شاخص های مبتنی بر پروانه های ثبت اختراع در بررسی رشد فناوری

نگارش: الهه شهبازی منشادی

کارشناس ارشد علم سنجی

امروزه توسعه علم و فناوری، ستون اصلی حمایت از اقتصاد و صنعت و از شاخص­ های اصلی بخش پیشرفت و توانمندی کشورهاست. جهان در ربع آخر قرن بیستم از لحاظ علم و فناوری، چنان تغییری کرده است که با هیچ­ یک از دوره­ های دیگر قابل قیاس نیست و این تحول از آن نظر حائز اهمیت است که به روندی اجتناب ناپذیر تبدیل شده و هر لحظه شتابی مضاعف به خود می­ گیرد. در حال حاضر اقتصاد جهان از تاکید برمنابع فیزیکی به اقتصاد مبتنی بر دانش، تحول یافته و خلق، انتشار و کاربست دانش به صنعتی درآمدزا و ثروت آفرین در سطوح بین­ المللی تبدیل شده است (ایون[1]، 2009).


اطلاعات موجود در پروانه­ های ثبت اختراع از جمله منابع مهم از دانش تجاری و فنی در بررسی پیشرفت فناوری، بررسی روند رشد بازار و مالکیت خصوصی است. به دلیل در دسترس بودن اطلاعات پروانه­ های ثبت اختراع از طریق پایگاه­ های حاوی این منابع و پوشش گسترده این پایگاه­ ها مدت زمان زیادی است که تجزیه و تحلیل پروانه­ های ثبت اختراع به عنوان روشی برای ارزیابی بخش تحقیق و توسعه سازمان­ها و تحلیل فناوری در سطح گسترده به کار می­ رود. (یون و پارک، 2004)[2].

سازمان همکاری اقتصادی و توسعه[3] سه شاخص را در ارتباط با پروانه­ های ثبت اختراع معرفی کرده است. شاخص­ ها عبارتند از:

· شاخص­ های مبتنی بر استنادات: این شاخص مبتنی بر بررسی استنادات گذشته و آینده پروانه­ های ثبت اختراع می­ باشد. استنادات گذشته برای ارزیابی میزان تازگی نوآوری و الگوهای انتقال دانش مانند چرخه زمانی فناوری و وقفه­ های استنادی به کار می­ رود. استنادات آینده برای اندازه­ گیری تاثیر فنی نوآوری­ ها مانند استنادات آینده به ازای هر پروانه ثبت اختراع، تاثیر استناد، تاثیر جغرافیایی و عمومیت به کار می­رود.
· شاخص­ های بین­ المللی کردن علم و فناوری: این شاخص شامل مالکیت گسترده مانند مالکیت خارجی نوآوری­ های داخلی و مالکیت داخلی نوآوری­ های خارج از کشور، و فعالیت­ های مشارکتی در تحقیق مانند نوآوری­ های مشترک بین­ المللی و مالکیت مشترک بین­ المللی می­ باشد.
· شاخص­ های مبتنی بر ارزش پروانه ­های ثبت اختراع مانند میزان استنادات آینده، اندازه پروانه­ های هم­ گروه (تعداد حوزه ­های قضائی)، تعداد مخترعان، ارزش بازار فروش شرکت، تعداد دعاوی حقوقی و تعداد رده­ های فنی است (او. ای. سی. دی.، 2009).
در سطح شرکت­ ها، 9 شاخص مبتنی بر پروانه­ های ثبت اختراع در سه گروه سنجه­ های پایه[4]، سنجه­ های استنادی پروانه­ های ثبت اختراع[5] و سنجه­ های پیوند با علم[6] توسط نارین برای بررسی کارایی توسعه فناوری معرفی شده است. این شاخص­ ها عبارتند از:

· سنجه­ های پایه شامل: تعداد پروانه­ های ثبت اختراع[7]، درصد رشد پروانه ثبت اختراع در یک ناحیه[8]، درصد پروانه­ های ثبت اختراع شرکت در یک ناحیه[9].
· سنجه­ های استنادی پروانه­ های ثبت اختراع شامل: استنادهای هر پروانه­ ثبت اختراع[10]، شاخص تاثیر جاری[11]، قدرت فناوری[12]، دوره زمانی فناوری[13].
· سنجه­ های پیوند با علم شامل: پیوند با علم[14] و قدرت علمی[15].
سنجه­ های پایه سه مورد هستند که اساس آن­ها شمارش تعداد پروانه­ های ثبت اختراع است.

- تعداد پروانه­ های ثبت اختراع: عبارت است از تعداد پروانه­ های ثبت اختراع یک شرکت در نظام پروانه ­های ثبت اختراع آمریکا ثبت شده­ اند. زیرا آمریکا بازار بزرگی است و حتی شرکت­ های غیر آمریکایی نیز به دنبال حمایت اداره ثبت اختراع آمریکا برای اختراعات بسیار مهم خود هستند. با به دست آوردن تعداد پروانه­ های ثبت اختراع و میزان رشد به پروانه در آوردن و توزیع پروانه­ های ثبت اختراع در حوزه ­های فناوری می­ توان تکامل فعالیت­ های تحقیق و توسعه در حوزه­های فناوری را رصد کرد. تعداد پروانه­ های ثبت اختراع بر سرمایه­ گذاری در حوزه تحقیق و توسعه تمرکز دارد اما برای فناوری­ هایی که روی تحقیق و توسعه آن­ها سرمایه­ گذاری نمی­ شود مناسب نیست.

- درصد رشد پروانه­ های ثبت اختراع در یک ناحیه: تغییر در پروانه­ های ثبت اختراع از یک زمان تا یک زمان دیگر، به صورت درصد حساب می­شود. این سنجه فناوری­ هایی را مشخص می­ کند که تاکید بر آن­ها در حال افزایش یا کاهش است. همین­ طور شرکت­هایی را مشخص می­ کند که گسترش فناوری در آن­ها در حال افزایش است یا تحقیق و توسعه در آن­ها کاهش یافته است.

- درصد پروانه­ های ثبت اختراع شرکت در یک ناحیه: عبارت است از تعداد پروانه­ های ثبت اختراع در یک حوزه فناوری تقسیم بر تعداد کل پروانه­ های ثبت اختراع آن شرکت به صورت درصد. این شاخص بیانگر این نکته است که فناوری­ های هسته یک شرکت کدامند.

چهار سنجه برای تجزیه و تحلیل ارجاعات یا استنادات یک پروانه ثبت اختراع وجود دارد. ارجاعات یک پروانه ثبت اختراع برای پی بردن به تازگی یک اختراع کمک می­کند چون اختراعات باید جدید باشند تابتوانند به عنوان پروانه ثبت اختراع شناسایی شوند. برای اینکه به کارشناسان اداره پروانه­ های ثبت اختراع کمک شود به تازه بودن یک پروانه ثبت اختراع پی ببرند، یک پروانه ثبت اختراع کارهای قبلی را به شکل ارجاع به پروانه­ های ثبت اختراع قبلی در همان حوزه فهرست می­ کند. ارجاعات موجود در پروانه­ های ثبت اختراع، همچنین نقش مهمی در دعاوی قضایی مربوط به نقض حقوقی در حوزه پروانه­ های ثبت اختراع دارند.

- استنادهای هر پروانه ثبت اختراع: تعداد استناداتی که پروانه­ های ثبت اختراع یک شرکت از پروانه­ های ثبت اختراع بعدی دریافت می­کنند. این شاخص، امکان تخمین تاثیر پروانه­ های ثبت اختراع را روش می­کند. تعداد استنادات زیاد نشان از اختراعات مهم که اساس اختراعات آینده هستند را دارد. شرکت­ هایی که پروانه­ های ثبت اختراع پر استناد دارند ممکن است از رقبای خود پیشرفته ­تر و ارزش استنادی بالاتری را داشته باشند.

- شاخص تاثیر جاری: یعنی نسبت تعداد دفعاتی که به پروانه­ های ثبت اختراع پنج سال قبل یک شرکت در سال جاری استناد شده است تقسیم بر تمامی پروانه ­های ثبت اختراع در اداره ثبت اختراع آمریکا. بالا بودن این شاخص نشان از کیفیت پروانه ثبت اختراع دارد. مقدار یک برای این شاخص نشان­گر میانگین فراوانی این استنادات است. مقدار 2 نشان­گر دو برابر میانگین فراوانی استنادات است و 25/. نشان­گر 25% از میانگین فراوانی استنادات است. از این طریق می­ توان به بهترین کار یک شرکت دست یافت. این سنجه مبنایی برای تشخیص کیفیت فناوری یک شرکت در برابر شرکت­ های دیگر و در برابر میانگین آن فناوری است. ­

- قدرت فناوری: این سنجه، وزن کیفی حجم پروانه ­های ثبت اختراع را می ­سنجد و برابر است با تعداد پروانه­ های ثبت اختراع ضرب در شاخص تاثیر جاری. با بهره­ گیری از این سنجه می­توان دریافت یک شرکت که پروانه­ های ثبت اختراع کمتری دارد در مقایسه با یک شرکت دیگر از لحاظ فناوری قدرت­مند تر است زیرا پروانه­های ثبت اختراع شرکت اولی کیفیت بهتری دارند.

- دوره زمانی فناوری: این شاخص، سرعت اختراعات یا چگونگی به پایان رسیدن عمر یک فناوری را نشان می­ دهد و به عنوان نیمه عمر سالانه ارجاعات استناد شده پروانه­ های ثبت ثبت اختراع یک شرکت محسوب می­شود. میزان این شاخص به حوزه فناوری وابسته است. در نیمه رسانه­ ها، دوره زمانی فناوری کوتاه و حدود 3 تا 4 سال است، در کشتی­ سازی طولانی و بیش از 10 سال است. متوسط آن 8 سال است. در فناوری­های سریع، این شاخصه به شناسایی شرکت­ هایی کمک می­کند که ممکن است سرعت اختراعات در آن­ها بالاتر باشد.

دو شاخص در خصوص سنجه­ های پیوند با علم وجود دارد. پروانه­ های ثبت اختراع باید به مدارک قبلی خود استناد کنند. استناد به مدارکی غیر از پروانه­ های ثبت اختراع در حال افزایش است که تعداد زیادی از آن­ها مقالات نشریات است. شاخص­ های پیوند با علم و قدرت علمی بر اساس شمارش ارجاعات پروانه­ های ثبت اختراع به مقالات علمی محاسبه می ­شوند.

- پیوند با علم: این شاخص، عبارت است از میانگین تعداد ارجاعات علمی استناد شده در پروانه­ های ثبت اختراع یک شرکت. داشتن پیوند بالا با علم نشان می­ دهد که چه شرکت­ هایی اساس فناوری خود را بر پیشرفت­های علمی استوار ساخته­اند. شرکت­ های دارای فناوری­ های سطح بالا نسبت به سایر شرکت­ ها تمایل بیشتری به داشتن پیوند با علم دارند. سنجه پیوند با علم، امکان یافتن بازیگران عرصه فناوری­ های سطح بالا را حتی در حوزه­ های سنتی مانند کشاورزی یا نساجی ممکن می­سازد. از طریق شاخص پیوند با علم می­توان عملکرد یک شرکت را در بازار بورس پیش­ بینی کرد.

- قدرت فنی: عبارت است از تعداد پروانه­های ثبت اختراع ضرب در مقدار سنجه پیوند با علم. این شاخص مقدار کل فعالیت شرکت­ ها را در حوزه پیوند با علم نشان می­ دهد. سنجش قدرت علمی به ما می­ گوید که یک شرکت در زمینه فناوری زیستی ممکن است از علم به میزان بالا بهره ببرد، یک شرکت داروسازی در حقیقت تکیه بیشتری بر علم دارد زیرا از گستره­ای وسیع ­تر از فعالیت­ های تحقیق و توسعه بهره می­ گیرد (نارین، 2000).



منابع و مآخذ:

1- Evon, G. N. (2009). The conservation of knowledge and technology of the word in Korea. Asian Studies Review, 33(1), 1-19.


2- Narin, F. (2000). Tech-line background paper. CHI Research, Inc., Haddon Heights, NJ, available in: http:// www. Chiresearch. Com.


3- Organisation for Economic Co-Operation and Development OECD, "OECD Patent Statistic Manual", OECD Publishing,2009.


4- Yoon, B., & Park, Y. (2004). A text-mining-based patent network: Analytical tool for high-technology trend. The Journal of High Technology Management Research, 15(1), 37-50.








--------------------------------------------------------------------------------

2Evon

[2] Yoon & Park

[3] Organisation for Economic Co-operation and Development(OECD)

[4] Basic Indicators

[5] Patent Citation Indicators

[6] Science Linkage Indicators

[7] Number of Patents(NP)

[8] Patent Growth Percent in Area(PGPiA)

[9] Percent of Company Patents in Area(PoCPiA)

[10] Cites per Patent(CpP)

[11] Current Impact Index(CII)

[12] Technology Strength(TS)

[13] Technology Cycle Time(TCT)

[14] Science Linkage(SL)

[15] Science Strength(SS)