حقيقت و حيرت: مطالعه‌ي بيدل در پرتو انديشه‌هاي برگسون/ محمد اقبال لاهوري؛ به کوشش و پژوهش تحسين فراقي؛ مترجم علي بيات.- ويرايش ۲.- تهران: پرنيان خيال، ۱۳۹۵.
کتاب حقيقت و حيرت نخستین بار در سال 2000 میلادی در آکادمی اقبال پاکستان با عنوان مطالعه‌ي بيدل در پرتو انديشه‌هاي برگسون چاپ و منتشر شد. مترجم این اثر در ایران دکتر علی بیات تاکنون آثار چندی را در معرفی ادبیات اردو که از بسیاری جهات مرهون ادبیات فارسی است به فارسی برگردانده اند. در این کتاب که در اصل بر مقاله منتشرنشده‌ای از اقبال بنا شده است، علامه اقبال آراء و اندیشه‌های بیدل و هانری برگسون (۱۸۵۹ – ۱۹۴۱) فیلسوف مشهور فرانسوی را در باب مسائلی چون حقیقت، حیرت، اشراق، حرکت، زمان و ..... مورد مقایسه و بررسی قرار می‌دهد. آنچه این کتاب را خواندنی و نظریات طرح‌شده در آن را متقن و قابل باور می‌کند، بیش از همه اشراف گسترده‌ای است که اقبال به اندیشه‌های هر دو سوی مقایسه یعنی بیدل و برگسون دارد. در این مقاله اقبال سعی کرده است با توجه به نظریات پیشرفتۀ فلسفی قرن اخیر و اندیشمندان غربی کلام و افکار بیدل را بررسی و نقد نماید.
هانری برگسون که در جریان سومین کنفرانس میزگرد جهانی در سال ۱۹۳۲ نیلادی با علامه اقبال ملاقات نمود، توانست در بنای فکری وی تأثیر بسیاری بگذارد. به همین دلیل اقبال در این بررسی افکار و عقاید بیدل را با مقایسۀ افکار برگسون به بوته نقد و بحث می‌کشاند. وی در این مقاله می‌کوشد افکار خود را در ضمن بیان آراء و عقاید این دو متفکر شرقی و غربی به خواننده منتقل سازد. وی با مطرح نمودن مباحث زمان، مکان، حرکت و .... نظریات آن دو را متذکر شده و در نهایت مانند هر منتقد دیگر آراء و نظریات خود را در باب هر یک بیان می‌کند.
در این کتاب افزون بر بحث و تنقید در چند جنبه فکری بیدل، علامه با ارائه یک بیت از او سعی کرده است ثابت کند که بیدل به رستاخیز اعتقاد نداشته است. برای درک صحیح و حل این بحث نگران‌کننده باید نظریه زمان بیدل را در نظر داشت. علامه در این مقاله در باب فلسفه زمان بیدل بحث مفصلی کرده است؛ ولی در باب زندگی پس از مرگ با وجودی که به یک بررسی تفصیلی نیاز بوده است صرفاً اقدام به اظهار عقیده‌ای اجمالی نموده است.
