- وجه تسمیه اسفندآباد
برای وجه تسمیه اسفندآباد سه فرضیه را باید مدنظر قرار داد:
1- از کلمه اسپندارمذ که کلمه ای اوستایی است گرفته شده است.
2- سازنده و بنیان گذار آن یکی از بزرگان هخامنشی به نام اسفندیار بوده است.
3- از نام آخرین ماه سال اسفند اقتباس شده است.
- قدمت اسفندآباد
قدمت اسفندآباد به دوران هخامنشیان باز می گردد. گواه بر این ادعا شهر باستانی بهمن می باشد که در غرب اسفندآباد در دل خاک مدفون است. سابقه تاریخ اسفندآباد در هاله ای از ابهام پوشیده بود . بعضی آن را مربوط به دوره ساسانی و بعضی ایلخانی می دانستند. خوشبختانه کارشناسان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری یزد و تهران با راهنمایی آقای مهندس محمدعلی اکرمی رئیس میراث فرهنگی ابرکوه، بنا به تقاضای نگارنده (منوچهر شمس) و با کسب اجازه از رئیس جمهور وقت از این راز پرده برداشته و با بررسی خشت های 40 در 40 و قطر 7 الی 10 سانتیمتر ، قدمت آن را دوران هخامنشی اعلام کرده و به عنوان محوطه سایت باستانی، بهمن در فهرست آثار ملی  ذیل شماره 15142 به ثبت رسیده است.
طبق نظر مورخین، بهمن در زمان پادشاهی اردشیر دراز دست ساخته شده است ( اردشیر یکم ملقب به دراز دست، پسر و جانشین خشایارشاه و پنجمین زمامدار سلسله هخامنشی بوده است).  اداره میراث فرهنگی یزد با نصب چهار تابلو، محدوده محوطه باستانی بهمن را مشخص کرده است. اما وسعت آن به مراتب بیشتر است زیرا به گفته شادروان دینیار شهزادی، کارشناس میراث فرهنگی یزد در گزارشش این محوطه از شمال به جنوب و از شرق به غرب گسترش داشته و روستای فعلی اسفندآباد در وسط آن قرار دارد.
- اسفند آباد در رابطه با اصحاب رس
خاتون آبادی در تقریرات خود می نویسد: قریه اسفندار، قلعه های متعدد داشته است که تمام آن ها  منهدم شده اند و قلعه کنونی پس از خرابی در فتنه افغان، از نو آباد شده است و به همین نام اسفند است و تا نفس القصبه یعنی ابرقو سی کیلومتر مسافت دارد. ایشان می گوید وقتی در محضر مرحوم آقای شیخ عبدالکریم گزی که از فحول علمای اصفهان بود حاضر بودم از ابرقو سوال فرمود و گفت : قریه اسفندار ابرقو در چه حالی است؟ عرض کردم قلعه ای بیش نیست. فرمود: کتاب تاریخی وجود دارد که چاپ نشده است و در آن کتاب سلاطین اسفندار ابرقو را ذکر کرده است و سلاطین نمارده، نمرودیان را در بین آنها تعیین کرده است. کتاب را حاضر کردند، بالغ بر پانصد صفحه بود و تمام ملوک اسفندار ابرقو و سلاطین نمرودی همچنان که فرموده بود در آن مسطور بود. اسفندار پایتخت بوده است.
- اصحاب رس
کلمه «الرس» در قرآن دو بار آمده است یک بار در سوره فرقان آیه 38 و یک بار سوره ق آیه 12، در کنار عاد و ثمود از قومی به نام اصحاب رس یاد شده است. این که اصحاب رس چه کسانی بودند و در کجا زندگی می کردند میان مفسران اختلاف است. مفصل ترین روایتی که اغلب مفسران و مورخان درباره اصحاب رس نقل کرده اند، این است که اصحاب رس قومی بودند که درخت صنوبری به نام شاه درخت را می پرستیدند. این درخت را یافث بن نوح بر کنار چشمه ای به نام روشاب ابوالفتوح دوشاب کاشته بود. دوازده آبادی به نام های آبان ، آذر، دی، بهمن ، اسفند، خرداد، تیر، مرداد، شهریور و مهر داشتند که بر کنار نهری پرآب و گوارا به نام رس قرار داشت. بزرگترین این آبادیها شهر اسفند بود.
نقل شده است امیرالمومنین در پاسخ به سوال فردی که از اصحاب رس پرسیده بود فرمودند: ایشان قومی بودند که  در عصر بنی اسرائیل ، پیش از سلیمان بن داوود ، درخت صنوبر می پرستیدند. آن درخت که یافث بن نوح کاشته بود بر شفیر چشمه ای معروف و بیرون از آن چشمه نهری بود روان، و ایشان را دوازده باره شهر بود بر شط آن نهر ، رس بود در بلاد مشرق. در آن روزگار ، هیچ نهر عظیم تر و بزرگ تر از آن نهر نبود و نه هیچ شهر آبادان تر از آن شهرهای ایشان و مهینه آن شهرها مدینه ای بود نام آن اسفندآباد و پادشاه ایشان از نزاد نمرود بن کنعان بود و در آن مدینه مسکن داشت...(المیبدی ، 1371)
- غلات کوه نشانه قدمت اسفندآباد
بر فراز قله ای برآمده از کوه کوچکی به نام غلات کوه در 12 کیلومتری جنوب باختری اسفندآباد بقایای دو اتاق که اکنون هیچ سرپوش یا گنبدی بر فراز آنها نیست وجود دارد. اتاق ها چنان در نوک قرار گرفته اند که سقوط از دیوارهای آن همانا سقوط از همان نوک کوه به ته دره است. ابعاد تقریبی اتاق ها 6 در5 متر بیشتر نیست. دیوارهای قطور آن، از سنگ و ساروج است.
ممکن است یکی از احتمالات زیر در مورد آن صحیح باشد.
1- محل کنترل شعبه ای از جاده ابریشم که در افواه محلی مردم به راه شتر معروف است.
2- آب انبار جهت استفاده راهزنان و یا نگهبانان که به راحتی می توانستند آمد و شد کاروانیان را تا مسافتی دور در نظر بگیرند.
3- دخمه ای جهت دفن مردگان زردشتی، از این لحاظ که شبیه اینها در یزد و جاهای دیگر دیده شده است.
با توجه به اینکه زردشتیان دخمه های خود را بر فراز قله های کوه بنا می کردند احتمالا آثار باقیمانده بر فراز قلاتک، دخمه بوده است.
زنده یاد دینیار شهزادی، باستان شناسی میراث فرهنگی استان یزد در گزارش آثار باستانی کوه غلات و اسفندآباد ابرکوه سال 1369‪ قدمت قطعات سفال های پراکنده در اطراف کوه را احتمالا مربوط به هزاره های دوم قبل از میلاد تخمین زده است.
(فرهنگ عامه اسفندآباد/ منوچهر شمس اسفندآبادی. یزد: علم نوین، 1394. ص 36-40).
نگارش: مریم تجملیان (کتابدار کتابخانه وزیری).