روایت «بخش تاریخ شفاهی» مدیریت امور اسناد آستان قدس رضوی

۱۳۹۵-۰۸-۲۰

گفت وگویی هایی عمیق و پرماجرا
در راهروهای طویل مدیریت امور اسناد آستان قدس رضوی که قدم بزنی به بخشی می‌رسی به نام تاریخ شفاهی، مکانی که در آن افراد بسیاری از گذشته‌های دور و نزدیک سخن گفته‌اند. حرف‌هایی که در لابه‌لای آن‌ها، تاریخ این مرز و بوم نهفته است. تاریخی که باید آن را شنید، ثبت و ضبط کرد و برای امروز آینده نگهداری‌اش نمود.
تاریخچه شکل گیری
پس از ایجاد اداره اسناد در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، با الگوبرداری از سازمان‌ها و مراکز مشابه در اواخر سال 1376، آرشیو تاریخ شفاهی با مساعدت معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی به عنوان واحدی مجزا شروع به کار کرد. در سال 1379، این آرشیو از حالت مستقل در آمده و زیر مجموعه بخش نمایه سازی اسناد قرار گرفت که این وضعیت تا سال 1382 ادامه پیدا کرد. اما با اصلاح چارت کتابخانه و تبدیل اداره اسناد به «مدیریت امور اسناد و مطبوعات» این آرشیو از ابتدای سال 1383 با عنوان یک بخش مستقل به فعالیت خود ادامه داد.
در حال حاضر، تاریخ شفاهی یکی از بخش‌های مهم مدیریت امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی است که از بدو تأسیس با انجام مصاحبه، کسب اطلاعات تاریخی و ارائه به محققان و پژوهشگران در چهارچوب اولویت های راهبردی تصویب شده مدون کاری، توانسته است به عنوان یکی از مراکز مهم تاریخ شفاهی در کشور مطرح شود.
چگونگی انجام مصاحبه
به طور معمول نحوه انجام مصاحبه‌های تاریخ شفاهی در تشکیلات حقوقی و اداری به این شکل است که ابتدا متناسب با نیازها و اولویت‌های مد نظر نهادها و سازمان ها، پروژه یا موضوعی تعریف می شود، سپس مجری یا مصاحبه کننده طرح با توجه به اینکه باید اشراف زیادی بر جنبه‌های مختلف طرح داشته باشد با انجام مطالعه و تحقیق پیرامون موضوع مصاحبه دستنامه‌ای تهیه می‌کند. در تهیه دستنامه اهداف طرح، مطالب برجسته مرتبط با موضوع، شرایط انتخاب مصاحبه شوندگان، سؤالات عمومی و تخصصی و اسامی مصاحبه شوندگان و به طور کلی چهارچوب طرح مشخص می‌شود. مجریان پروژه متناسب با موضوع طرح، مصاحبه شوندگان را از طریق ارتباط با کانون‌های بازنشستگی، نشریات محلی و یا با واسطه معرفی دیگران برمی‌گزینند.
پس از شناسایی افراد و جلب نظر آن‌ها برای گفت‌وگو، پیش مصاحبه‌ای با این افراد انجام می‌شود. اگر اطلاعات مصاحبه شونده متناسب با نیاز طرح باشد جلسه اول مصاحبه به صورت تصویری و دیگر جلسات به صورت صوتی برگزار می شود.
لازم به ذکر است که مصاحبه کننده در این قسمت گذشته از دریافت اطلاعات مصاحبه شونده در خصوص پروژه، اطلاعات دیگر مصاحبه شونده را نیز در موضوعات مختلف کسب می کند.
مصاحبه تاریخ شفاهی، مصاحبه در عمق است. یک شفاهی‌کار خوب باید به یک موضوع از زوایای مختلف بپردازد. جزئیات را تعقیب و ریز اطلاعات را از مصاحبه شونده دریافت کند. کسب اطلاعات کامل و ابهام زدایی از مصاحبه، محقق را قادر خواهد ساخت تا در آینده که راوی در قید حیات نیست، بدون هیچ مشکلی نیاز خود را مرتفع سازد.
استفاده از مشاورین مجرب و مطلع می‌تواند در کسب اطلاعات صحیح به مصاحبه کننده کمک کند. همچنین به خاطر خوف از درگذشت معمرین و از بین رفتن اطلاعات ذی قیمت آن ها، مرحله انجام مصاحبه از اهمیت و اولویت خاصی در بین آرشیوهای تاریخ شفاهی برخوردار است.
مراحل آماده سازی مصاحبه
از امور مهم تاریخ شفاهی که وقت گیر است، نیاز به نیروی انسانی زیاد دارد و در عین حال هزینه بر برای اکثر مراکز آکادمیک و اسنادی می‌باشد، آماده سازی مصاحبه ها است.
پس از انجام مصاحبه نوارها و فایل‌های صوتی و تصویری با ارائه شماره اموالی در دفتر ثبت یاداشت می‌شوند. برای هر مصاحبه شونده یک پرونده تشکیل می‌شود که در آن فرم‌های زندگی‌نامه مصاحبه شونده، فرم اجازه استفاده از مصاحبه، فرم نمایه سازی، تصاویر اسناد و عکس‌های مصاحبه شونده و بعدها متن تایپ شده مصاحبه در آن قرار می‌گیرد. این روند با پیاده سازی نوارهای مصاحبه، بازشنوایی و تایپ آن‌ها ادامه می‌یابد. مصاحبه‌ها تایپ شده نمایه سازی می‌شوند. آخرین مرحله ورود اطلاعات مصاحبه و نمایه آن‌ها در نرم افزار رایانه‌ای خاص است. در این مرحله است که محققان و پژوهشگران برای رفع نیاز پژوهشی خود از مصاحبه‌ها در کنار دیگر اسناد و پژوهش‌ها استفاده می‌کند.
تا زمانی که مصاحبه‌ها در آرشیو نگهداری می‌شوند هیچ گونه دخل و تصرف و ویراستاری بر روی مصاحبه‌ها انجام نمی‌شود و تنها در زمان تدوین و انتشار مصاحبه‌ها است که با کمترین دخل و تصرف و حفظ خصلت گفتاری مصاحبه‌ها، تغییرات اندکی برای روان خوانی مصاحبه‌ها و نزدیکی آن‌ها به زبان معیار بر روی‌شان انجام می‌شود.
پروژه هایی متنوع
محمد نظرزاده؛ کارشناس مسؤول بخش تاریخ شفاهی مدیریت امور اسناد آستان قدس رضوی درباره ساختار موضوعی و اولویت‌های آرشیو این بخش گفت: این آرشیو متناسب با نیازهای سازمانی و حیطه جغرافیایی به ترتیب با اولویت قرار دادن موضوعات تاریخ شفاهی آستان قدس رضوی، شهر مشهد و استان خراسان رضوی فعالیت می‌کند.
بطور نمونه در محور تاریخ آستان قدس رضوی به تاریخ سیاسی، ابنیه، اداری و فرهنگی آستان قدس رضوی پرداخته شده و در محور تاریخ مشهد، موضوعات تاریخ سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و اداری این شهر مقدس را شامل می‌شود.
نظرزاده افزود: در حال حاضر بالغ بر 15 هزار ساعت مصاحبه در بخش تاریخ شفاهی ضبط و ثبت شده است. بطور نمونه در سال 1393، در مجموع 2 هزار و 176 ساعت مصاحبه در این بخش انجام شد که یک هزار و 524 ساعت آن بصورت صوتی و 652 ساعت آن تصویری ضبط شده است. در واقع در طول این سال، یک هزار و 523 جلسه مصاحبه با 578 نفر صورت گرفته است.
پروژه های خاندان های قدیمی مشهد، روستاها و شهرک های اقماری مشهد، تئاتر و سینما در مشهد، لشکر خراسان، مشاغل قدیمی، پیشکسوتان نقاشی مشهد، ورزش های پهلوانی و زورخانه ای، حسینیه ها و تکایای مشهد، وقایع حج 1394 و تاریخ شفاهی شهرستان های استان خراسان همچون قوچان، نیشابور، تربت حیدریه، کاشمر، بردسکن، فردوس و کوهسرخ، فریمان، فردوس و کاشمر، طرح‌های است که در حال انجام می‌باشند.
گفتنی است، این آرشیو آماده مصاحبه با معمرین و مطلعینی است که در موضوعات مختلف تاریخ معاصر مشهد و محلات قدیمی آن اطلاعات با ارزشی دارند.

برچسب ها: