تفسیر الموجز
نسخه های نادر کتابخانة وزیری یزد(9)
نگارش : حسین مسرّت
نگارش : ابوالفتوح منتجب الدّین اسعد عجلی.
تاریخ کتابت : سنة 6 ق.
کاتب : مؤلّف.
موضوع : تفسیر قرآن کریم.
آغاز موجود : من وجب علیه و قصر فقد دخل ایمانه نقصان .
انجام موجود : واتّقوا یوماً ترجعون فیه الی الله.
220برگ، نسخ تحریری، شمارة 2799. جلد مقوّایی تیماج دار، قطع 17*5/20 س م.
تفاسیر قرآن کریم را به دو دستة کلّی تفاسیر اهل شیعه و اهل سنّت تقسیم می کنند. یکی از تفسیرهای کهن قرآن اهل سنّت، نوشتة ابوالفتوح منتجب الدّین اسعدبن ابی الفضایل بن خلف عجلی اصفهانی(515-600ق) فقیه، محدّث و واعظ صوفّی المشرب و شافعی المذهب، سنة ششم قمری به نام تفسیر الموجز یا الموجز است که یگانه نسخة خطی آن در جهان به خطّ نسخ تحریری نویسنده در کتابخانة وزیری یزد به شمارة عمومی147072 عمومی و قفسة 2799 قرار دارد.
این تفسیر کهن که به زبان عربی است، شوربختانه، فقط از سورة بقره تا آخر سورة نساء دردست است و ازبقیّة دفاتر آن نشانی نیست. این تفسیر بر روی کاغذ خان بالغ تحریر یافته و اهدایی روانشاد حجّت الاسلام و المسلمین سیدعلی محمّد وزیری یزدی، بنیانگذار کتابخانة وزیری است.
بنا به نوشتة ریحانة الادب، ابوالفتوح عجلی، از بزرگان فقه و محدّثان شافعی و مشایخ صوفیه و مراجع فتوی است به زهد و عبادت و قناعت و مناعت طبع معروف بود و روزگار را با دسترنج خود به سر می برد. وی برای آشنایی و شنیدن احادیث گوناگون ، سفرهای زیادی کرد و سرانجام در اصفهان سکنی گزید و در سال 600 ق در همان جا در گذشت .برخی او را با شیخ ابوالفتوح رازی، مفسّر شیعی اشتباه می گیرند. آثار معروف عبارتند از :
1-تتمه التتمه که پایانی است به کتاب تتمه الابانه، اثر ابوسعید عبدالرّحمن بن مأمون شافعی نیشابوری( ف 478ق ) که آن هم تکمله ای است به کتاب ابانه در فقه شافعی، اثر شیخ ابوالقاسم عبدالرّحمن بن محمّد بن محمّد فورانی (ف461ق).
2-شرح مشکلات وجیز.
3-وسیط غزالی هر دو در فقه شافعی( مدرّس تبریزی، ج 7 : 226)
عمررضا کحّاله او را متولّد اصفهان می داند و با پسوند اصفهانی از او نام برده است (عمررضا کحّاله ، ج 2 : 248)
امّا از این تفسیر به غیر از مخزن خطّی کتابخانة وزیری، در جای دیگری نشانی نیست و هر آنچه دربارة این کتاب در فهرست های گوناگون و پایگاه های مجازی آمده همه برگرفته از فهرست نسخة های خطّی کتابخانه وزیری است .
در پایان نسخة خطّی کتابخانة وزیری، شرحی بدین گونه درج شده است :
«کلّ هذا المجلّد المسمّی بتفسیر الموجز بخطّ مؤلّفة احد الاعاظم العلماء الراسخین الامام ابی الفتوح منتجب الدّین اسعد بن ابی الفضائل بن خلف العجلی صاحب التصانیف الجلیله فی العلوم الشرعیّه و المرجع الیه فی الدّین و تحقیق الحقّ الیقین اعلی الله درجته فی اعلی علّیین و کان من اصحاب الحافظ ابی النعیم اسمعیل بن الاصفهانی، رحمة الله علیه ، متولّد 515، متوّفی 600 ق»
و در آغاز نسخه، یک برگ از سورة اذا وقعه به خطّ دیگری غیر از خطّ متن آمده است.
کتابنامه
شیروانی، محمّد : فهرست نسخه های خطّی کتابخانة وزیری یزد، تهران : انجمن آثار ملّی،1355،ج 4.
عمر رضا کحّاله : معجم المؤلّفین تراجم مصنفی الکتب العربیّه، بیروت : داراحیاء التراث العربی ، بی تا، ج 2.
مدرّس تبریزی ، محمّدعلی : ریحانة الادب، تهران : خیام ، چاپ سوم، 1369، ج7.