"این هرات شهرچه و سر راه اصطخر واقع است و جزء هرات معروف خراسان (واقع در افغانستان کنونی) است و تلفظ آن همان گونه است که هرات معروف".
پس از این اشاره کوتاه به وجه تسمیه هرات قدمت و سابقه آبادانی آن را از نظری می گذرانیم.
"در مورد قدمت هرات و مروست آثار و شواهد نشان می دهد که این دو منطقه بسیار قدیمی و تاریخی هستند و مورخان را بر این باور است که منشاء سکونت در این منطقه به زمان ورود آریاییها بر می گردد. باستانی پاریزی می نویسد (هرات و مروست، دو آبادی معروف و بسیار قدیمی هستند) این منطقه در دوره ساسانیان به علت واقع شدن بین یزد، کرمان و فارس از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و آثار و ابنیه تاریخی به جا مانده، خود شاهدی بر این مدعا است. ابن بلخی می نویسد صاهه (چاهک) و هراه (هرات) دو شهرک هستند هوای آن معتدل و آب روان هر دو آباد است و جامع و بند دارد و از صاهه آن پولاد خیزد و تیغها کنند و شمشیرهای چاهکی خوانند و مروست شهرکی است با جامع و بند و دارای دو در و میوه و بوم است چنان که درختان آن بی مانند است، هوای آن معتدل و آبهای روان دارد و معتدل است".
(فرهنگ عامه هرات: جلوه گاه قلعه و قنات و باغ در استان یزد/ پژوهش و نگارش: سعید دهقان مروست. تهران: حایر،1399. ص ۸۰-۸۱).
نگارش: مژگان روحانی (کتابدار کتابخانه وزیری یزد).
