شماره اموال: ۷۴۳۹-۶-۰۱
فن ساخت: دست ساز
ابعاد: طول: ۲۲/۸    عرض: ۳/۹    ارتفاع: ۳/۷۲
قدمت: قاجار

قلمدان سازي گونه اي از هنرهاي سنتي ايران است که در رديف صنايع دستي قرار مي گيرد .
درابتدا قلمدان ها را از فلز مي ساختند، و نقوش روي آن ها بسيار ساده و به شيوه قلمزني بود ولي در دوره هاي بعد، از چوب نيز قلمدانهاي زيبايي خلق شد. در دوره صفوي نقاشي زير لاکي روغني سازي رونق يافت و هنرمندان را بر آن داشت تا قلمدان هايي از جنس مقوا ساخته و هنر خود را روي آن پياده کنند. در ابتدا نقوش روي قلمدان ها بسيار ساده (گل وبُته) بود و ارتباط نزديکي با نگارگري داشت، ولي ورود نقاشي غربي به ايران و آشنايي هنرمندان با آن باعث شد هنرمندان نگاهي طبيعت گرايانه به منظره داشته باشند. در دوره قاجار با ورود قلمدان هاي منظره پردازي شــده از روسيه به ايران هنرمندان مناظري کاملا به شيوه اروپايي بر روي قلمدان ها ترسيم کردند، چون اغلب نقاشان، قلمدان نگار نيز بودند به همين دليل منظره پردازي بر روي قلمدان ها از دوره صفوي تا اواخر دوره قاجار به طورکامل متاثر از منظره پردازي آن دوره بوده اســت. در دوران اعتلاي قلمدان هاي روغني که حيطه تصويرسازي گسترش يافت و ميدان عمل بيش تري را به دست آورد، نقاشان را بر آن داشت همان نقوشي را که بر روي کاغذها و بستر کتاب ها مي آراستند، به روي قلمدان ها و جلدها آورده و مذهبان چيره دست و ماهر نيز هنر و مهارت خود را تمام و کمال در شيوه هنرهاي روغني به کارگيرند. شيوه ترسيمي کارهاي روغني (قلمدان ها، جلدها و جعبه ها) به طورعمده آبرنگ بود و نقاشان موضوعات مختلف را بر روي بوم هاي آماده که همان قلمدان هاي خام و يا ساير زمينه هاي مقوايي و بتونه کاري شده بود نقاشي و سپس روغن کاري مي کردند. البته در زمان قاجار که نقاشي با رنگ و روغن بسيار مرسوم شد، بعضي ازهنرمندان براي نقاشي روي قلمدان از رنگ و روغن استفاده مي کردند و در این دوره مکتب تنوع و نوآوري در تعامل بادنياي غرب پديدارگشت وسبکهاي گوناگون باسليقه هاي مختلف از سوي استادان نامي عرضه شد. اين تنوع و تجدد هم در شيوه کار و هم در طرح موضوع به ظهور رسيد و به حدي گسترش يافت که پژوهشگران را متوجه رشد و گسترش هنر قلمدان ساخت. از جمله قلمدان لاکی و روغنی از جنس خمیر کاغذ ( پاپیه ماشه) با لبه های مدور و دارای محفظه ی کشویی منقوش، روی زمینه مشکی و روی بدنه، در داخل یک قاب بیضی شکل تصویر یک بانوی اروپایی نقاشی شده است. دو طرف آن دارای نقوش گل و مرغ می باشد. در دو طرف بدنه، درون یک قاب بیضی شکل طلایی دور نمای یک بنا نقاشی شده است که نقش دو طرف متفاوت، و اطراف بدنه نقش گل نقاشی شده است. کف بدنه دارای دو جدول دو خطی طلایی بر روی زمینه مشکی است. سر کشویی دارای نقوش گل، بدنه کشو دارای دو عدد جدول دو خطی طلایی بر زمینه مشکی و کف آن سیاه رنگ و بدون نقش است. در داخل کشو جا مرکبی برنجی وجود دارد. این نمونه قلمدان نفیس و بسیار زیبا در موزه کتابخانه وزیری یزد موجود می باشد.
قلمدان ها از نظر اندازه سنتی عبارتند از:
کوچک یا نیم بهره با ابعاد ۲×۱۳ سانتی متر
متوسط یا یک بهره با ابعاد ۳/۷×۲۱ سانتی متر
قلمدان عادی یا دو بهره با ابعاد ۴/۴×۲۳/۵ سانتی متر
قلمدان بزرگ یا سه بهره با ابعاد ۵/۵×۲۸ سانتی متر
نگارش: رباب دشتی (مسئول امور موزه کتابخانه وزیری).