وقایع نامه مطبوعات ایران(اردیبهشت ماه): 
مشاهیر روزنامه نگاری ایران

گردآوری و تنظیم: ابراهیم حافظی(رییس اداره مطبوعات)

1 اردیبهشت 1330 درگذشت محمد تقی بهار مدیر نشریه های «نوبهار»،«تازه بهار»،«دانشکده»
محمدتقی بهار در ۱۶ آبان ۱۲۶۵ شمسی در مشهد زاده شد. در بیست سالگی به انجمن سعادت خراسان راه یافت. اولین آثار ادبی-سیاسی او در روزنامه خراسان بدون امضاء به چاپ می‌رسید. مدتی با روزنامه طوس مشهد همکاری داشت. در ۱۳۲۸ قمری روزنامه نوبهار را که ناشر افکار حزب دموکرات بود، منتشر ساخت. این روزنامه پس از چندی به دلیل مخالفت با حضور قوای روسیه در ایران و مخاصمه با سیاست آن دولت، به امر کنسول روس تعطیل شد. او بلافاصله روزنامه تازه‌بهار را تأسیس کرد. این روزنامه در محرم ۱۳۳۰ به امر وثوق الدوله، وزیر خارجه تعطیل و بهار نیز دستگیر و به تهران تبعید شد. مجدد در سال 1332 سال دوم نوبهار را چاپ کرد  و پس از 77 شماره به دلیل انتخابش به عنوان نماینده مجلس شورای ملی از حوزه کلات و سرخس و درگز این روزنامه را در مشهد تعطیل و انتشار دوره جدید آن را در تهران از سال 1333 قمری از سرگرفت. و در سال ششم که 1336 قمری است پس از انتشار 20 شماره مجدد این روزنامه توقیف شد و بهار به جای آن روزنامه «زبان آزاد» را منتشر کرد که 35 شماره از آن چاپ و جایگزین نوبهار شد تااینکه مجدد خود نوبهار را منتشر نمود. 

 
 در 1336 قمری برابر 1297 شمسی انجمن ادبی دانشکده و نیز مجله دانشکده را بنیان گذاشت. علاوه بر بهار عده‌ای از اهل قلم مانند عباس اقبال آشتیانی، غلامرضا رشید یاسمی، سعید نفیسی و تیمورتاش با این مجله همکاری داشتند. بهار تا سال 1322 چندین نوبت روزنامه نوبهار را منتشر کرد و در این سال برای همیشه فعالیت مستقل برای چاپ روزنامه را تعطیل نمود. بعد از این سال مدتی به کارهای سیاسی روی آورد و مدتی وزیر فرهنگ بود و مقاله هایش را برای روزنامه های مختلف می فرستاد. بهار در خانه مسکونی خود در تهران زندگی را بدرود گفت و در شمیران در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.

7 اردیبهشت 1329 درگذشت سید علی تمدن خراسانی مدیر مجله «نامه تمدن» 
متولد مشهد است. مردی فرهنگ دوست و اهل مطالعه بود. وی در سال 1309 مجله نامه تمدن را در مشهد منتشر کرد که یک سال بیشتر چاپ نگردید و 12 شماره از آن منتشر شد. فرزندش احمد تمدن در سال 1330 تعداد 7 شماره از این مجله را در تهران چاپ کرد.

 
8 اردیبهشت 1358 درگذشت محمود وحیدزاده مدیر مجله ارمغان
متولد 1288شمسی در دستگرد اصفهان است. متخلص به «نسیم دستگردى» فرزند محمدحسین وحید دستگردى مؤسس مجله‏ى ادبى «ارمغان» بود.درگذشت. در دارالمعلمین مركزى (دانشسراى عالى) در رشته‏ى فلسفه و ادبیات لیسانس خود را اخذ نمود.  و در دبیرستان‏هاى تهران و دانشكده‏ى افسرى به تدریس پرداخت. از جمله فعالیت‏هاى وى ادامه‏ى انتشار مجله‏ى ادبى «ارمغان» بعد از فوت وحید دستگردى است كه از سال 1321 تا پایان سال 1357 به همت وى انجام گرفت و بیست و پنج دوره بر بیست و دو دوره گذشته‏ى «ارمغان» افزوده شد. پیكر وحیدزاده در ضلع شمالى امامزاده عبدالله در شهر رى در جوار قبر پدرش به خاك سپرده شد.

10 اردیبهشت 1300 تولد محمد اسماعیل رضوانی
 
در قرية خراشاد ( 24 كيلو متري شمال بيرجند ) بدنيا آمد . پس از آنكه تحصيلات خود را به پايان رساند به استخدام وزارت فرهنگ در آمد و به كار تدريس در مدارس بيرجند پرداخت ؛  هشت ساله بود كه خواندن قرآن را تمام كرد و به بيرجند رفت . علاوه بر فراگيری علوم مقدماتي حوزه و يادگيري كتبي همچون نصاب ،امثله و شرح امثله علوم متداول و جديد را نيز فراگرفت. وي در سال 1322 با اخذ مدرك ديپلم از دبيرستان فارغ التحصيل شد . استاد رضواني بعد از مدتي اقامت در بيرجند به تهران منتقل گرديد و ضمن تدريس در دبيرستان فرخي توانست در سال 1322 در رشته تاريخ و جغرافي دانشسراي عالي و سپس امور تربيتي وارد شود . وی در سال 1335 مقطع كارشناسي ارشد را نيز سپري نمود و سرانجام در 1342 موفق به دريافت در جه دكترا رشته تاريخ از دانشگاه تهران گرديد.

 وي مدتها در دانشگاه ملي و دانشگاه تهران به تدريس مشغول بود و پس از آنكه در سال 1358 بازنشسته شد ، تا پايان عمر به تحقيق و پژوهش در زمينة تاريخ ايران پرداخت . 
  يكي از خاطرات استاد رضواني مربوط به تحصيل در مرحله دكترا و رساله مربوط به اين دوره بود كه تحول عظيمي در وي بوجود آورد، او در اين باره چنين مي گويد:  ” موضوع تز من درباره علل انقلاب مشروطيت بود كه اين موضوع در وضع من خيلي اثر گذاشت . استاد راهنماي من ،شخصي بود سختگير به نام دكتر بينا و بنده موظف بودم هرهفته صيح جمعه ساعت 8 به منزل ايشان بروم. يك روز ايشان به من گفتند تو اگر مي خواهي علل انقلاب مشروطيت را بنوبسي بايد جرايد آن دوره را مطالعه كني كه اين حرف خيلي مرا مايوس كرد, چون فكر مي كردم پيداكردن روزنامه هايي كه 70 سا ل قبل منتشر مي شده, امكان ندارد ولي وقتي به بازار رفتم ، ديدم بسياري از آنها پيدا مي شود . اولين خريد من هم يك سال روزنامه (اختر ) بود به بهاي 20 تومان وبعد (صوراسرافيل ) را خريدم  و خلاصه طوري شد كه موضوع تز را فراموش كردم و شروع كردم به خريد و مطالعه روزنامه هاي آن دوره و بالاخره ضمن اينكه تزم را موفقيت گذراندم ،صاحب مجموعه اي ارزشمند -هر چند ناقص – از جرايد دوره قاجار شدم .
 دکتر رضوانی در دوران حيات خدمات شايانی در ارتقاء دانش مطبوعاتی روزنامه‏ نگاران انجام داد و از سال 48 تا واپسين سال‏های عمر خود به نگارش جزوه ‏های درسی تاريخ مطبوعات ايران (مؤسسه عالی علوم ارتباطات 1348) همت گماشت و با نشرياتی چون آينده، راهنمای كتاب، بررسی ‏های تاريخی، يغما، گنجينه اسناد، مجله دانشكده ادبيات، كيهان فرهنگی، بندر و دريا و… همكاری می كرد و مقدمه‏ ای نيز بر بسياری از آثار چون شاه اسماعيل اول و جنگ چالدران, پژوهش هاشم حجازی ‏فر، لوايح شيخ فضل ‏الله نوری، نشر تاريخ ايران، تاريخ مطبوعات كرمان و… نوشت.
 اسماعیل رضواني در 5 فروردين 1375 برا ثر بيماري سرطان ،درگذشت.
 

13 اردیبهشت 1297 درگذشت مرتضی قلی موید الممالک مدیر «صبح صادق»،«پلیس ایران»، «ارشاد»

 
مویدالممالک فکری ارشاد سال 1248 هجری شمسی در تهران متولد شد. وی تحصیلات عالیه خود را در رشته حقوق ادامه داد. تا سال 1293 هجری شمسی به عنوان حاکم در ولایت مازندران، عراق و گلپایگان خدمت کرد.  وی در اوایل دوران مشروطیت اقدام به انتشار روزنامه «صبح صادق» کرد که آشکارا اقدام به جانبداری آزادی‌خواهی می‌کرد و تا تیر 1287 هجری شمسی و روز به توپ بستن مجلس منتشر می‌شد. پس از  این واقعه به قفقاز گریخت. حدود یک‌سال در شام، عثمانی آن روزگار و مصر زندگی می‌کند و سال 1288 به ایران بازمی‌گردد و اقدام به انتشار روزنامه «پلیس ایران» می‌کند، ولی چند ماه پس از انتشار این روزنامه، وثوق‌الدوله دستور توقیف آن را صادر می‌کند، اما مویدالممالک از پا نمی‌نشیند و سال 1291 هجری شمسی روزنامه «ارشاد» را منتشر می‌کند. این روزنامه چنان با اقبال مخاطبان خود مواجه می‌شود که پسوند نام خانوادگی این هنرمند بزرگ نیز برگرفته از همین نام است. مویدالممالک در کنار روزنامه‌نگاری به هنر تئاتر نیز توجه ویژه‌ای داشته و از شیوه نمایشنامه‌نویسی میرزاآقا تبریزی پیروی می‌کرد.

10 رمضان 1325قمری درگذشت محمد حسین فروغی صاحب اولین روزنامه آزاد در ایران

 
محمدحسین فروغی زاده ربیع‌الاول ۱۲۵۵ هجری قمری - درگذشته ۱۰ رمضان ۱۳۲۵ هجری قمری  معروف به ذکاءالملک از رجال صاحب علم و معرفت و ادب در دوره قاجار به‌شمار می‌رود. وی در اشعار و نوشته‌های خود به «ادیب» تخلص می‌کرد. لقب فروغی را ناصرالدین شاه به او داد. او پدر محمدعلی فروغی، ادیب و سیاست‌مدار نامدار، و ابوالحسن فروغی، روشن‌فکر و نواندیش دینی است.
محمدحسین فروغی استاد ادبیات فارسی مدرسه علوم سیاسی تهران و مؤسس روزنامه تربیت، اولین روزنامه غیردولتی در داخل ایران بود. محمدحسین خان، اهل اصفهان بود و در آنجا متولد شده‌بود. ا او یک سال پس از مرگ ناصرالدین شاه، اولین  روزنامه غیر دولتی ایران را در رجب 1314 منتشر کرد که در حدود ده سال تا ۲۹ محرم ۱۳۲۵ ه‍.ق صاحب   امتیازی آن را به عهده داشت. در این نشریه، اکثر مقالات اجتماعی، فلسفی و سیاسی را فرزندش محمدعلی فروغی می‌نوشت و مدیریت داخلی روزنامه هم با او بود. پدر و پسر در اداره روزنامه همکاری داشتند. هر دو نفر با هدف گسترش آزادی و دموکراسی قلم می‌زدند. میرزا جهانگیرخان شیرازی (صوراسرافیلدرباره روزنامه تربیت می گوید:
تربیت، اول روزنامه آزادی است که در داخله ایران خصوصاً در پایتخت به چاپ رسیده‌است. خدماتی که این روزنامه به وطن ما کرده‌است علاوه بر معلومات و فوایدی که منتشر نموده یکی این است که مردم ایران از هرچه روزنامه بود آزرده خاطر بودند. تربیت به واسطه شیرینی بیان و مزایای چند که دارا بود مردم را روزنامه خوان کرد.

          16 اردیبهشت 1338 درگذشت محمد علی افراشته مدیر چلنگر

 
محمدعلی راد بازقلعه‌ای (افراشته) فرزند حاج شیخ جواد مجتهد بازقلعه‌ای به سال ۱۲۸۷ خورشیدی در روستای بازقلعه  رشت به دنیا آمد.  همکاری با مطبوعات را از روزنامه  امید در سال ۱۳۱۴ آغاز کرد و بعدها در روزنامه  توفیق طنز خود را آزمود. نام او بعد از شهریور ۱۳۲۰ به‌عنوان شاعری مردمی، مبارز و انساندوست بر سر زبان‌ها افتاد. در سال‌های پس از شهریور ۲۰ تا ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ آثار افراشته در نشریات حزب تودهٔ ایران چاپ می‌شد. 
 افراشته از ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ روزنامه  چلنگر را منتشر کرد. این روزنامه  فکاهی و سیاسی در چهار صفحه به قیمت دو ریال منتشر می‌شد و بیشتر اشعار و مطالب آن متعلق به شخص افراشته بود. انتشار چلنگر با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ قطع شد.  درسن ۵۱ سالگی، با بیماری قلبی چشم بر جهان فرو بست. او را در گورستان شهر صوفیه به خاک سپردند
.

16 اردیبهشت 1349 درگذشت بدیع الزمان فروزانفر مدیر مجله دانشکده معقول و منقول

 
بدیع‌الزمان فروزانفر، فرزند آقا شیخ علی بشرویه‌ای، در سال ۱۲۷۶ ش در یک خانواده اهل علم و دانش  در بشرویه، از شهرهای خراسان، دیده به جهان گشود.  نام ابتدایی بدیع‌الزمان فروزانفر در دورهجوانی‌اش محمدحسین بشرویه‌ای بود که بعدها خود را جلیل ضیاء بشرویه‌ای و بعدها جلیل فروزانفر و عاقبت بدیع‌الزمان فروزانفر نهاد. در ابتدای تأسیس دانشگاه تهران، در جایگاه استاد تاریخ ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات و استاد تصوف اسلامی در دانشکده علوم معقول و منقول به تدریس پرداخت. پس از تشکیل دانشکده علوم در سال 1313، به سمت معاونت آنجا برگزیده شد و 23 سال در این شغل باقی ماند و ریاست مؤسسه وعظ و خطابه نیز به ایشان محول گردید. پایه گذار مجله دانشکده معقول و منقول بود که بعدها به نام دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهرات تغییر نام یافت. فروزانفر استادِ راهنمای جمعی از دانشجویان مبرّز دوره دکتری در دانشکده‌های ادبیات و الهیات بود که اغلبِ آنان بعدها استادان برجسته ادب پارسی و مطالعات فرهنگ ایران شدند؛ از جمله: پرویز ناتل خانلری، ذبیح‌الله صفا، مهدی حمیدی شیرازی، عبدالحسین زرین‌کوب، غلامحسین یوسفی، محمدامین ریاحی، قدمعلی سرامی، سید محمد دبیرسیاقی، محمدرضا شفیعی کدکنی، سیمین دانشور، ضیاءالدین سجادی، جلال متینی، سید صادق گوهرین، منوچهر ستوده، منوچهر مرتضوی و بسیاری دیگر. در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۹ براثر سکته قلبی در ۷۳ سالگی درگذشت.او در باغ طوطی صحن شاه‌عبدالعظیم به خاک سپرده شد.

 20 اردیبهشت 1392 درگذشت محمد گلبن مورخ و مطبوعات پژوه

 
در سال1314 در یکی از روستاهای تابع اردستان اصفهان متولد شد و از دوره نوجوانی به مطالعه در تاریخ و فرهنگ ایران پرداخت. از ۱۶ سالگی در مجلات ادبی مشغول به فعالیت شد در روزنامه اقلیم صفحه ادبیات را اداره می كرد و برای آن صفحه شعر و مطلب ادبی فراهم می كرد.  بعدها مطالعات وی معطوف به پژوهش در تاریخ ایران دوره قاجار و معاصر شد. از وی تاکنون بیش از پنجاه کتاب و دهها مقاله منتشر شده است. استادگلبن در مورد عشق به مطالعه می گوید:"زمانی یک نسخه خطی از کتابخانه مجلس درخواست کردم و استاد حائری به علت اینکه معتقد بود آن کتاب مرا منحرف می کند مخالفت کرد. شش ماه مکرر مراجعه کردم تا رضایت دادند مقابل چشم خودشان مطالعه کنم. من هم مقابل دفتر ایشان روزنامه انداختم و سه روز درآنجا نشستم و نسخه را مطالعه کرده تحویل دادم." 
علاقه وافر محمد گلبن به جمع آوری مطبوعات باعث شد گنجینه ای از مطبوعات را کنار هم گرد آورد. بخشی از مجموعه عظیم ایشان به کتابخانه آستان قدس رضوی سپرده شده که در سالنی به نام ایشان نگهداری می شود.

21 اردیبهشت 1329 درگذشت یدالله مایل تویسرکانی سردبیر شفق سرخ

متخلص به مایل متولد ۱۲۶۳ یا ۱۲۶۵ قمری در تویسرکان استان همدان است. از کشیشی فرانسوی زبان فرانسه را آموخت. زبان‌های عربی و روسی را نیز فراگرفت. در سال ۱۲۸۳ شمسی در تویسرکان مدرسه‌ای به سبک نوین دایر کرد اما عده‌ای از عوام به تحریک مرتجعین آن را تخریب کردند. در سال ۱۲۹۸ شمسی به تهران رفت و ضمن تدریس به همکاری با مطبوعات پرداخت. یک سال و نیم بعد به ریاست فرهنگ بابل منصوب شد. در ۱۳۰۲ شمسی سرپرستی مدارس ایرانی در قفقاز را عهده‌دار گردید. پس از سوء قصد به جان وی، مدارس قفقاز از سوی دولت ایران تعطیل شد و ناچار به تهران بازگشت. در سال ۱۳۰۶ به ریاست معارف مازندران منصوب شد و در سال ۱۳۱۴ با همین منصب به کرمان رفت. مایل در 1349 ق مدیریت و سردبیرى روزنامه‏ى «شفق سرخ» را كه بعد از كناره‏گیرى على دشتى در 1309 ش، به او واگذار شده بود بر عهده گرفت و این خدمت را چهار سال ادامه داد.  

24 اردیبهشت 1363 درگذشت حبیب یغمایی
 

حبیب یغمایی؛ محقق ادبی، روزنامه‌نگار، و شاعر در سال ۱۲۸۰ شمسی در دهکده مسکین «خور» در خانه‌ای محقر و گلین به دنیا آمد. یغمایی در سال 1300 شمسی راهی تهران شد و در مدسه آلیانس و پس از آن در دارالمعلمین عالی نزد استادانی چون علامه اقبال آشتیانی و عبد العظیم خان قریب به تحصیل پرداخت. در سال ۱۳۱۲ همکاری مستمر او با محمدعلی فروغی آغاز شد که تا پایان عمر فروغی در ۱۳۲۱ ادامه یافت. مرحوم یغمایی در سال 1327 شمسی مجله یغما را تاسیس کرد که طی سالهای ۱۳۲۷ تا ۱۳۵۷ به‌صورت ماهانه در تهران منتشر می‌شد. در این مدت جمعاً ۳۶۶ شماره انتشار یافت. نویسندگان و ادیبان برجسته‌ای چون محمود صناعی، مجتبی مینوی، جلال‌الدین همایی، محیط طباطبایی و دکتر محمد معین نتایج تحقیقات خود را در این مجله منتشر می‌کردند. یغمایی در تهران درگذشت، پیکر او به زادگاهش  خور و بیابانک انتقال یافت و در آرامگاه احداثی خود آرام گرفت.

28 اردیبهشت 1372  درگذشت اسدالله شهریاری

 
اسدالله شهریارى متولد 1299 شمسی در کرمانشاهان است. متخلص به «شایان» در كودكى به اتفاق خانواده خود راهى مشهد شد و همانجا ساكن گردید. در تهران، در دانشكده‏ ى حقوق به تحصیل پرداخت، اما پس از یك سال انصراف داد و به دانشكده‏ى ادبیات راه یافت. شهریارى در آن هنگام با مطبوعات و از جمله با مجله‏ى «توفیق» همكارى داشت و بیشتر آثار خود را با امضاهاى مستعار: «شبكور»، «شایان»، «ش- ترسو»، «مشارالیه»، «حسنعلى جعفر»، «فسقلى»، «موشكاف»، «جلت»، «خنده‏رو»، «شهریار اسداللهى»، «ایشان»، «یره (خراسانى) شوان (كرمانشاهى) »، «یارو»، «آقا معلم»، «معلم الاطفال»، «اسد»، «سرخلوتیان»، «قناس الشعرا» و غیره انتشار مى‏داد. در دوران دكتر محمد مصدق امتیاز روزنامه‏ ى فكاهى «ما» را گرفت و مدتى نیز به انتشار این روزنامه مشغول شد. وقتى به واسطه‏ ى چاپ یك كاریكاتور روزنامه ‏اش توقیف گردید، بلافاصله روزنامه‏ى دیگرى به نام «شیطان» منتشر كرد. با وقوع كودتاى 28 مرداد 1332 روزنامه ‏ى او تعطیل شد. چندى بعد براى تجدید پروانه انتشار پیگیرى كرد ولى دستگیر و به مدت شش ماه در لشكر زرهى زندانى شد. پس از آن تا پایان عمر مجوز چاپ نشریه نداشت و بیشتر مقاله هایش را برای نشریات دیگر می نوشت مدت زیادی با رادیو ایران و برنامه صبح جمعه با رادیو همکاری داشت.

20 رمضان1336 درگذشت سید حسین اردبیلی مدیر روزنامه خراسان
 

اردبیلی، به سال 1258ش در اردبیل متولد شد. وی پس از آموختن علوم متداول به ریاضی روی آورد؛ به رشت قفقاز و خراسان سفر کرد و در مشهد قریب شش‌سال مشغول تحصیل علوم حوزوی شد. اردبیلی در مجالس تدریس خود طلاب را به خواندن تاریخ و روزنامه تشویق می‌کرد. اردبیلی در سال 1325ق مدیریت مدرسۀ «اتحادیۀ سعادت»را که انجمنی به همین نام در مشهد تأسیس کرده بود، به عهده گرفت. بعد از کودتای 23 جمادی‏الاول 1326 که فشار استبداد صغیر در خراسان مجال نفس کشیدن برای احدی باقی نگذاشته بود، اردبیلی با همتی فداکارانه شب و روز احساسات مشروطه‌خواهی را در بلاد خراسان تحریک می‏کرد. اردبیلی در دوره دوم مجلس شورای ملی به نمایندگی از خراسان انتخاب شد. وی از دوستان علی‏اکبر دهخدا و ملک‏الشعراء بهار بود و در زمان اقامت در تهران، مدیر و سردبیری ستارۀ ایران و سپس مدیر و سردبیر روزنامۀ ایران شد . سیدحسین اردبیلی در بیستم ماه رمضان سال ۱۳۳۶ به علت بیماری در تهران دار فانی را وداع کرد .
او اولین روزنامه تحت عنوان روزنامه خراسان را در تاریخ ۲۵ صفر ۱۳۲۷ قمری چاپ و منتشر کرد. این روزنامه با شعار برادری، آزادی، برابری، آبادی نشریۀ خبری و هوادار مشروطیت بود.