مطبوعات قرآنی در گنجینه رضوی

گردآوری: مهدی درخشان(کارشناس مسئول فراهم آوری و سازماندهی مطبوعات)

مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) می فرمایند : «آستان قدس رضوی مطاف فرشتگان و کروبیان و قبله ی اهل دل و ملجاء مومنان صادق، امروز به برکت خورشید انقلای اسلامی، پایگاه بلند اندیشه ی اسلام و پرچم دار معارف قرآن نیز هست.» 
از فعالیتهای مهم ترویجی سازمان کتابخانه ها موزه ها و مرکز استان قدس رضوی شناسایی، فراهم آوری و جذب و سازماندهی منابع تحقیقی در زمینه قرآن و معارف قرآنی است . تهیه نسخه های خطی و چاپ سنگی ، اشیاء موزه ای، کتابها و نشریات علمی، منابع دیجیتالی گوشه ای از این فعالیتها در مسیر قرآن پژوهی است . 
میرزا صالح شیرازی بنیانگذار مطبوعات ایران در سال 1248 ه.ق برای نخستین بار در کشور قرآن را با خط میرزا حسین خوشنویس در مطبعه سنگی تبریز چاپ کرد و چهار سال پس از چاپ قرآن، اولین نشریه ایران را درسال 1252 قمری در تهران منتشرکرد . از آن روز تا به امروز استفاده از آیات الهی و درج مطالبی برگرفته از قرآن کریم در بسیاری از روزنامه ها و مجلات رواج داشته است.   
در مجله اسلامی "تذکر" (1301شمسی) می خوانیم : "مندرجات مجله مقالات مربوط به تفسیر آیات قرآنی و امور دینی و اخلاقی" است یا در سومین نشریه دینی که با عنوان "الاسلام" توسط محسن فقیه شیرازی در سال 1302-1310 شمسی منتشر شده است نوشته اند: "که بیشتر محتوایش ترجمه و تفسیر آیه های قرآن کریم است". استفاده از نام قرآن به عنوان نام نشریه و در سرلوحه مطبوعات در دهه 40 مرسوم شده است . اولین بار سید حسین موسوی خراسانی سال 1345 شمسی در سالنامه "معارف اسلام و قرآن" که در مشهد چاپ می شد، از نام قرآن استفاده کرد. این سالنامه قدیمی ترین نشریه تخصصی قرآن در کشور محسوب می شود.
آرشیو مطبوعات کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از غنی ترین آرشیوهای مطبوعاتی ایران محسوب می شود تا کنون بیش از 430 عنوان نشریه قرآنی توسط این مرکز جذب شده است. قدیمی ترین نشریه تخصصی قرآن پژوهی که در آرشیو موجود است مجله "البلاغ" نام دارد که به زبان اردو  به سال 1915 میلادی در کلکته هندوستان چاپ شده است. این نشریه توسط مقام معظم رهبری به کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا شده است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اولین مجله با نام " صدای عدالت" را هاشم هاشم زاده هریسی در موسسه بنیاد علوم قرآن قم به سال 1364 چاپ کرد که یکی از مهمترین و قدیمی ترین مجله های تخصصی قرآن پژوهی دورۀ معاصر است. سپس در سال 1369ش رسالة القران در قم انتشار یافت . این نشریه هر سه ماه یکبار منتشر و پس از 16 شماره متوقف شد . 
سومین نشریه قرآن پژوهی با نام  "پیام قرآن" در سال 1372 منتشر شده ولی کمتر ازیک سال بعد پس از چاپ 5 شماره برای همیشه متوقف گردیده است. این نشریه را دارالقرآن کریم در قم منتشر کرده است. 
دهه 70 پر برگ و بارترین دوره مطبوعات قرآنی است . ایجاد تشکیلات قرآنی در وزارت ارشاد و دانشگاههای دولتی و غیر دولتی در کشور، زمینه ساز انتشار نشریات قرآنی بیشتری شدند . در دهه 80 نیز این رویه ادامه یافت و بسیاری از روزنامه ها و مجلات در روزهایی خاص صفحاتی را به تفسیر و تبیین آیات الهی پرداخته و ویژه نامه هایی متعدد به مناسبت ماه مبارک رمضان در این نشریات چاپ گردید . دهه نود نیز با انتشار نشریه های تخصصی قرآن کریم و پرداختن به موضوعات جدید قرآن و علوم قرآنی نقطه عطفی در انتشار مطبوعات قرآنی محسوب می گردد . 
دانشگاه های ایران یکی از قشر های  فعال در چاپ نشریات قرآنی هستند. در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی بیش از 230 عنوان نشریه دانشگاهی و دانشجویی وجود دارد که به موضوعات مختلف قرآنی توجه داشته اند.
نشریات غیر فارسی قرآنی نیز بخشی از مطبوعات این حوزه را تشکیل می دهد. "زبان عربی" با 35 عنوان بیشترین نشریه را در این موضوع به خود اختصاص داده است. مجله "کنوز الفرقان" مربوط به سال 1368 قمری قدیمی ترین نشریه عرب زبان است که در مصر چاپ شده و نسخه هایی از آن موجود است. به "زبان اردو" 9  نشریه موجود است که مجله "البلاغ" مربوط به سال 1915 چاپ کلکته هندوستان قدیمی ترین نشریه است. در "زبان های لاتین" 3 عنوان نشریه تخصصی قرآن پژوهی موجود است که مجله " Journal of Quranic Studies" چاپ لندن مربوط به سال 1999 قدیمی ترین آن است.
مجله "باران" اولین نشریه قرآنی ویژه نوجوانان است که در کشور چاپ شده است. " بشارت " نخستین نشریه قرآنی ویژ جوانان است که از سال 1376 فعالیت خودرا در این عرصه آغاز کرده است. سال 1389 نخستین نشریه قرآنی ویژه نابینایان توسط موسسه معارف اسلامی امام رضا (ع) در شهر قم به چاپ رسیده است.
در بین شهرهای ایران: تهران، قم و مشهد به ترتیب بیشترین نشریه قرآن پژوهی را چاپ کرده اند در آرشیو مطبوعات آستان قدس از 62 شهر نشریه موجود است . علاوه بر آن از کشورهایی نظیر پاکستان، عراق، مصر، هند، لیبی، کویت، لبنان، قطیف عربستان، بحرین و افغانستان نیز نشریاتی در موضوع قرآن کریم موجود است .
شناخت قرآن، اهل بيت در قرآن، خاطرات قرآنى، داستان هاى قرآنى، هدايت ها و ارزش ها، دستورالعمل هاى قرآنى، تجلى قرآن در شعر و ادب فارسى، گفت وگو با حافظان، قاريان و قرآن شناسان ، پاسخ گویی به شبهات ، تبیین و تفسیر آیات علمی قرآن و روایات علمی اهل بیت(ع)، اعجازهای علمی قرآن ، قرآن‌پژوهی مستشرقان ،  بررسى و نقد ترجمه‌هاى قرآن به زبان‌هاى مختلف، معرفى تازه‌ترين ترجمه‌هاى قرآن كريم به زبان‌هاى معروف و زندة دنيا ، كتاب‌شناسى تازه‌هاى قرآن، خبرهاى قرآن ، تقویت جنبش نرم افزاری، تولید علم در حوزه‌های مختلف علوم قرآن، اطلاع رسانی و توسعه پژوهش‌های قرآنی از موضوعات مهم نشریات قرآن پژوهی است.