سه سالنامه در یزد

حسین مسرّت

«1» [سالنامة دبیرستان ایرانشهر یزد]

این سالنامه به کوشش احمد طاهری رئیس دبیرستان و دیگر دبیران و انجمن سالنامة دبیرستان ایرانشهر در مهر 1317 در چاپخانة گلبهار یزد چاپ شده است. در این باره در دیباچۀ سالنامه می‌خوانیم:


«انجمن سالنامه در سال تحصیلی 16- 15 تشکیل و مجدداً در سال تحصیلی -17 - 16به سرپرستی آقای احمد طاهری رئیس دبیرستان، تشکیل و با جدیّت هر چه تمام‌تر شروع به تهیّۀ تاریخ یزد و تنظیم اطّلاعات مربوط به سالنامه نموده و در مدّت 6 ماه موفّق به نوشتن تاریخ یزد و تنظیم سالنامه شده، اینک مجموعه‌ای که به نظر قارئین گرام [!] می‌گذرد، به نام اوّلین سالنامة دبیرستان انتشار می‌یابد».

نشانة نشریّه، که در ضمن، نشانة دبیرستان نیز هست، نمادی است از جنگ با ابوالهولِ جهل و رمزی است از غلبة عقل بر جهل، حیوانی که با انسان در حال جنگ است، دارای تمام قوای حیوانی است، دست انسان، سر شیر، بال عقاب، یال اسب، دم عقرب و پای مرغ، ولی فاقد یک چـیز است و آن عبـارت از عقـل انسانی

است، این نقش از نقش‌های قدیم ایرانیان بوده و در تخت جمشید موجود است.

سالنامة نامبرده تنها یک شماره (و بنابر گفته‌ای دو شماره) چاپ شد و قطع آن رقعی، 14´21 و در 83 صفحه چاپ شده است. نسخه‌ای از این نشریّه در کتابخانة وزیری، کتابخانۀ کانون فرهنگیان یزد و دبیرستان ایرانشهر وجود دارد.

مندرجات سالنامه به این قرار است: تاریخچة معارف یزد، ساختمان‌های معارفی در شهرستان یزد، آمار آموزشگاه‌های شهرستان یزد، تاریخچة دبیرستان ایرانشهر، دبیرستان‌ها و دبستان‌های ملّی شهرستان یزد و ...

سردبیر سالنامه، احمد طاهری، فرزند عبدالغفور طاهری به سال 1278 در یزد به دنیا آمد، پس از گذراندن تحصیلات به ریاست دبیرستان ایرانشهر برگزیده شد. وی به پیوست این نشریّه، تاریخ یزد، نگارش خودش را نیز چاپ کرد، البتّه هر دو به صورت مستقل هم چاپ شد. سنگ بنای دبیرستان در سال 1315 گذاشته شد و در 1316 با حضور علی اصغر حکمت، وزیر فرهنگ آغاز به کار کرد. نخستین کتابخانة یزد به شیوة امروزین در درون این دبیرستان گشایش یافت.

«2» [سالنامة دبیرستان کیخسروی]

نخستین سالنامة یزد است که به کوشش: پریبرز نسیمی و جمشید بندریان‌زاده به سال 1314 در چاپخانة گلبهار یزد چاپ شده است، سالنامه در قطع 14´21 و در 82 صفحه چاپ شده و شامل مطالبی چون: تاریخچة مختصر دبیرستان و دبستان‌های وابستة به آن، علّت تنظیم سالنامه، آمار دبیرستان و دیگر مطالب همانند در این زمینه است.

شعار و نشانۀ نشریّه همچون نشانة دبیرستان، «دانایی و توانایی» است، چاپ نشریّه از وظایف انجمن سالنامۀ این دبیرستان بود و هدف خود را چنین بیان داشته‌اند: «منظور این انجمن، تهیّه و تنظیم و طبع و نشر تاریخچۀ دبیرستان یا گزارشات [!] سالیانه، جشن‌ها، امور ورزشی، مسابقه‌ها، پیش‌آهنگی برای روشن نمودن و ورزیده کردن افکار شاگردان است. رئیس انجمن، جمشید بندریان‌زاده می‌باشد، امیدوار است در سال‌های آتیه موفّق به تهیّة سالنامه‌های مرتّب و بهتری شود» امّا متأسّفانه دیگر چاپ نشد. نسخه‌ای از آن در کتابخانة کانون فرهنگیان یزد موجود است.

این دبیرستان «در سال 1268 شمسی، یعنی موقعی که نه فقط در یزد، بلکه در سایر شهرهای ایران، مدارس آبرومند خیلی کم و انگشت‌شمار بود به توسّط کیخسرو مهربان رستم که از خیرخواهان و دانش‌پروران زرتشتی بوده است، تأسیس شد.»[1]

«3» [سالنامة آموزشگاه‌های مارکار]

این سالنامه در بهمن 1317 در چاپخانة گلبهار ودر قطع رقعی 14´21 چاپ شد و شمار صفحات آن 14 است.

به مانند دیگر سالنامه‌های دبیرستان‌ها، هدفش انعکاس تاریخچة دبیرستان، شرح فعّالیّت‌های آن و نیز ارائة آماری از دانش آموزان و کلاس‌های درس آن است. نشانۀ سالنامه به مانند نشانة دبیرستان، فَروَهَر با دو کلمۀ «دانایی و توانایی» است.

آموزشگاه مارکار در سال 1306 ش. به سرمایة پشوتن جی دو سابای مارکار،* (1344-1250 ش) از زرتشتیان نامور ایرانی‌تبار** ساکن هند در یزد گشایش یافت و در سال 1312 ش، دبیرستان آن آغاز به کار کرد و بعدها مجموعه‌ای شد از دبستان‌های دخترانه و پسرانه‌، پذیرشگاه و دبیرستان که زیر نظر انجمن زرتشتیان ایرانی در بمبئی اداره می‌شد. این سالنامه نیز یک شماره بیشتر چاپ نشد و نسخه‌ای از آن در کتابخانة پذیرشگاه مارکار یزد وجود دارد.




--------------------------------------------------------------------------------

[1]. سالنامۀ دبیرستان کیخسروی.

*. دربارۀ وی بنگرید به: یادنامۀ پشتوتن جی دو سابای مارکار.و کتاب: به یادبود سالروز درگذشت شادروان پشوتن جی دو سابائی مارکار، تهران: کمیتۀ آموزشگاه‌ها و پرورش مارکار تهران، 1345.

**. شاید هم یزد تبار.