دکتر شاهین فر،کتاب تاریخ پزشکی مشهد بود

✍ غلامرضا آذری خاکستر

محمد شاهین فر برای مشهدی‌ها نام غریبی نیست. از موسپیدکرده‌ها گرفته تا جوان تر‌ها او را می‌شناسند آنچنان که در قید حیاتش کوچه‌ای هم به نامش تابلو می‌خورد. در شرح خدماتش باید نوشت که: «سال ۱۳۲۰ در رشته پزشکی فارغ التحصیل می‌شود. این یعنی نامش در فهرست نخستین‌های پزشکی شهر قرار دارد. ابتدا در دانشکده به عنوان معلم تشریح افتخاری مشغول به تدریس می‌شود، اما در سال ۱۳۲۵ به عنوان دانشیار در بیمارستان شاهرضا استخدام و به عنوان معاون رئیس بخش جراحی مشغول به کار می‌شود. دکتر شاهین فر بعد‌ها بیمارستان شاهین فر را که نخستین بیمارستان خصوصی مشهد است، در خانه خود تأسیس می‌کند. این بیمارستان در سال ۱۳۸۲ با ۵۰۰۰ متر مربع زمین و تجهیزاتی که ۴ میلیارد تومان برآورد شده، وقف عام می‌شود. علاوه بر این، از مرحوم شاهین فر که به گفته بسیاری از پژوهشگران تاریخ مشهد، حافظه تاریخ پزشکی شهر بود، ۲ کتاب با عنوان «راز آفرینش» و «خاطرات پزشکی مشهد» به یادگار مانده که بخشی از تاریخ و هویت شهر در آن ثبت شده است.

از سال ۸۴ که مطالعاتم را درباره تاریخ پزشکی مشهد شروع کردم، سراغ چهره‌های بسیاری رفتم. دکتر شاهین فر در عرصه تاریخ پزشکی، پیش کسوت بود و سال ۸۲، کتابی با عنوان «خاطرات پزشکی در مشهد» منتشر کرده بود. کتابی کوچک در ۱۵۲ صفحه که در قالب خاطره و تاریخ، تاریخ پزشکی مشهد را از دوران قاجار تا سال ۱۳۸۰ روایت می‌کند و در این بین، نگاهی انتقادی به پزشکی سنتی در مشهد دارد. همان نگاهی که باعث شده بود خودش به رشته پزشکی وارد شود و در سال ۱۳۲۲ مدرک پزشکی از تهران بگیرد. آبان سال ۸۴ بود که به منزلش در بولوار کوثر رفتم. هدفم این بود که ایشان درباره پروفسو بولون، جراح بنام بلژیکی مقیم مشهد، که خدمات درخور توجهی در بیمارستان امام رضا (ع) و در بخش جراحی انجام داده بود، صحبت کند و چه کسی بهتر از ایشان که شاگرد پروفسور بود و حدود ۱۶ سال در بیمارستان امام رضا (ع) در کنار هم خدمت کرده بودند. پروفسور بولون، مکتب جراحی را در مشهد پایه گذاری می‌کند و بسیاری از جراحان مشهدی در دهه ۳۰ و ۴۰، شاگرد او هستند. اما این گفتگو، راه تازه‌ای پیش پایم گذاشت و برایم منبع الهام برای نوشتن از تاریخ نوین پزشکی در مشهد شد. چون فرصتی برای آشنایی بیشتر با کتاب دکتر شاهین فر فراهم شد و او برایم با همان حوصله مثال زدنی، از تاریخ تأسیس و نحوه شکل گیری بیمارستان‌ها و مراکز آموزش پزشکی در مشهد گفت. از تاریخچه تأسیس بیمارستان قائم (عج) و امام رضا (ع) و منتصریه و حتی بیمارستان‌های خصوصی تعریف کرد. از نحوه افتتاح دانشکده پزشکی و تاریخچه داروسازی گفت و همچنین شیوه‌های درمان و نسخه پیچی پزشکان مشهدی را شرح داد. اما اطلاعات او از آنجا بود که خودش یک پای بسیاری از این اتفاقات در مشهد بود و در این مراکز حضور داشت و آمد و شد می‌کرد. کتاب کوچک او مصور بود و در ۳۰۰۰ نسخه انتشار یافت آرشیو عکس بسیار خوبی هم از تاریخ پزشکی مشهد در انتهای کتاب آورده بود. او ده‌ها عکس از بیمارستان‌ها و کادر درمانی و حتی عکس پزشکان مشهدی داشت. جالب اینجا بود که نام بسیاری از این پزشکان را هیچ گاه نشنیده ایم و در جایی نیامده است و هنوز هم این پزشکان را کسی نمی‌شناسد. مثلا کسی نمی‌داند پزشکی به نام مسیح السلطنه در مشهد، به خاطر مبارزه با طاعون در خراسان، از انگلیسی ها، نشان افتخار می‌گیرد. گفت وگوی من با دکتر شاهین فر، در مرکز اسناد آستان قدس رضوی آرشیو شده است و همیشه منبعی برای نوشتن مقاله هایم در زمینه تاریخ پزشکی مشهد بوده و هست؛ زیرا او خودش کتاب تاریخ پزشکی مشهد بود. ناگفته نماند که این دیدار، بعد‌ها جرقه نوشتن کتاب «تاریخ پزشکی نوین در مشهد» شد. کتابی که در سال ۹۵، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، آن را به چاپ رساند.
دکتر محمد شاهین فر 13 اسفند 1398 در سن 99 سالگی درگذشت. روحش شاد و یادش گرامی باد.