حلیة ‌المتقین چاپ 1248ق

نگارش منوچهر آراسته



م‍ج‍ل‍س‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍اق‍رب‍ن‌ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌، ۱۰۳۷- ‌۱۱۱۱ ق

‏حلیة ‌المتقین/ محمد باقر بن محمد تقی مجلسی

‏تهران: کارخانه اسفندیارخان، 1248 ق

‏158 برگ.؛ 28×20، رحلی

‏ فارسی

آغاز: بسمله، الحمدلله الذی حلی انبیاء و المرسلین باحسن حلیة المتقین و بعث نخبة اصفیائه...اما بعد چنین گوید ... محمد باقر بن محمد تقی...

انجام:... و بهترین مردم کسی است که مردم از او منتفع شوند.


‏جلد مقوایی، با روکش تیماج ضربی با نقش ترنج و دوسرترنج؛ کاغذ فرنگی شیری؛ آرایش جدول


این اثر معروف‌ترین کتاب فارسی علامه مجلسی، در بیان محاسن آداب و شایست و ناشایست در روایات و احادیث ائمه معصومین (ع) از دیدگان فقه شیعه می باشد. این کتاب در ۲۶ ذیحجه سال ۱۰۸۱ (قمری) نوشته شده‌است. این اثر حلیه المتقین، نخستین بار در سال ۱۲۴۸ ق به شیوه سربی چاپ گردیده است.


مقدمه نسخه

بسم اللّه الرحمن الرحیم اَلْحَمدُلِلّهِ الَّذى حَلّى اَنْبیائَهُ الْمُرْسَلینَ بِاءَحْسَنِ حِلْیَةِ الْمُتَّقینَ وَبَعَثَ نُخْبَةَ اءَصْفِیائِهِ مُحَمَّدا (صلّى اللّه علیه وآله وسلّم ) لِتَتْمیم مَکارِمِ اَخْلاقِ الْمُؤْمِنینَ وَ اَکْمَلَ فى اَوْصِیائِهِ الْمُنْتَجَبینَ اَفْضَلَ خِصال النَبیّینَ فَصَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ وَ عَلَیْهِمْ عَدَدَ اَنْفاسِ الْمُسَبّحینَ مِنَ الْملائِکَةِ وَالناسِ اَجْمَعینَ وَلَعْنَةُ اللّهِ عَلى اَعْدائِهِم مِلاءَ السَّمواتِ وَالاَْرَضینِ. اما بعد چنین گوید احقر تو راب اقدام مؤ منین و خادم طلبه علوم ائمه طاهرین محمد باقر بن محمد تقى حَشَرَهُ اللّه مَعَ مَوالیهِ الْمطهَرینَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم اجْمَعینکه چون عمده امتیاز بنى نوع انسان از سایر انواع حیو آن بتخلق باخلاق حسنه و تَزَیُّن بآداب مستحسنه است و بمقتضاى حدیث شریف نبوى صلوات اللّه علیه وآله : بُعِثْتُ لاُِتَمِمَ مَکارِمَ الاَْخْلا ق تمامى آداب پسندیده و جمیع اخلاق حمیده در شرع انور و دین اطهر آن حضرت ظاهر و مبین گردیده و چون مختصرى از مکارم اخلاق در کتاب عین الحیوة بیان شده بود جمعى از سالکان مسالک سعادت و ناهجان مناهج متابعت اهل بیت رسالت علیهم السلام از این ذرّه حقیر التماس نمودند که رساله دربیان محاسن آداب که از طریقه مستقیمه ائمه طاهرین صلوات اللّه علیهم باسانید معتبره به این قلیل البضاعة رسیده باشد، بر وجه اختصار تحریر نماید و بجهت عمومِ نفع ، نسبت باهل این دیار مضامین اخبار را در لباس لغت فارسى قریب الفهم بجلوه در آورد. لهذا با ضیق مجال و کثرت اشتغال رعایت حقوق اخوت ایمانى را لازم دانسته و از مقتضاى حدیث الدّالُّ عَلَى الْخَیرِ کَفاعِلِهِامیدوار گردیده اجابت ملتمس ایشان نموده و بر چهارده باب و خاتمه مرتب گردانید.


‏ باب اول : در بیان آداب جامه : و کفش پوشیدن

فصل اول : درفضیلت تجمل و زینت کردن؛ فصل دوم : در بیان جامه هائی که حرام است پوشیدن آنها؛ فصل سوم : درپوشیدن پنبه و کتان و پشم؛ فصل چهارم : در بیان رنگهائی که در جامه سنت یا مکروه است؛ فصل پنجم : در بعضى از آداب جامه پوشیدن؛ فصل ششم : در پوشیدن لباسى که مخصوص زنان یا کافران باشد؛ فصل هفتم : دربیان عمامه بستن؛ فصل هشتم : در بیان آداب زیرجامه پوشیدن؛ فصل نهم : در آداب جامه نو بریدن و پوشیدن؛ فصل دهم : در سایر آداب جامه پوشیدن و کندن؛ فصل یازدهم : در رنگ نعلین و موزه و کفش و چگونگى آنها؛ فصل دوازدهم : در آداب پوشیدن نعل و موزه و کفش



باب دوم : در آداب حلى و زیور پوشیدن : مردان و زنان و سرمه کشیدن و در: آینه نظرکردن وخضاب کردن

فصل اول : در فضیلت انگشتر بدست کردن و آداب آن؛ فصل دوم : در بیان آنچه انگشتر از آن سازند؛ فصل سوم : در فضیلت عقیق؛ فصل چهارم : در فضیلت یاقوت و زبرجد و زمرد؛ فصل پنجم : در فضیلت فیروزه و جزع یمانى؛ فصل ششم : در فضیلت دُر نجف و بلور و حدید صینى وسایر نگینها؛ فصل هفتم : در بیان آنچه سزاوار است که درنگین نقش کنند؛ فصل هشتم : در زیور طلا و نقره پوشیدن و به زنان و اطفال پوشانیدن؛ فصل نهم : در آداب سرمه کشیدن؛ فصل دهم : در آداب نظر به آئینه کردن؛ فصل یازدهم : در فضیلت خضاب کردن مردان و زنان؛ فصل دوازدهم : در کیفیت خضاب و احکام آن


باب سوم : در آداب : خوردن و آشامیدن

فـصـل اول : در بـیـان ظـرفـ هـائى که در خوردن و آشامیدن وسایر استعمالات مى توآن استعمال نمود و آنچه نهى از آن وارد شده است؛ فصل سوم : در بیان بعضى از آداب و اوقات طعام خوردن؛ فصل چهارم : در سایر آداب طعام خوردن؛ فصل پنجم : در بیان دعاى وقت طعام خوردن؛ فصل ششم : در آداب بعد از طعام؛ فـصـل هـفـتـم : در فـضـیـلت نـان و سـویـق و گـوشـت و روغـن و سـایـر آنـچه از حیو آن حاصل میشود و سرکه و شیرینیها؛ فصل هشتم : در فوائد سبزى ها و میوه ها و سایر ماکولات؛ فصل دهم : درفضیلت خلال و آداب آن؛ فصل یازدهم : در فضیلت آب و آنواع آن؛ فصل دوازدهم : در آداب آب خوردن


باب چهارم : دربیان فضیلت تزویج و آداب : مجامعت و معاشرت زنان : و کیفیف تربیت فرزندان : و معاشرت ایشان

فصل اول : درفضیلت تزویج کردن و نهى از رهبانیت؛ فصل دوم : در اصناف زنان و صفات پسندیده و ناپسندیده ایشان؛ فصل سوم : در آداب نکاح و اراده آن؛ فصل چهارم : در بیان آداب زفاف و مجامعت؛ فصل پنجم : درآداب نماز و دعا در شب زفاف و در وقت مقاربت زنان؛ فصل ششم : در بیان حق زن و شوهر بر یکدیگر و احکام ایشان؛ فصل هفتم : در بیان دعاهاى طلب فرزند و فضیلت آن؛ فصل هشتم : در احکام ایام حمل و آداب روز ولادت و نام نهادن طفل؛ فصل نهم : در عقیقه کردن و سر تو راشیدن و آداب هر یک؛ فصل دهم : در ختنه کردن پسران و دختو ران و سوارخ کردن گوش ایشان و آداب هر یک؛ فصل یازدهم : در آداب شیر دادن و تربیت کردن فرزندان و رعایت ایشان؛ فصل دوازدهم : در بیان حق پدر و مادر بر فرزند و وجوب رعایت حرمت ایشان


باب پنجم : دربیان آداب مسواک کردن و: شانه کردن و ناخن و شارب گرفتن : و سرتو راشیدن و امثال آن

فصل اول : در بیان فضلیت مسواک کردن؛ فصل دوم : در فضیلت سر تو راشیدن و آداب آن؛ فصل سوم : در آداب موى سر نگاهداشتن؛ فصل چهارم : در فضیلت شارب گرفتن یعنى موى لب بالا را تا ته گرفتن؛ فصل پنجم : در آداب ریش بلند کردن؛ فصل ششم : در بیان فضیلت موى سفید و حکم کندن آن؛ فصل هفتم : در کندن موى بینى و بازى کردن با ریش؛ فصل هشتم : در فضیلت ناخن گرفتن؛ فصل نهم : در بیان آداب و اوقات ناخن گرفتن؛ فصل دهم : در دفن کردن مو و ناخن و سایر چیزها که دفن باید کرد؛ فصل یازدهم : در فضیلت شانه کردن موى سر و ریش؛ فصل دوازدهم : در آداب و اوقات شانه کردن و انواع شانه ها


باب ششم : در آداب بوى خوش کردن : و گل بوئیدن و روغن مالیدن

فصل اول : در بیان سبب پیدا شدن بوهاى خوش در زمین؛ فصل دوم : درفضیلت بوى خوش و آداب آن؛ فصل سوم : در کراهت رد کردن بوى خوش؛ فصل چهارم : در فضیلت مشک و عنبر و زعفران؛ فصل پنجم : درفضیلت غالیه؛ فصل ششم : در فضیلت و آداب روغن بربدن مالیدن؛ فصل هفتم : در فوائد روغن بنفشه؛ فصل هشتم : در فوائد روغن بان و روغن زنبق؛ فصل نهم : در فوائد سایر روغن ها؛ فصل دهم : در فضیلت بخور و انواع و آداب آن؛ فصل یازدهم : دربیان فضیلت گلاب و گل سرخ و انواع گل ها؛ فصل دوازهم : در آداب گل بوئیدن



باب هفتم : در آداب حمام رفتن و سر و بدن شستن و دارو کشیدن و آداب بعضى ازاغسال فصل اول : در فضیلت حمام

فصل دوم : در آداب داخل شدن و بیرون آمدن و دعائیکه باید خوآند؛ فصل سوم : در بیان آنچه در حمام نباید کرد و آنچه تجویز شده است . ؛ فصل چهارم : در فضیلت شستن سر و بدن و دفع بوهاى بد از خود کردن؛ فصل پنجم : در فضیلت شستن سر با سدر و خطمى؛ فصل ششم : در فضیلت دارو کشیدن؛ فصل هفتم : در ازله کردن موى زیر بغل؛ فصل هشتم : در غایت زمانیکه نوره را تاخیر توآن کرد؛ فصل دهم : در اوقات نوره کشیدن و سایر آداب آن؛ فصل یازدهم : در فضیلت حنا مالیدن بعد از نوره؛ فصل دوازدهم : در آداب غسل جمعه و سایر اغسال


باب هشتم : در آداب خواب رفتن و بیدار شدن و بیت الخلا رفتن

فصل اول : در بیان اوقات خواب؛ فصل دوم : در وضو ساختن پیش از خواب؛ فصل سوم : در مکان خوابیدن و آداب پیش از خوابیدن؛ فصل چهارم : در سایر آداب خوابیدن؛ فصل پنجم : در آداب و ادعیه که پیش از خواب باید خوانده شود؛ فصل ششم : در دفع ترسیدن در خواب و خواب پریشان دیدن ومحتلم شدن؛ فصل هفتم : در دعاها براى دفع بیدارى و براى بیدار شدن در آخر شب؛ فصل هشتم : در بیان نماز و دعا براى خواب های نیک دیدن و آداب بیدار شدن؛ فصل نهم : در سبب خواب راست و دروغ و تعبیر خواب؛ فصل دهم : در آداب بیدارى و مذمت خواب بسیار؛ فصل یازدهم : در آداب بیت الخلاء؛ فصل دوازدهم : دربیان احوال و اوضاع و مکانهائى که نهى از آن ها وارد شده است


باب نهم : در آداب حجامت کردن و تنقیه و بعضى از ادویه و معالجه بعضى از امراض و ذکر بعضى از ادعیه و احراز

فصل اول : در ثواب بیمارى و صبر کردن بر آن و بیان شدت ابتلاى مؤمنان؛ فصل دوم : در فضیلت و آداب حجامت؛ فصل سوم : در بیان انواع تداوى که از ائمه (علیه السلام ) وارد شده است وبیان جواز رجوع به اطباء؛ فصل چهارم : در معالجه انواع تب؛ فصل پنجم : در ادعیه جامعه و ادویه مرکبه نافعه؛ فصل ششم : در معالجه درد سر و شقیقه و زکام و صرع و اختلال دماغ و تصرف جن؛ فصل هفتم : در معالجه سایر امراض و درد سر و گلو؛ فصل هشتم : در معالجه خنازیر و قروح و جروح و ثالول و ثبود و خوره و پیسى و بهق و امثال این ها؛ فصل دهم : در معالجه اوجاع مفاصل و فالج و بواسیر و امراض مثانه و سایر امراض؛ فصل یازدهم : دربیان قلیلى از تعویذات براى دفع سحر و سموم گزندگان وسایر بلاها؛ فصل دوازدهم : در فوائد تربت شریف حضرت امام حسین (ع ) و خواص بعضى از ادویه مفرده


باب دهم : در آداب معاشرت با مردم و حقوق اصناف ایشان

فصل اول : در بیان حقوق خویشان و غلامان و کنیزان؛ فصل دوم : در حقوق همسایگان و یتیمان و عشیره و قبیله؛ فصل سوم : در حقوق صداقت و اخوت؛ فصل چهارم : در بیان حقوق مؤمنان بر یکدیگر و حسن معاشرت با خلق؛ فصل ششم : در دیدن مؤمنان و عیادت بیماران ایشان؛ فصل هفتم : در اطعام مؤمنان و آب دادن ایشان و جامه پوشانیدن و سایر اعانتهاى ایشان و یارى کردن مظلومان؛ فصل هشتم : در حقوق فقیران و ضعیفان و مظلومان و پیران و اصحاب و آداب معاشرت ایشان؛ فصل نهم : در رعایت حقوق مؤمنان در غیبت ایشان؛ فصل یازدهم : در آداب معاشرت با کافران و مخالفان


باب یازدهم : در آداب مجالس از سلام و مصافحه ومعانقه و بوسیدن و آداب عطسه کردن وآداب نشستن و برخاستن و صحبت داشتن و امثال این ها

فصل اول : در فضیلت سلام و آداب آن؛ فصل دوم : در فضیلت مصافحه یعنی دست یکدیگر را گرفتن و معانقه یعنی دست در گردن یکدیگر کردن و بوسیدن و آداب هر یک؛ فصل سوم : در آداب نشستن در مجالس؛

فصل چهارم : در آداب ملاقات صاحب خانه با کسی که به خانه او می آید؛ فصل پنجم : در بیان مجالسی که در آنجا داخل شدن رواست و جماعتی که همنشینی و مصاحبت ایشان سزاوار است؛ فصل ششم : در آداب عطسه و آروق و آب دهان انداختن؛ فصل هفتم : در بیان مزاح کردن و خندیدن و سرگوشی کردن و آداب صحبت داشتن و راز مجلس را پنهان داشتن؛ فصل هشتم : در سایر آداب مجالست و حقوق اصحاب مجالس بر یکدیگر؛ فصل نهم : در فضیلت ذکر خدا در مجالس کردن؛ فصل دهم : در فضیلت ذکر حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه علیهم السلام در مجالس و مباحثه علوم ایشان نمودن و احادیث فضایل ایشآن را یاد کردن؛ فصل یازدهم : در مشورت کردن با برادران و آداب آن؛ فصل دوازدهم : درآداب نامه نوشتن


باب دوازدهم: در آداب خانه داخل شدن و بیرون رفتن .

فصل اول : در گشادگی خانه؛ فصل دوم : در مذمت تکلف بسیار در خانه کردن و بسیار بلند ساختن؛ فصل سوم : درنقاشی کردن و تصویر کشیدن و صورت صاحب روحی راساختن که سایه داشته باشد؛ فصل چهارم : درآداب فرش خانه؛ فصل پنجم : در آداب عبادت کردن در خانه؛ فصل ششم : در نگاهداشتن حیوانات درخانه خصوصا کبوتر و خروس؛ فصل هفتم : درنگاه داشتن گوسفند و بز درخانه؛ فصل هشتم : دربیان احوال سایر طیور و ذکر بعضی از حیوانات که کشتن ایشان روا است یا روآنیست؛ فصل نهم : درمنع از نگاه داشتن سگ درخانه؛ فصل دهم : درآداب چراغ افروختن و خانه خریدن؛ فصل یازدهم : دربیان سایر آداب خانه؛ فصل دوازدهم : در آداب خانه داخل شدن و بیرون رفتن


باب سیزدهم : درآداب پیاده رفتن و سوار شدن و بازار رفتن و تجارت و زراعت نمودن و چهار پایان نگاه داشتن

فصل اول : در سوار شدن اسب و استر والاغ و انواع هر یک؛ فصل دوم : در آداب نگاه داشتن و رعایت حقوق چهارپایان؛ فصل سوم : در آداب زین و لجام؛ فصل چهارم : در ادعیه و آداب سواری؛ فصل پنجم : در آداب پیاده رفتن؛ فصل ششم : در نگاه داشتن شتر و گاو و گوسفند؛ فصل هفتم : در آداب خریدن و نگاه داشتن حیوانات؛ فصل هشتم : در بیان مجمل احوال و اقسام حیوانات؛ فصل نهم : در فضیلت تجارت کردن و طلب حلال نمودن؛ فصل دهم : دربیان آداب تجارت؛ فصل یازدهم : درفضیلت زراعت کردن و درخت کشتن؛ فصل دوازدهم : در آداب زراعت کردن و درخت کشتن


باب چهاردهم : در آداب سفر

فصل اول : دربیان سفرهای نیک و بد و ایام : و ساعات نیک و بد از برای سفر؛ فصل دوم : در دفع نحوست های سفر به تصدق و دعا؛ فصل سوم : در آداب غسل و نماز و دعا در وقت بیرون رفتن؛ فصل چهارم : در سایر آداب بیرون رفتن و بیان چیزی چند که باید با خود بردن؛ فصل پنجم : در آداب توشه برداشتن در سفر و آداب صرف کردن آن؛ فصل ششم : در رفیق با خود بردن در سفر و آداب معاشرت ایشان؛ فصل هفتم : در بیان سایر آداب سفر؛ فصل هشتم : در آداب راه رفتن و فرود آمدن؛ فصل نهم : در بیان دعاهائی که در راه و منازل باید خوآند؛ فضل دهم : در آداب سفر دریا و گذشتن از پله؛ فصل یازدهم : در آداب مشایعت و استقبال مسافر و آداب برگشتن او؛ فصل دوازدهم : در آداب است تاختن و تیرانداختن


خاتمه : دربیان بعضی از آداب متفرقه و فواید نافعه


در ضمیمه رساله حسنیه ابوالفتوح رازی آمده است.