با گذری کوتاه از کوچه های باریک و کاه گلی بافت سنتی شهرهای گرم و کویری چون یزد، کرمان، خوزستان، اصفهان، کاشان، دزفول و غیره با مشخصه های بسیاری روبرو می شویم که هرکدام قابل اهمیت می نمایند. یکی از ویژگی های بارز شهرسازی محله های قدیمی، کوچه ها و گذرگاه های سرپوشیده آن است که اصطلاحاٌ بدان «سابات یا ساباط» گفته می شود. هدف از طراحی و ساخت سابات در استان های گرم و کویری بدین سبب بوده است که انسان گرمازده را لحظه ای در زیر سایه خود، از تابش شدید نور خورشید در امان دارد. نحوه استقرار سابات ها به گونه ای است که انسان پیاده، در مسیر حرکت خود، در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار می گیرد. در واقع این سازه در تابستان های گرم سبب کوران هوا و خنک شدن فضای زیر سابات می شود و در زمستان نیز فضای زیر سابات را تا حدودی گرم نگه می دارد. سابات نه تنها فضایی مناسب در مقابله با وزش بادهای موسمی است که علاوه بر آن باد در حرکت چرخشی خود سبب جمع شدن زباله های سبک در یک جا و بیشتر در پاگرد خانه ها می گردد و این خود نظافت کوچه را آسان تر می کند. سابات ها هم چنین باعث یک پارچگی و استواری خانه های کناریشان می شوند و به آنها در پایداری در برابر نیروهای پدیدآمده از فشار سازه کمک می کنند. در خیل از سابات ها نیز، ورودی چند خانه مجتمع شده است که از نظر افزایش حس همسایگی و همبستگی محله ای حائز اهمیت است. در گذشته معمولا پشت بام سابات ها مورد استفاده واحدهای هم جوار قرار می گرفت که در برخی موارد به صورت اتاقی مشرف بر کوچه جلوه گر می شد و علاوه بر کارآیی خود به ویژه در فصل گرما، با درهای چوبی و مزین خود، زیبایی کوچه را نیز دوچندان می کرد. این اتاق ها به علت اشراف بر کوچه، دارای ویژگی هایی بوده اند؛ از جمله دارابودن فضایی روشن و باصفا و در عین حال خلوت و مجزا از ساختمان خانه و نیز فضایی خنک که می توان مناسب ترین اتاق برای پذیرایی از میهمانان باشد.
(فرهنگ عامه مردم شهر یزد/ صدیقه رمضانخانی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1394. ص 48-49).
الهه شهبازی (کتابدار کتابخانه وزیری یزد).