انجمن ولایتی یزد

حسین مسرّت

انجمن ولایتی یزد نشریه ای هفتگی به زبان فارسی به مدیریّت شیخ احمد [مدیر] ، میرزا محمّد صادق قمی [ سفینه] و دکتر میرزا سید حسین[ آسایی] در شهر یزد.

شیخ احمد بعدها بواسطۀ میریّت هفته نامۀ شیرکوه* که از سال 1301تا1321ش و مدیریّت هفته نامۀ معرفت یزد* که از سال1325ق تا1327ق هردو در شهر یزد چاپ می شد ،به احمد مدیر معروف شد .وی نخست به ریاست دفتر عدلیه یزد و آن گاه به ریاست دفتر معارف و اوقاف منصوب شد و چون علاقه به شغل آزاد داشت، به وکالت عدلیه پرداخت( مسرّت 1376، ج1،ص513) .و نیز میرزا محمّد صادق قمی هم بواسطۀ مدیریّت هفته نامۀ سفینۀ نجات که از سال 1325 تا 1329 ق در شهر یزد چاپ می شد، به محمّد صادق سفینه معروف شد. اوهمچنین مدیر روزنامۀ محاکمات یزد بود. و دکتر میرزا سید حسین هم نام خانوادگی آسایی رابرگزید.



پس از پیروزی جنبش مشروطه در ایران و تصویب قانون اساسی ، وجود انجمن هایی که در قانون پیش بینی شده بود ، ضرورت یافت .این انجمن ها بر سه گونه بوده اند: 1- بلدیّه(انجمن شهرداری) 2- ولایتی ( انجمن شهرستانی) 3 – ایالتی ( انجمن استانی) .انجمن های نامبرده تأثیری اساسی در بهبود حال مردم و نقش مؤثّری در امر انتخابات ، امور اجتماعی ، مراقبت کارمندان و تحصیل داران مالیّه در تحمیل مالیات های طاقت فرسا و پیشگیری از هرگونه کارهای خودسرانۀ حکمرانان داشتند (براون1338 ، ج2، ص262).

از همان آغاز ،مخالفان انجمن که این سازمان را سدّ راه منافع خود می دیدند ، بنای ناسازگاری با آن را گذاشتند و امنیّت آن را برهم زدند ،چنانچه در شهر یزد هم بواسطۀ توطئه ای در انجمن ولایتی یزد سوزانده شد ،چنانکه فرّخی یزدی در این باره سروده است:

گاه اندر یزد به عنوان شور انقلاب انجمن سازیم ونندیشیم از این ارتکاب

غیرما مردم که نار جهلمان افروخته تابه اکنون کی در بیت المقدّس سوخته

( فرّخی یزدی ،ص250؛نیز بنگرید :مسرّت1384،ص27)

انجمن های ولایتی تا به حدّی قدرت گرفته بودند که سرجرج بارکلی ،سفیر انگلیس در تهران در پیامی که به سرادوارد گری ، وزیر امور خارجۀ انگلیس می فرستد ،خواستار تعدیل فعّالیتّهای انجمنها می شود ،زیرا اختیار انحلال آن در دست دولت نیست( کتاب آبی ، ج5، ص1239).

گشایش انجمنها تأثیر بسیار مهمّی هم در گسترش مطبوعات شهرستانها داشت ، چون تشکیل هر انجمنی ، بنیان روز نامه ای نیز در پی داشت که به بازتاب اخبار و مذاکرات و تصمیمات انجمن ها می پرداخت که خود به آزادی مطبوعات و تشکیل دیگر انجمنها یاری می رساند ( مولانا ،ص560 -561).

گزارش بر پایی انجمن ولایتی یزد در کتاب تاریخ یزد (طاهری ، ص80- 81)آمده است. نیز درروزنامۀ صور اسرافیل (س1325ق، ش19، ص4) خلاصه نامۀ 49 نفر از فعّالان مشروطه یزد در بارۀ نحوۀ کشته شدن محمّد تقی مازار ، فعّال مشروطه خواه و عضو انجمن ولایتی یزد به دست مخالفین مشروطه درج شده است .( نیز بنگرید:چرند پرند،ص85 و86)

روزنامۀ انجمن ولایتی یزد

همپای دیگر انجمنها ،انجمن ولایتی یزد نیز در سال 1329ق ، صاحب روزنامه ای به همین نام شد که دوتن از فعاّلان مشروطه خواه یزد به نامهای: شیخ احمد مدیر ومحمّد صادق سفینه، گردانندگی آن را برعهده داشتند.

بنا به نوشتۀ فهرست روزنامه های دانشگاه تهران، نخستین شمارۀ سال اوّل آن به تاریخ 1329ق چاپ شده(سلطانی، ص20-21)،امّا درتاریخ مطبوعات وادبیّات ایران وآن هم به نقل از رسالۀ رابینو ، شمارۀ دوم این نشریه را به تاریخ پنجم محرّم 1328ق آورده و افزوده شماره های دوم وچهارم آن در مجموعۀ این جانب موجود است( براون1341،ج2،ص327)، امّا باز در همان فهرست دانشگاه تهران آمده که ریز فیلم شماره های 2و4 روزنامه انجمن در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران به شمارۀ4481موجود است که از روی مجموعۀ اهدایی ادوارد براون به دانشگاه کمبریج لندن گرفته است و شمارۀ دوم سال اوّل به تاریخ محرّم 1328ق چاپ شده است( سلطانی، ص20-21).حتماً در این مورد اشتباهی رخ داده است ،زیرا نمی تواند شماره های 1و 4 در سال1329ق باشد و شمارۀ2 در سال 1328ق. به هرروی احتمالاً در شناسنامۀ روزنامه اشتباه چاپی رخ داده است.زیرا شمارۀ اوّل آن که در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی وجود دارد، به تاریخ 20 محرّم 1329 ق چاپ شده است(محیط طباطبایی، ص280).از سویی در شماره دوم قید شده که بعد از عاشورا هفته ای دومرتبه چاپ می شود، پس تاریخ پنجم محرّم درست است.

در شمارۀ نخست ،هدف از انتشار آن چنین آمده است:« از آنجایی که لازمۀ انسانیّت ، حتّی المقدور خدمت به ملّت ونوع هموطنان است وبه علاوه ، مذاکرات و اقدامات اعضای محترم انجمن ولایتی نزد ملّت مکشوف نبود، لهذا این خادم ملّت برخود لازم دانسته محض کسب افتخار و خدمت به هموطنان در طبع ونشر جریدۀ انجمن اقدام نموده و مذاکرات آن هیئت محترم را گوشزد عموم ملّت نماییم»(ص1).

در شماره دو سال اوّل(محرّم 1329) زیر نام روزنامه نوشته است:«الاسترشاد و یترک الاستبداد.عنوان تلگراف و صاحب امتیاز :مخبر صادق[ سفینه] . عجالتاً هفته ای یک مرتبه و بعد از عاشورا هفته ای دومرتبه طبع می شود. مذاکرات انجمن – وقایع ولایتی- اخبار تلگرافی- مطالعات علمی وادبی و تاریخی درج می شود.یک نسخه سه شاهی، سالیانه 25 قران »وجه اشتراک سالیانه برای یزد دوازده قران و برای نقاط دیگر ایران چهارده قران است .این شماره در هشت صفحه چاپ شده است.

درصفحۀ یکم شمارۀ4 سال اوّل (15 صفر 1329 ق)بر سرلوحۀ آن آمده است:انجمن ولایتی یزد.بالای انجمن ، کلمۀ اتّحاد نقش بسته است.در سویه های چپ و راست دو دست به نشانۀ اتّحاد در یکدیگر قرار دارند .در دو سوی نام هفته نامه این بیت آمده است :

گر پرده زروی کارها بردارند معلوم شود که در چه کاریم همه

ادارۀ جریده، انجمن ولایتی بوده و اعلانات سطری ده شاهی است. در این روزنامه پس از مذاکرات انجمن ،برخی اخبار شهری مهم آمده است.

چون در فهرست روزنامه ها و اسناد مطبوعاتی اطّلاعاتی دیگر جسته نشد ،دانسته نشد این نشریه تا چه سالی و چه شماره ای چاپ شده است.گفته می شود:چاپ این روزنامه به گونۀ ژلاتینی بوده است و احمد مدیر پس از تعطیلی نشریۀ انجمن ولایتی ، بعدها با بنیان روزنامۀ شیرکوه همان خط مشی را در روزنامۀ جدید ادامه داد ( مسرّت 1376،ص510 و514به نقل از مصاحبه با امیر مدیر، فرزند احمد مدیر).


منابع:

براون، ادوارد، انقلاب ایران ، ترجمۀ احمد پژوه، تهران 1338ش،ج2، ص262؛ براون ، ادوارد و محمّدعلی تربیت ، تاریخ مطبوعات و ادبیّات ایران ، ترجمۀ محمّد عبّاسی ، تهران، 1337ش ، ج2، ص327؛ « خلاصه مجلّه ومکتوبهای یزد که به اداره رسیده » ،روزنامۀ صور اسرافیل سال1325ق ،ش19، ص4؛ دهخدا، علی اکبر ، چرند و پرند، تهران، بی تا، ص85-86؛ سلطانی ،مرتضی،فهرست روزنامه های فارسی در مجموعۀ کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران،1354ش،ص20-21؛ صدرهاشمی ، محمّد،تاریخ جراید و مجلاّت ایران، اصفهان ،1363ش، ج1،ص297؛طاهری ، احمد، تاریخ یزد، یزد، 1317ش، ص 80-81؛فرّخی یزدی، محمّد ، دیوان فرّخی یزدی ، به کوشش ،حسین مسرّت ، تهران،1391ش، ص250؛ کتاب آبی ، وزارت امور خارجۀ انگلیس، ترجمۀ میرزاحسن خان ، به کوشش ، احمد بشیری، تهران،1362ش،ج5، ص1239؛محیط طباطبایی ، محمّد، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران 1366ش، ص280؛ مسرّت ، حسین، پیشوای آزادی ، تهران ، 1384ش، ص67؛ همو، یزد ،یادگارتاریخ، 1376ش، ص450-456،510،514؛ مولانا ، حمید ،سیر ارتباطات اجتماعی ایران ، تهران ،1358ش ،ص150-151.


آخرین بروزرسانی (چهارشنبه