقب آن را درمی‌یابیم و گاه در قرآن و روایات بدان با تاکید پرداخته شده است.
وی با اشاره به اینکه بیش از 70 آیه در قرآن کریم و مجموعاً بیش از 900 روایت از پیامبر اعظم(ص) و ائمه معصومین(ع) به باب صبر اختصاص یافته‌ است، اظهار کرد: درخصوص معنای لغوی صبر این نظریه مطرح است که صبر استعاره‌ای از گیاه «صبر زرد» دارد و نام قدیمی همان گیاه امروزی «آلوئه‌ورا» است.
داروخانه معنوی دردها
حجت‌الاسلام سیدی عنوان کرد:‌ در طب سنتی گیاه «آلوئه‌ورا» را داروخانه کوچک می‌نامند که تمام خواص در این داروی کوچک وجود دارد، صبر را نیز از آن جهت که داروی تمام دردها در معنویت انسان است به این نام می‌خوانند، یعنی یک نسخه عمومی برای تمام دردها محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه درصد زیادی از شالوده شخصیت ما را صبر تشکیل می‌دهد، ادامه داد: آن‌قدر واژه صبر از اهمیت بالایی برخوردار است که می‌توان ادعا کرد که ما همه اسلام را مدیون صبر امیرالمؤمنین(ع) هستیم، همچنین هیچ پیامبری را خداوند متعال خلق نکرد مگر اینکه او را با صبر آزمایش کرد.
انواع صبر در سخن رسول مهربانی
این هنرمند مشهدی در رابطه با معنای لغت صبر در اذهان عمومی مردم تنها به معنی محدود صبر بر مصیبت تشریح کرد: این مفهوم معنوی گسترده‌تر از این معانی است، پیامبر گرامی اسلام(ص) در این خصوص می‌فرمایند: «صبر بر سه نوع است: صبر بر معصیت، صبر بر مصیبت و صبر بر اطاعت از خداوند»؛ اقامه نماز شب، صبر بر نخوابیدن، سکوت در مرگ عزیزان، صبر بر مصیبت و گناه نکردن در مواجهه با معصیت، صبر بر اطاعت از خدا هستند.
وی با بیان چند نمونه از صبر بر اطاعت از خداوند متعال تأکید کرد: ابن‌سیرین(معبّر خواب) در معرض یک گناه قرار گرفت و با صبر بر اطاعت از خداوند، علم تعبیر خواب به او اعطا شد، همین‌طور حضرت یوسف(ع) با پرهیز از گناهی که زلیخا بر انجام آن اصرار می‌ورزید، به علم تعبیر خواب دست یافت؛ در منابع روایی ما آمده است اگر در معرض یک معصیت بر اجتناب از آن اصرار ورزیم، عنایتی به انسان می‌شود.
حجت‌الاسلام سیدی با تاکید بر این مطلب که در صورتی که صبر با پوست، گوشت، اندیشه و جان ما عجین شود، بسیاری از مشکلات ما حتی مسائل لایتغیر حل می‌شود، ادامه داد: به دلیل آنکه طرز تفکر انسان بسیار در صعود و سقوط انسان مؤثر است.
وی با ذکر مثالی در این خصوص بیشتر توضیح داد و گفت: در جنگ جهانی دوم یک دختر از زندان به پدرش نامه نوشت که تحمل شرایط زمان برایم دشوار است، پدرش در جوابش نوشت، می‌توانی سرت را پایین بیندازی و گل‌ولای خیابان را ببینی و می‌توانی سر بلند کنی و آسمان آبی را نگاه کنی؛ صبر یعنی سر بلند کردن و آسمان آبی را نگریستن.
کربلا ثمره حقیقی صبر
رئیس شعر طلاب خراسان رضوی اضافه کرد: لذا در همین راستا حضرت زینب(س) می‌فرمایند: «ما رأیت الا جمیلا» یکی از ثمرات حقیقی مفهوم صبر آن است که بعد از واقعه کربلا، آن همه قتل، خونریزی، سوختن و لگدمال کردن برای ایشان زیبا جلوه می‌کند؛ صبر لعابی شیرین بر تلخی‌ها و سختی‌ها می‌کشد، چه زیبا گفت رابعه بنت کعب، اولین زن شاعر فارسی زبان که زشت باید دید و پندارید خوب/ تلخ باید خورد و انگارید قند.
وی با یاد جمله‌ای از جرج برنارد شاو در این رابطه بیان کرد: هر مشکلی که تو را نَکشد، تو را محکم‌تر می‌سازد، زندگی کدامیک از ائمه(س) ما با تفریح و خوشگذرانی همراه بود، جز اینکه همگی در کوره صبر پخته شدند؛ در ادبیات ما نیز تعابیری در این‌باره با این مضمون داریم که تعلیم معلم به کسی ننگ ندارد/ هیچ تیغی که به صیغل نخورد زنگ ندارد/ دلگیر از آنم که سهیلش زده سیلی/ سیبی که سهیلش نزند رنگ ندارد یعنی باید ستاره سهیل بر میوه سیب بتابد تا سرخ و خوش‌رنگ شود، اگر سیب صبر نکند آن رنگ زیبا را پیدا نمی‌کند.
حجت‌الاسلام سیدی تصریح کرد: جبرئیل از پیغمبر اکرم(ص) معنای صبر را پرسید و ایشان در پاسخ فرمودند: «صبر یعنی اینکه در خوشی و ناخوشی یک حالت داشته باشی»؛ همچنین در باب صبر از منظر امام علی(ع) عبارتی موکد وجود دارد: «مؤمن باید مثل کوه استوار باشد که بادها او را نلرزاند» زیرا کوه در تمام فصول همان کوه است و تغییر نمی‌کند، پس تغییرات نباید انسان‌ها را تغییر دهد.
مومن محکم‌تر از آهن
وی با اشاره به مضمونی در همین رابطه از امام صادق(ع) نیز ابراز کرد: «مؤمن باید محکم‌تر از پاره آهن باشد، چون آهن را آتش تغییر نمی‌دهد ولی مشکلات نباید مؤمن را تغییر دهد»؛ مطابق همان تعبیر از امام علی(ع) نیز درخصوص صبر بر مشکلات زمان وجود دارد «صبر کردم در حالی که خار در چشم و استتخوان در گلو داشتم»، خار در چشم و استخوان به گلو/ چه کشیدی ز دست بی‌خردان/ چه کشیدی تو ای پرنده عشق/ روزهایی که کوفه شد زندان(سروده حجت‌الاسلام سیدی).
این شاعر و هنرمند خراسانی با اشاره به اینکه خداوند متعال برای نشان دادن شدت علاقه‌اش به برخی از موضوعات آن‌ها را به خودش نسبت می‌دهد، همچون بیت‌الله، ثارةالله و خلیل‌الله، آن را به مضمون صبر مرتبط کرد و گفت: حضرت حق میفرماید: من در کنار کسانی هستم که اهل صبر باشند، در پایان سوره مبارکه العصر نیز تنها کسانی را که اهل صبر و بردباری هستند، اهل خسران نمی‌داند.
وی با تاکید بر اهمیت جایگاه صبر اظهار کرد: حتی در روایتی داریم که خداوند متعال به کسانی که در مصیبت فرزند(که از سخت‌ترین مصائب دنیوی است) صبر کند ولو کافر باشد، الطفات و جزایی در خور توجه عنایت می‌کند؛ حبیب چایچیان(ملقب به حسان) در کتاب «ای اشک‌ها بریزید» در این زمینه می‌گوید: گذشت عمرم به غفلت‌ها چو ابر آهسته آهسته/ بشد آخر دفتر عمرم به صبر آهسته آهسته/ نفس چون گاه عمر است و به رغبت می‌کشم آن‌ را/ مشو نومید دور است راه کامیابی‌ها/ شود هر مشکلی آسان به صبر آهسته آهسته.
http://iqna.ir/fa/news/3486590