تاریخچه مامایی در ایران

در گذشته قابله یا ماما به زنی گفته می‌شد که به‌صورت تجربی‌ در کار زایمان زنان مهارت داشت و در زاییدن طفل به آنها کمک می‌کرد. قابله‌ها در سایر امور مربوط به بیماری‌های زنان مانند سقط جنین و نازایی نیز مداخله می‌کردند. تا پیش از فراگیرشدن پزشکی نوین و ظهور ماماها در ایران‌، یعنی تا اوایل دوره پهلوی اول، قابله‌ها به‌طور تقریبی تمامی‌امور مربوط به زایمان را برعهده داشتند؛ اما قدمت رشته مامایی در ایران به شکل آموزش عالی و آکادمیک،‌ به سال ۱۲۹۷ شمسی برمی‌گردد. در سال ۱۲۹۷ اولین بیمارستان نسوان تهران با هزینه وزارت معارف تاسیس شد. این بیمارستان از قسمت‌های طبی، جراحی، قابلگی و مطب عمومی‌تشکیل شده بود. در سال ۱۲۹۸ مدرسه قابلگی با ۱۰نفر شاگرد دارالمعلمات در این بیمارستان تاسیس شد و نصیرالدوله، وزیر فرهنگ، مدرسه فرانکوپرسان را به دارالمعلمات تبدیل کرد و دستور داد ۱۰ نفر از شاگردان این مدرسه، هفته‌ای ۳ روز در بیمارستان زنان، به قابلگی و درمان امراض مشغول شوند و این پایه آموزش مامایی به‌صورت علمی‌در ایران بود. به ‌این ‌ترتیب، اولین آموزشگاه مامایی به نام مدرسه قابلگی با ۱۰ نفر شاگرد در بیمارستان بانوان سابق شهر تهران تاسیس شد. معلم مدرسه در ابتدا مادام فراسکینا، پزشک مریض‌خانه، بود. در آن موقع تعداد زنان باردار که برای وضع حمل به بیمارستان مراجعه می‌کردند بسیار اندک بود و فقط گاهی در مواقع زایمان غیرطبیعی، زائو را ناگزیر به بیمارستان می‌آوردند و با این وضع، هر ۱۵ تا ۲۰روز فقط یک زایمان انجام می‌شد. پس از مادام فراسکینا کم‌کم پزشکانی با تخصص زنان و زایمان به ‌ایران آمدند و به ‌این فکر افتادند تا زمینه گسترش این فن را در جایگاه یکی از شاخه‌های علم پزشکی فراهم آورند. سه نفر قابله اروپایی به نام دکتر درمس، دکتر پن و دکتر سرکیسیان به مرور در مریض‌خانه نسوان مشغول به‌کار و تعلیم فن قابلگی را عهده‌دار شدند. مدرسه قابلگی از مدارسی بود که از آن استقبال بیشتری شد. این مدرسه از سال ۱۳۰۵شروع به کار کرد و دختران با اتمام این مدرسه، هم می‌توانستند در رشته پزشکی ادامه تحصیل دهند و هم در مریض‌خانه‌ فعالیت کنند. همانطور که اشاره شد،  با ورود متخصصان به کشور و در کنار آنان با همکاری دکتر صالح, بختیار و مصدق  شالوده علمی این حرفه شد و در سال ۱۳۰۸ اولین آموزشگاه عالی مامایی با اعطای مدرک معادل لیسانس در یکی از شعب مدرسه طب آغاز به کار کرد. در سال ۱۳۰۹ مریض‌خانه نسوان چندین دکتر زن داشت.تا سال ۱۳۰۵، مدرسه قابلگی آیین‌نامه مدون و مخصوصی نداشت. دوره تحصیلات در حدود ۳سال و شرایط ورود نیز داشتن گواهینامه شش ساله ابتدایی و دانستن زبان فرانسه بود و بیشتر شاگردان و فارغ‌التحصیلان دارالمعلمات در این مدرسه تحصیل می‌کردند. در سال ۱۳۰۵، با توجه به آیین‌نامه طب و داروسازی و قابلگی، شرط ورود به مدرسه قابلگی داشتن گواهی‌نامه سه ساله اول متوسطه یا قبولی در آزمون مربوط و همچنین قبولی در امتحان دروس فیزیک و شیمی‌به زبان فرانسه تعیین شد.  در سال ۱۳۰۹ آیین‌نامه مخصوص مدرسه قابلگی از تصویب گذشت و این مدرسه که تا این تاریخ یکی از شعب مدرسه طب به شمار می‌رفت، تحت اداره صحیه کل مملکتی درآمد و شرط ورود نیز داشتن گواهی‌نامه پنج ساله متوسطه دختران تعیین شد و برای تحصیلات قابلگی برنامه‌‌ای وضع شد. سال ۱۳۱۳ دانشگاه تهران تاسیس و پس از چندی، دانشکده پزشکی آن نیز افتتاح شد. در سال ۱۳۱۹ بیمارستان زنان به دانشکده پزشکی ملحق شد.
در سال ۱۳۳۵تا ۱۳۵۸برنامه آموزشی آموزشگاه به برنامه۵/۱ساله پرستاری و مامایی برای لیسانسیه های پرستاری تغییر یافت و به دنبال سه سال تعطیلی انقلاب فرهنگی از آغاز سال ۱۳۶۲به نام “مدرسه عالی مامایی ” شروع به کار کرد و در سال ۱۳۶۵پس از انتقال آموزش گروههای پزشکی از آموزش عالی به وزارت بهداشت, دانشکده های پرستاری ومامایی تاسیس شد و با تاسیس دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران , رشته مامایی به فعالیت پرداخت و هنوز هم ارائه خدمت می نماید. در سال ۱۳۷۴, اداره مامایی از دفتر پرستاری جدا شد و زیر نظر وزارت علوم قرار گرفت و از اقدا مات این اداره, ثبت ۱۵اردیبهشت, مصادف با ۵ماه می به عنوان “روز جهانی ماما” در تقویم رسمی کشور, تنظیم شرح وظایف کارشناسان و کارشناسان ارشد مامایی و اقدامات موثر در عضویت سازمان نظام پزشکی کشور و معرفی نیروهای واجد شرایط طرح در مراکز درمانی و پیگیری و ایجاد دورهPhDو…می باشد. در سال 1384 دوره دکترای رشته مامایی در کشور تصویب شد و دانشگاه های مادر اقدام به تربیت ماماها در مقطع دکترای بهداشت باروری نمودند.
اداره اسناد سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان  قدس رضوی، اسناد متعددی با موضوع مامایی و قابله از سال 1315 – 1330 دارا می باشد که در ادامه چند نمونه از آنان جهت اطلاع علاقه مندان آمده است.