تاریخچه مطبوعات خراسان با نگاهی به آرشیو مطبوعات
۱۳۹۴-۱۱-۱۹
تاریخچه
مطبوعات خراسان
مطبوعات خراسان
با نگاهی به آرشیو مطبوعات
سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی
سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی
در جریان سفر ناصرالدین شاه به مشهد در سال 1284 قمری برای عتبات بوسی ثامن الحجج(ع)، میرزا علی نائینی مأمور شد از طریق چاپخانه سیار همراه کاروان شاه در منزلگاههای بین راه وقایع سفر را مکتوب و چاپ کند و نسخه هایی از آن را برای حاکمان, اعیان و تجار شهرهای مختلف بفرستد که در این سفر 4 شماره با نام "روزنامه اردوی همایون" در شهرهای سمنان، سبزوار، طرق و چمن قهقهه چاپ و توزیع شد. 16 سال پس از سفر اول، ناصرالدین شاه برای بار دوم عزم سفر به خراسان نمود و این بار اعتماد السلطنه مامور چاپ وقایع سفر شد. وی در 12 منزلگاه (به ترتیب در شهرهای دماوند، چشمه علی، بسطام، گالیپوش، بجنورد، قوچان، چمن قهقهه، مشهد،سبزوار، مزینان، شاهرود و تهران)وقایع سفر را در روزنامه ای که "اردوی همایون" نام داشت چاپ و منتشر کرد. برخی مورخان با توجه به سلسله وار بودن این سفرنامه ها آنها را نخستین نشریه ادواری استان های سمنان، خراسان و مازندران می دانند.
ادیب الممالک فراهانی انتشار دوره جدید روزنامه"ادب" را از سال 1318 قمری در مشهد شروع کرده است. اغلب مورخان آغاز روزنامه نگاری رسمی خراسان را سال 1318 قمری با انتشار این روزنامه می دانند. به این ترتیب مشهد پنجمین شهر کشور است که در آن مطبوعات پا به عرصه وجود گذاشته است. بعد از آغاز انتشار روزنامه ادب، 6 سال طول کشید تا با پیروزی مشروطه خواهان در سال 1324 قمری، رونق روزنامه نگاری خراسان را شاهد باشیم. محمدعلی مدیر، دومین روزنامه ی رسمی مشهد را با نام "بشارت" منتشر کرد. از سال 1324 تا 1344 قمری که پایان حکومت قاجار است، بیش از 50 عنوان نشریه در مشهد منتشرشده است.
نسل اول مطبوعاتی های مشهد اکثرا از مهاجرینی بودند که در این شهر مجاورشده بودند مانند ادیب الممالک فراهانی، میرزا محمدصادق تبریزی، سید حسین اردبیلی، میرزا هاشم قزوینی و... روزنامه نگاری خراسان به دست مهاجرینی چون ادیب الممالک، شیخ محمد علی و دیگران پایه ریزی و رونق گرفت. البته در همین زمان برخی روشنفکران تحصیلکرده اهل خراسان مانند شیخ احمد تربتی ( سلطان العلمای خراسانی صاحب نشریه روح القدس در تهران) روزنامه نگاری را در دیگر شهرها تجربه می کردند.
محمد تقی بهار (ملک الشعرا) اولین رونامه نگار بومی است که در سال 1328 قمری روزنامه "نوبهار" را در مشهد تأسیس نمود. پس از او دیگر خراسانی های بنام چون "شیخ احمد بهار"، "مشکان طبسی"، "پروین گنابادی"، "حسن عمید" و ... که بعدها از مفاخر فرهنگ و ادب این خطه در کشور شدند، پرچم روزنامه نگاری را به دست گرفتند.
در طول حکومت پهلوی اول فقط 30 عنوان نشریه در خراسان منتشر شد، معمولا بیشتر این عناوین در حد یک یا چند شماره چاپ شده و متوقف شدند و با با محتوایی در حد ارائه خبر و چاپ اعلان و آگهی های تجاری خطری را متوجه حکومت نمی کردند که بخواهند توقیف یا تعطیل شوند.
طی سال های حکومت پهلوی دوم، اوج روزنامه نگاری خراسان سال های 1328 تا 1332 شمسی است . از ویژگی های این دوره، آغاز روزنامه نگاری در شهرهای بیرجند، تربت حیدریه، سبزوار ، نیشابور و فردوس است.
پس از مرداد 32 تب و تاب انتشار نشریات فروکش کرده و نشریات انگشت شماری تا سال 1357 به جرگه مطبوعات خراسان پیوستند. در این دوران شاهد جولان روزنامه های قدیمی خراسان هستیم که با رویه ثابت به انتشار خود ادامه می دهند. گاهی هم یک نشریه جدید منتشر می شد ولی خیلی زود غروب می کرد. همچنین انتشار مجلات تخصصی رونق می گیرد که برخی از آنها مثل مجلات دانشکده ادبیات و الهیات، فرهنگ خراسان و جغرافیا از درجه علمی بالایی برخوردارند.
با پیروزی انقلاب اسلامی، روزنامه نگاری خراسان رشد چشمگیری را شاهد است و کمیت و کیفیت آن به سرعت در حال دگرگونی است و هر ساله نشریات بسیاری در موضوعات مختلف و به اشکال متعدد منتشر و در دسترس خوانندگان قرار می گیرد.
ادیب الممالک فراهانی انتشار دوره جدید روزنامه"ادب" را از سال 1318 قمری در مشهد شروع کرده است. اغلب مورخان آغاز روزنامه نگاری رسمی خراسان را سال 1318 قمری با انتشار این روزنامه می دانند. به این ترتیب مشهد پنجمین شهر کشور است که در آن مطبوعات پا به عرصه وجود گذاشته است. بعد از آغاز انتشار روزنامه ادب، 6 سال طول کشید تا با پیروزی مشروطه خواهان در سال 1324 قمری، رونق روزنامه نگاری خراسان را شاهد باشیم. محمدعلی مدیر، دومین روزنامه ی رسمی مشهد را با نام "بشارت" منتشر کرد. از سال 1324 تا 1344 قمری که پایان حکومت قاجار است، بیش از 50 عنوان نشریه در مشهد منتشرشده است.
نسل اول مطبوعاتی های مشهد اکثرا از مهاجرینی بودند که در این شهر مجاورشده بودند مانند ادیب الممالک فراهانی، میرزا محمدصادق تبریزی، سید حسین اردبیلی، میرزا هاشم قزوینی و... روزنامه نگاری خراسان به دست مهاجرینی چون ادیب الممالک، شیخ محمد علی و دیگران پایه ریزی و رونق گرفت. البته در همین زمان برخی روشنفکران تحصیلکرده اهل خراسان مانند شیخ احمد تربتی ( سلطان العلمای خراسانی صاحب نشریه روح القدس در تهران) روزنامه نگاری را در دیگر شهرها تجربه می کردند.
محمد تقی بهار (ملک الشعرا) اولین رونامه نگار بومی است که در سال 1328 قمری روزنامه "نوبهار" را در مشهد تأسیس نمود. پس از او دیگر خراسانی های بنام چون "شیخ احمد بهار"، "مشکان طبسی"، "پروین گنابادی"، "حسن عمید" و ... که بعدها از مفاخر فرهنگ و ادب این خطه در کشور شدند، پرچم روزنامه نگاری را به دست گرفتند.
در طول حکومت پهلوی اول فقط 30 عنوان نشریه در خراسان منتشر شد، معمولا بیشتر این عناوین در حد یک یا چند شماره چاپ شده و متوقف شدند و با با محتوایی در حد ارائه خبر و چاپ اعلان و آگهی های تجاری خطری را متوجه حکومت نمی کردند که بخواهند توقیف یا تعطیل شوند.
طی سال های حکومت پهلوی دوم، اوج روزنامه نگاری خراسان سال های 1328 تا 1332 شمسی است . از ویژگی های این دوره، آغاز روزنامه نگاری در شهرهای بیرجند، تربت حیدریه، سبزوار ، نیشابور و فردوس است.
پس از مرداد 32 تب و تاب انتشار نشریات فروکش کرده و نشریات انگشت شماری تا سال 1357 به جرگه مطبوعات خراسان پیوستند. در این دوران شاهد جولان روزنامه های قدیمی خراسان هستیم که با رویه ثابت به انتشار خود ادامه می دهند. گاهی هم یک نشریه جدید منتشر می شد ولی خیلی زود غروب می کرد. همچنین انتشار مجلات تخصصی رونق می گیرد که برخی از آنها مثل مجلات دانشکده ادبیات و الهیات، فرهنگ خراسان و جغرافیا از درجه علمی بالایی برخوردارند.
با پیروزی انقلاب اسلامی، روزنامه نگاری خراسان رشد چشمگیری را شاهد است و کمیت و کیفیت آن به سرعت در حال دگرگونی است و هر ساله نشریات بسیاری در موضوعات مختلف و به اشکال متعدد منتشر و در دسترس خوانندگان قرار می گیرد.
ویژگیهای مطبوعات خراسان
انتشار 3 روزنامه "آفتاب شرق"، "آزادی" و "خراسان" با حدود نیم قرن مداومت در انتشار از وپژگی های مطبوعات این خطه است که روزنامه "خراسان" با بیش از 75 سال سابقه به عنوان مستمرترین نشریه شهرستانی در ایران، سرآمد است.
روزنامه نگاران برجسته ای چون ملک الشعراء بهار، خاندان آموزگار و تهرانیان نقش بسزایی در ترویج روزنامه نگاری این دیار داشته اند.
چاپ بیش از 20 عنوان سالنامه در خراسان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، علاقه خراسانی ها را به استفاده از این نوع رسانه نمایان می سازد.
در حال حاضر خراسان دومین قطب مطبوعات کشور محسوب می شود و تنها استانی است که دارای 2 روزنامه صبح است که به طور همزمان در مشهد و تهران چاپ می شود.
آثار منتشر شده درباره مطبوعات خراسان
درباره مطبوعات خراسان تاکنون 3 کتاب منتشر شده که جنبه راهنما دارد و عبارتند از:
- "روزنامه و روزنامه نگاری در خراسان" . دکتر حسین الهی. مشهد: دانشگاه فردوسی، 1378.
جلد اول از ابتدا تا 1320 و جلد دوم از 1320 تا 1332 را شامل می شود. در این دو جلد در مجموع 115عنوان از نشریات خراسان معرفی شده است.
- "نام ها و نامه ها: روزنامه ها و روزنامه نگاران خراسان دردوره قاجار " . از مرحوم ستار شهوازی. مشهد: نشر ایوار، 1383.
در این کتاب به معرفی تفصیلی 55 عنوان از نشریات خراسان پرداخته شده است.
- "راهنمای مطبوعات خراسان از آغاز تا امروز (1279-1382)". مرحوم ستار شهوازی. مشهد:انتشارات بانک الست، 1383.
در این کتاب به معرفی 341 عنوان از نشریات خراسان پرداخته شده است.
روزنامه نگاران برجسته ای چون ملک الشعراء بهار، خاندان آموزگار و تهرانیان نقش بسزایی در ترویج روزنامه نگاری این دیار داشته اند.
چاپ بیش از 20 عنوان سالنامه در خراسان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، علاقه خراسانی ها را به استفاده از این نوع رسانه نمایان می سازد.
در حال حاضر خراسان دومین قطب مطبوعات کشور محسوب می شود و تنها استانی است که دارای 2 روزنامه صبح است که به طور همزمان در مشهد و تهران چاپ می شود.
آثار منتشر شده درباره مطبوعات خراسان
درباره مطبوعات خراسان تاکنون 3 کتاب منتشر شده که جنبه راهنما دارد و عبارتند از:
- "روزنامه و روزنامه نگاری در خراسان" . دکتر حسین الهی. مشهد: دانشگاه فردوسی، 1378.
جلد اول از ابتدا تا 1320 و جلد دوم از 1320 تا 1332 را شامل می شود. در این دو جلد در مجموع 115عنوان از نشریات خراسان معرفی شده است.
- "نام ها و نامه ها: روزنامه ها و روزنامه نگاران خراسان دردوره قاجار " . از مرحوم ستار شهوازی. مشهد: نشر ایوار، 1383.
در این کتاب به معرفی تفصیلی 55 عنوان از نشریات خراسان پرداخته شده است.
- "راهنمای مطبوعات خراسان از آغاز تا امروز (1279-1382)". مرحوم ستار شهوازی. مشهد:انتشارات بانک الست، 1383.
در این کتاب به معرفی 341 عنوان از نشریات خراسان پرداخته شده است.
نشریات خراسان در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی
طبق آمار غیررسمی نشریات منتشر شده در خراسان اعم از مجله، روزنامه، سالنامه و با موضوعات عمومی، تخصصی، دانشجویی، آموزشگاهی، تجربی و همچنین در شکل های چاپی و الکترونیکی بیش از 2500 عنوان است. بر اساس دوره تاریخی نیز تعداد 250 عنوان از نشریات خراسان قبل از انقلاب اسلامی منتشر شده است.
در حال حاضر 2100 عنوان از نشریات خراسان در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی موجود است.
در حال حاضر 2100 عنوان از نشریات خراسان در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی موجود است.
ویژگی های آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی در رابطه با مطبوعات خراسان
کامل ترین و بیشترین تعداد از نشریات منتشر شده در خراسان بزرگ در مجموعه آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی نگهداری می شود. از قدیمی ترین نشریه خراسان با نام "روزنامه اردوی همایون" و روزنامه "ادب" گرفته تا آخرین نشریه چاپ خراسان در آرشیو مطبوعات آستان قدس موجود است و در دسترس محققان می باشد.
برخی از مهمترین نشریات خراسان موجود در آرشیو مطبوعات آستان قدس عبارتند:
کامل ترین دوره های روزنامه های "آزادی" و "خراسان"، مجله های "دبستان"، "الکمال"، "نامه آستان قدس"، "دانشکده ادبیات و الهیات مشهد" و همچنین نشریات دانشجویی و دانشگاهی خراسان
برخی از مهمترین نشریات خراسان موجود در آرشیو مطبوعات آستان قدس عبارتند:
کامل ترین دوره های روزنامه های "آزادی" و "خراسان"، مجله های "دبستان"، "الکمال"، "نامه آستان قدس"، "دانشکده ادبیات و الهیات مشهد" و همچنین نشریات دانشجویی و دانشگاهی خراسان
گروه مطبوعات آستان قدس رضوی آمادگی دارد در زمینه جذب نشریات ادواری چاپ خراسان بزرگ از طریق اهداء، مبادله، خرید اقدام نماید.
آدرس: مشهد: حرم مطهر- دور برگردان طبرسی- ساختمان بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی- مدیریت امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی- گروه مطبوعات. ص پ 177-91735
تلفن: 32232519-051 و تلفکس 32241103-051
تهیه و تنظیم: گروه مطبوعات، مدیریت امور اسناد و مطبوعات
(آبان 1394)
تلفن: 32232519-051 و تلفکس 32241103-051
تهیه و تنظیم: گروه مطبوعات، مدیریت امور اسناد و مطبوعات
(آبان 1394)
افزودن دیدگاه جدید:
فصلنامه،پژوهشنامه مطالعات آرشیوی
فصلنامه ای است علمی–تخصصی درحوزه اسناد مکتوب وشفاهی که قصد دارد پژوهش هایی را باتکیه براسناد موجود در آستان قدس و سایر مراکز آرشیوی منتشرکند.
