«روزنامة هفتگی چاپ سنگی در یزد در سال 1327 هجری قمری، مطابق با سال 1909 میلادی به مدیریّت محمّد صادق، به شمارة 186 رابینو مراجعه شود. مشارالیه اظهار می‌دارد: بعد از ورود سردار جنگ بختیاری به یزد، روزنامة معرفت (که ذکر آن خواهد آمد). به نام محاکمات چاپ می‌شد، ولی دو یا سه شماره بیشتر با چاپ سربی منتشر نشد.

این جانب نسخه‌ای از شمارة دوم سال اوّل این روزنامه را دارم که به تاریخ هفدهم ذوالقعدة سال 1327 هجری قمری، مطابق با سی‌ام نوامبر سال 1909 میلادی می‌باشد و دارای چهار صفحه به قطع (6×11[اینچ] (است که با خطّ درشت و واضح تعلیق و چاپ سنگی طبع گردید. اشتراک سالیانه در یزد 16 قران و در سایر نقاط ایران 20 قران و در خارجه 23 قِران.»[1]


صدر هاشمی نیز گفته‌های براون را باز گو کرده و تنها روشن کرده روزنامة محاکمات به جای معرفت انتشار یافته و دو سه شماره بیشتر نشر نشده است.[2] امّا بر خلاف نظر رابینو که براون و صدر هاشمی نیز آن را باز گو کرده‌اند، محاکمات به جای معرفت چاپ نشده است، زیرا بنابر نوشتة خود صدر هاشمی که شمارة 18 سال اوّل معرفت را به تاریخ 27 ذیقعده در دست دارد، در حالی‌که گفته شده شمارۀ دوم محاکمات 17 ذیقعده 1327 (یعنی یک ماه قبل از شمارة 18 محاکمات) است. با مقایسة این دو نمونه به نادرستی نظر رابینو پی می‌بریم. همچنین روند کار این دو نشریّه نیز یکی نبوده است.

شمارة دو محاکمات در اختیار براون بوده و در همان مجموعة اهدایی به کمبریج وجود دارد و ریزفیلم آن در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران به شمارة 4478 موجود بوده و در رویة نخست این شماره چنین آمده است:

صاحب امتیاز: مخبر صادق. عجالتاً هفته‌ای یک مرتبه طبع و توزیع می‌شود. بعد از یک ماه، هفته‌ای دو مرتبه داده خواهد شد- به تاریخ چهارشنبه 17 شهر ذیقعدة 1327- زیر نام هفته‌نامه، آیة «یا داود انّا جعلناک خلیفۀ فی‌الارض فاحکم بین‌النّاس... نوشته شده. آن‌گاه در ستونی ترازی این گزاره آمده: «فقط استنطاق و محاکمات مهمّه درج می‌شود و از قید القاب آزاد است.» آن‌گاه می‌پردازد به استنطاق عبدالوهّاب که بخش نخست آن در شمارة یک چاپ شده است. سردبیر نشریّه، همان محمّد صادق سفینه است که گزارش زندگی وی در گزارش سفینۀ نجات آمده است.

دربارة انگیزة انتشار این هفته‌نامه و بر پایة برهان‌های موجود می‌بایست با انگیزة چاپ روزنامة محاکمات تهران به مدیریّت مجدالاسلام کرمانی یکی باشد به سه دلیل: نخست آنکه به سان محاکمات تهران، به روند محاکمات عدلیّه می‌پردازد، دویم آنکه چون سفینه، رئیس عدلیّه یزد بوده، سردبیری نشریّه در حوزة کار وی بوده و محاکمات تهران نیز نشریّة سازمانی وزارت عدلیّه بوده(روزنامۀ دولتی)، سوم، روزنامه‌ای نیز به همین نام در تبریز هم چاپ شده است. در گزارش روزنامه محاکمات تهران آمده است:

«این روزنامه، ارگان وزارت عدلیّه و مخصوص درج محاکمات عدلیّه بوده ... روزنامه چنانکه اسمش حکایت می کند، مسلکش فقط ثبت محاکمات عمده است که در وزارت عدلیّة اعظم یا وزارت معارف و اوقاف یا محاکمات تجارت یا محاکمات خارجه واقع می‌شود که خلاصة اسناد مدّعی و مدّعی علیه با صورت احکام صادره در مورد آن‌ها می‌نگارد. از مطالب متفرقه و اخبار داخله و خارجه و اعلانات و مقالات به کلّی معذرت دارد. عرایض متظلّمین را به وزارت جلیلة عدلیّه تقدیم می‌نماید، مشروط به اینکه عارض را اجزای اداره بشناسد و اطمینان به صحّت عرض او داشته باشند.»[3]

انتشار محاکمات یزد همزمان با دور دوم انتشار محاکمات تهران است.





--------------------------------------------------------------------------------

[1] . تاریخ مطبوعات و ادبیّات ایران، همان ج3: 69، ش 309.

[2]. تاریخ جراید و مجلاّت ایران، همان ج 4: 194، ش 989.

[3]. همان ج 3: 193- 192.