روستای ده بالا :
خوش آب و هواترین این روستا ها ده بالا (هدش) است که به فاصله ۴۰ کیلومتری مرکز استان قرار گرفته است و شیب آن از جهت شمال شرق به جنوب غرب می باشد.
این روستا که مهمترین منطقه صعود به شیرکوه است، دارای چهارده محله مشخص می باشد که عبارتند از:۱- آشنایی در اول روستا ۲- باغستان ۳- توده ۴- بشری ۵- شیخ علیشاه ۶- زیر باغ شاه ۷- قرق ۸- سنگ شیدا ۹- مزرعه آمحسن ۹-  لرد بیسمون ۱۱- لرد بانیان ۱۲- جانبرزان ۱۳- تقی آباد ۱۴- برزی.
روستای ده بالا  آب و هوای نیمه  معتدل  کوهستانی دارد  بیشترین  بارندگی  در فصل سرد و میانگین سالانه  آن حدود ۳۱۱ میلیمتر است. اسفند ماه مرطوب ترین، بهمن ماه سردترین و تیرماه گرمترین ماه سال از لحاظ آب و هوایی هستند. روستای مذکور دارای عرض کم می باشد که در فاصله بین سه خط الراس است. یک طرف شیرکوه و طرف دیگر خط الراس کوه های سیاه و زرد که آشنایی در دهانه دره و لرد بیسمون و تقی آباد در انتهای دره قرار دارند هرچقدر عرض دره کم، طول آن نسبتاً زیاد است. از آنجایی که ده بالا یک منطقه ییلاقی بسته است و اراضی مزروعی کمی دارد، عمدتاً زمین های کشاورزی آن به صورت باغات قطعه بندی شده که مساحت آن ها کم و متوسط است و در آن ها انواع درختان گردو و بادام کاشته می شود. ده بالا به لحاظ اینکه بیشترین مسیر صعود به قله شیرکوه را دارد مورد توجه کوهنوردان و طبیعت دوستان قرار گرفته است. ضمن اینکه مطمئن ترین و آسان ترین و در دسترس ترین مسیر ها به پناهگاه و قله در این منطقه ییلاقی قرار دارند. شیخعلی شاه و مزرعه آمحسن دو محله هستند که بیشترین مسیرهای صعود در آن قرار دارند. شیخ علیشاه دارای سهل ترین و کوتاه ترین مسیر به پناهگاه و قله شیرکوه است.
روستای ده بالا در حال حاضر دارای امکانات بهداشتی، فرهنگی و ارتباطی خوبی است که می‌توان از دبستان، مدرسه راهنمایی، بیمارستان، مراکزبهداشتی، مراکز مخابراتی، خطوط برق، اردوگاههای فرهنگی، ورزشی و تفریحی نام برد. جاده آسفالته داخل روستا در تمام محله ها وجود دارد که در محله زیر باغ شاه به دو قسمت تقسیم می شود، این محل در قدیم به پل قاسم خانی معروف بوده، که بر اثر جاری شدن سیل پل مذکور ویران می گردد و پل فعلی در محل آن احداث گردیده است. این دوراهی یک طرف به محله قرق و طرف دیگر به جانبزان می رود که در یک بیضی دور می زند. مهمترین منطقه کشاورزی ده بالا مزرعه آمحسن، مرکز جمعیتی جانبزان و مرکز اداری زیر باغ شاه است که مخابرات، اداره برق، مدرسه راهنمایی، اولین درمانگاه، اولین مدرسه روستا و صندوق قرض الحسنه در آن قرار دارد و بدین لحاظ محله ای اداری و مهم محسوب می گردد.

روستای سانیج:
این روستا در جناح غربی شیرکوه قرار گرفته که ارتفاع تقریبی آن به طور میانگین ۲۵۰۰ متر از سطح دریا است. فاصله آن از مرکز استان ۵۰ کیلومتر و شیب آن از طرف شمال به جنوب می باشد. این روستا مانند روستای ده بالا دارای آب و هوای ییلاقی است و از زمین‌های آن به صورت قطعات کوچک و متوسط باغی استفاده می شود. وسعت آن برابر است با ۸۲/۸ کیلومتر مربع که شامل بخش ها و محلات مختلف که همگی را می توان در جناح غربی شیرکوه لحاظ نمود که در دهانه این دره را احاطه کرده که یک طرف خط الراس شیرکوه و طرف دیگر ارتفاعات بیداخوید می باشد.
مناطق غربی شیرکوه به علت رطوبت کمتر و برف گیری کم از آب کمتری برخوردار هستند. بدین لحاظ هوای آن در ایام تابستان نسبت به ده بالا گرم‌تر و در زمان بارندگی کم، خشکسالی محسوس تر می باشد.
روستای سانیج و دیگر نقاط که جزء دهستان پیشکوه به مرکزیت اسلامیه (فراشاه سابق) است در طول تقریبی ۱۵ کیلومتر به صورت پراکنده قرار دارند، عبارتند از : فیض آباد، دشتک بالا و پایین، دره شیر، دره لندر، دره سیر، باغ کهله، سلطانب، باغ مهدی، گادونک، دره شورنه، قلعه خان، دره استک، دره انبا، باغ خاتون، باغ نو، لاتوه، بردستان، دره آسیاب، درب کهت، خسکک، مبارکه، حسینی، خلیل آباد، صادق آباد.
روستای سانیج همانند ده بالا از نظر زمین شناسی به دوران سوم متعلق است و دارای آب و هوای نیمه صحرایی و نیمه کوهستانی است که طول مدت گرمای آن بیشتر از جناح شرقی است. بیشترین بارندگی آن هم در فصل سرد می باشد. در این روستا امکانات فرهنگی، بهداشتی و ارتباطی مناسبی وجود دارد که البته پراکندگی آن نسبت به ده بالا بیشتر است.
با توجه به اینکه مسیرهای جناح غربی برای کوهنوردان کشور ناشناخته است، بدین لحاظ روستای سانیج و بخش های آن هم ناشناخته مانده، و هنوز هم کوهنوردان استان یزد هم نسبت به مسیرها و دره های آن آشنایی کامل ندارند، این به علت عدم دسترسی سریع و آسان به قله و پناهگاه می باشد.
(کوهستان شیرکوه: ارزش‌ها و تهدیدها. تالیف دکتر محمدحسین ایران نژاد پاریزی. یزد: دانشگاه یزد، ۱۳۹۱).
نگارش: مژگان روحانی (کتابدار کتابخانه وزیری).