افتخار نامه حیدری چاپ 1310ق
افتخار صهبا، مصطفی بن محمدحسن، - ۱۳۲۷ ق
افتخارنامه حیدری/میرزا مصطفی ال‍م‍ل‍ق‍ب به افتخار ال‍ع‍ل‍م‍ا و متخلص به صهبا؛ کاتب محمد رضا صفا سلطان الکتاب
طهران: ک‍ارخ‍ان‍ه آقا س‍ی‍دم‍رت‍ض‍ی بن م‍ی‍رب‍اق‍ر، ۱۳۱۰ق
۲ج. (در یک مجلد)(شماره‌گذاری گوناگون).: م‍ص‍ور21*34س‌م، رحلی
فارسی
آغاز دیباچه: بسمله. دادار یگانه را سپاس و ستایش رواست ...
آغاز متن: بسمله. سپاس آفرین ایزدی را سپاس ...
انجام: ز صهبا به نیکی همی یاد ساز
خط نستعلیق؛ جلد مقوایی با روکش کاغذ طرح دار با عطف تیماج؛ کاغذ فرنگی، دارای سرلوح، کتیبه، کمند و جدول؛ 49 مجلس تصویر از میرزا نصرالله، دیباچه و در انتها فرهنگ الفاظ نادره و اصطلاحات غریبه آمده؛ بانی چاپ محمد علی بن میرزا ابوالقاسم موسوی کتابفروش شیرازی است.
میرزا آقا مصطفی افتخار العلماء فرزند محمد حسن آشتیانی، مجتهد مشهور تهران در عهد ناصری، است. صهبا در ۱۳۲۷ق، در وقایع مشروطه در حرم شاه‌عبدالعظیم به قتل رسیده است.
افتخارنامه حیدری منظومه‌ای است حماسی پیرامون رشادت‌های پیامبر اسلام و شرح جنگهای علی بن ابی طالب (ع) در راه اشاعه دین مقدس اسلام است و بر این تقدیر می توان آن را یک حماسه عامیانه دینی نامید. این منظومه که به صورت مثنوی در بحر متقارب مثمن مقصور(یا محذوف) سروده شده است. نظر به جالب بودن موضوع کتاب از نظر توده مردم و محبت و ارادتی که نسبت به امیر المومنین علی (ع) می ورزند، این کتاب بسیار مورد توجه قرار گرفته است و غالب مردم بدان با نظر احترام می نگرند. صهبا سرودن چنین کتابی را در این مدت کوتاه فیضی خدایی و نشانه لطف سالار دین می داند.
این اثر با این‌که از نظر عنوان با حمله حیدری باذل مشهدی و راجی کرمانی مشابهت کامل ندارد، از حیث موضوع با آن دو یکسان است. موضوع افتخارنامه حیدری نبردهای حضرت علی علیه‌السلام است که در دو بخش به شرح آنها پرداخته است: اوضاع امیرالمومنین علی (ع) در زمان پیامبر (ص): بخش اول، نبردهای آن حضرت در زمان پیامبر صلی‌اللّه علیه و آله و سلم که با تولد آن حضرت شروع می‌شود و با جانشینی وی به جای پیامبر پایان می‌یابد. جلد نخست با بیان سوال جابر بن عبدالله انصاری از حضرت رسول در باب امیرالمومنین علی (ع) آغاز می شود و سپس داستان زاده شدن حضرت امیر در خانه کعبه گفته می شود. از آن پس شاعر یکباره به بیان حوادث دوران بعثت می پردازد و رشته سخن را به ازدواج امیر مومنان با فاطمه زهرا (س) می کشاند و از آن پس وارد این مطلب که بیان شجاعت های مولی در غزوات معروف پیغمبر اکرم (ص) مانند جنگ های بدر، احد، خندق و مانند آن می شود.
اوضاع امیرالمومنین علی (ع) بعد از پیامبر: بخش دوم، با گفتگوی اهل مدینه در تعیین امام شروع می‌گردد و با شرح ماجرای کشته شدن سپاه خوارج در جنگ نهروان خاتمه می‌یابد.
مأخذی برای افتخارنامه حیدری ذکر نشده اما به نظر می‌رسد مطالب ناسخ التواریخ لسان‌الملک سپهر، که در روزگار ناصرالدین شاه شهرت داشته، مأخذ اصلی صهبای آشتیانی در شرح نبردهای حضرت علی باشد. سراینده افتخارنامه تعداد ابیات آن را هجده هزار بیت ذکر کرده، در حالی که مجدالادباء در مقدمه ای که بر کتاب نوشته، تعداد ابیات آن را بیست هزار بیت دانسته است.
صهبای آشتیانی بنابر اشاره خود، در بیست سالگی سرودن افتخارنامه حیدری را شروع کرده و آن را در شش ماه، در سال ۱۳۰۴ ق به پایان برده است. مجدالادباء در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته، مادّه تاریخ «انجام این نامه نامدار» را «زهی افتخار» (۱۳۰۴) ذکر کرده است.
افتخارنامه حیدری نیز همچون اسلاف خود (حمله حیدری باذل مشهدی و راجی کرمانی) به تأثر از شاهنامه فردوسی سروده شده و از فردوسی به احترام تمام نام می برد و حتی شاعر در آغاز منظومه، از فردوسی استمداد جسته است. زبان منظومه نیز حماسی است و شاعر کوشش کرده است در حوزه واژگان و ترکیبات از نحوه بیان فردوسی پیروی کند. از این‌رو مثلا از الف اطلاق که از بازمانده‌های سبک خراسانی است، در کلماتی چون خنجرا و اندرا پیکرا و لشکرا استفاده کرده است.در توصیف قهرمانان مذهبی نیز، وی از توصیف‌های حماسی شاهنامه تبعیت کرده است، اما لحن او نشان می‌دهد که جنبه دینی قهرمانان منظومه مذهبی خود را همواره در نظر داشته است.
مقدمه‌ای منظوم از حیدرعلی مجدالادباء در آغاز کتاب قرار گرفته که در آن به ستایش خداوند، منقبت پیامبر، ستایش امیر مؤمنان، نعت صاحب الزمان، مدح میرزا محمدحسن شیرازی مرجع بزرگ شیعه که حکم او در واقعه تنباکو و لغو آن مشهور است، و میرزا محمدحسن آشتیانی و توصیف دانشمندیِ صهبای آشتیانی پرداخته است.
نقاش نسخه: میرزا نصرالله، نقاش سیاه قلم کار، در دوره ناصرى مىزیست و هنر خود را براى تصویر کتابهاى چاپ سنگی به خدمت مىگرفت و آثار بدیعی را به یادگار گذاشت. وی دارای سیاق و روش خاص خود برای تصویرنگاری نسخه ها بوده است، توانایی طراحی تخیلات و برداشت های ذهنی در آثارش مشهود است . از آثار رقمدار او نسخه مذکور است، تصاویر گوناگون و پرکارى است که به چاپ رسیده و در ذیل چند تصویر رقم نهاده است: «عمل میرزا نصراللَّه». چهره‌ها در کارهای او دارای بیان تصویری هستند و ترکیب بندی خود را بر اساس داستان تنظیم کرده‌اند. آثاری همچون طوفان البکاء، کلیله دمنه، خمسه نظامی و ... را نیز تصویر نگاری نموده است.
کاتب نسخه: محمد رضا ابن حاجی خاقانی محلاتی متخلص به صفا، ملقب به سلطان الکتاب از کاتبان خوشنویس بود که در دربار ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار سمت لشکرنویسی داشته است.