پژوهش مطبوعات

۱۳۹۴-۱۱-۰۷

پژوهش در گروه مطبوعات آستان قدس رضوی

گروه کارشناسی پژوهش مطبوعات:

" گروه تخصصی پژوهش مطبوعات " با هدف ارتقای سطح پژوهشی و علمی کارکنان گروه مطبوعات سازمان در بهمن ماه سال 1384 با 6 نفر عضو کار خود را آغاز کرده است. این کمیته تاکنون 91 جلسه تشکیل داده که در این جلسات 220 مصویه به تصویب اعضا رسیده است. این کمیته هم اکنون با 8 عضو مشغول به فعالیت می باشد .

طرح های پژوهشی خاتمه یافته

1- " مقاله نامه امام رضا(ع) " . طاهره مهاجرزاده. مشهد: سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1387. 2جلد.
در این مجموعه مطالب درج شده در نشریات ادواری (مقاله، گزارشها، اشعار و متون ادبی) با موضوعیت امام رضا«ع» و حرم مطهر معرفی شده است. این فهرست، حاوی اطلاعات کتاب شناختی مطالب و مقالات فارسی (به استثنای 5 جلد مجموعه آثار کنگرة جهانی امام رضا«ع» به زبان عربی) است. در تدوین این مقاله نامه تمام نشریات مورد نظر در آرشیو مطبوعات مورد بررسی قرار گرفت که نتیجه نهایی آن شناسایی و بازیابی بیش از 7000 مطلب از 925 عنوان نشریه، شامل 245 هزار شماره روزنامه، مجله و سالنامه بود در این میان نشریاتی که دارای سابقه طولانی در انتشار هستند نیز از این قاعده مستثنی نبوده و تمامی شماره های موجود آنها بررسی شده است
در فرآیند طبقه بندی، با توجه به عنوان و موضوع مقاله، مطالب در 10 موضوع اصلی و 90 زیر مجموعه، قرار داده شده است . از آنجا که برخی اخبار نیز دارای اطلاعات سودمندی است بخش "گزیده اخبار" به صورت پیوست در انتهای کتاب ارائه شده است. با توجه به بررسی انجام شده، تعداد کم مطالب در برخی موضوعات می تواند نمایانگر ضرورت فعالیت بیشتر در آن حوزه ها از سوی پژوهشگران باشد.
روش تنظیم این مقاله نامه موضوعی است به این ترتیب که مطالب، ذیل یک موضوع اصلی(سر فصل) و توصیفگر (عبارتی که به عنوان موضوع انتخاب شده است) براساس الفبایی عنوان مقاله، قرار گرفته و مأخذشناسی هر مقاله، در کنار آن ارائه شده است. موضوع انتخاب شده بیشتر بیانگر موضوع غالب در مقاله است
مقاله نامه امام رضا «ع» در دو جلد تنظیم شده است. جلد نخست در برگیرنده موضوعات " زندگینامه، فضایل و مناقب، سخنان و فرمایشات، کرامات، آثار منسوب، امام رضا«ع» در آینه ادبیات، امام رضا«ع» در آینه هنر، جنبه های متفرقه " و جلد دوم شامل " مقالات مربوط به حرم مطهر، زیارت، فهرست منابع و مآخذ، پیوست گزیده اخبار، فهرست الفبایی عنوان نشریات ادواری بررسی شده و نمایه نام پدیدآورندگان " است.

2- " فهرست روزنامه ها و هفته نامه ها در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ( از ابتدا تا پایان سال 1384 ) ". طاهره مهاجرزاده. زیر نظر : دکتر سیّد رحمت الله فتاحی – سیّد فرید قاسمی. مشهد: سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1388. 2جلد

فهرست روزنامه ها و هفته نامه های موجود در آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از آغاز تا پایان سال 1384 چاپ شده است که شامل 1859 عنوان نشریه و شش نمایه ( نام اشخاص ، نام مؤسسات و سازمانها ، محل انتشار ، تاریخ انتشار ، نمایه نشریات غیرفارسی ، دو یا چند زبانه و روزنامه های خارج از کشور ) است که در دو جلد تهیه شده است. جلد اول شامل حروف" الف- ژ" و جلد دوم شامل حروف" س- ی" است .
این فهرست‌ها از نظر تعیین محل نگهداریِ هر یک از عنوان ها و شماره‌های موجود آنها ، مفید هستند و اگر فهرست با وسواس علمی تهیه شده باشد، آگاهی‌های بیشتری نیز به پژوهشگر می‌دهد و بر سرعت تحقیقات می افزاید. این فهرست ، به منظور آگاهی و دستیابی هر چه سریعتر و بهتر پژوهشگران به روزنامه های این آرشیو، تهیه شده است . در تنظیم این فهرست، مبنایِ کار بر مراجعة مستقیم به روزنامه ها و بررسی عینی نسخه به نسخه هر یک از عنوان ها و شماره های آن، گذاشته شده است.
چهار ویژگی مهم این فهرست عبارت است از:
1- تمام تغییرات، اعم از عنوان، شکل ظاهری، فاصله انتشار، محل انتشار، زبان و افرادی که در انتشار نشریه سهم داشته‌اند (به ترتیب تاریخ حضورشان)، در قسمت اطلاعات کتاب شناختی، به ترتیب ارائه و در قسمت یادداشت نیز توضیح داده شده است.
2- کلیه تفاوت ها، عدم یکپارچگی و یا نادرستی برخی اطلاعات ذکر شده در منابع مختلف همچنین سایر اطلاعات جانبی که می‌تواند برای کتابداران و پژوهشگران در شناخت هر چه بیشتر نشریه و فهرستنویسی آن مفید واقع شود، در قسمت یادداشت توضیح داده شده است.
3- اگر شماره یاشماره های مربوط به یک عنوان به صورت نسخه اصل نمی باشد و یا علاوه بر نسخه اصلی، نمونه تصویری یا الکترونیکی آن نیز در مجموعه موجود است در قسمت "موجودی نسخه بدل" به آن اشاره شده است.
4- تمام مواردی که تحت عنوان ضمیمه، ویژه نامه، شماره مخصوص، فوق العاده، مناسبت ها، یادواره، سالگشت، بزرگداشت، یادنامه و ... همراه نشریه منتشر شده و موجود است با ذکر موضوع، شماره و تاریخ، در قسمت "ویژه نامه های موجود" ارائه شده است.
در این کتاب مرجع مشخص شده است که در مجموع از میان روزنامه های این آرشیو ، 836 عنوان متعلق به شهرستان ها، 106 عنوان مربوط به خارج از کشور و بقیه در تهران منتشر شده است همچنین 206 عنوان مربوط به عصر قاجار، 408 عنوان مربوط به دوره پهلوی و 1244 عنوان مربوط به سالهای بین 1357 تا پایان 1384 است.

فهرست مجله ها در سازمان کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی
( از ابتدا تا پایان سال 1384 )

3- " فهرست مجله ها در سازمان کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ( از ابتدا تا پایان سال 1384 ) ". طاهره مهاجرزاده. زیر نظر : دکتر سیّد رحمت الله فتاحی – سیّد فرید قاسمی. 5 جلد. زیرچاپ.

انجام امور پژوهشی ، نمایانگر پویایی هر کتابخانه است و تهیه فهرست موجودی نیز از وظایف مهم آنها به شمار می رود.اطلاع رسانی از طریق تدوین فهرست های موجودی نشریات توسط آرشیوهای مطبوعاتی کشور، به منظور دسترسی سریع و آسان به منابع ، صرفه جویی در زمان ، به دست آوردن رضایت و اعتماد ملی و اطمینان خاطر مراجعان ، پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی محققان ، هدایت آنان در بهره گیری صحیح و مفید از مجموعه ، جلوگیری از مهجور ماندن منابع و ارائه خدمات مطلوب ، امری ضروری است . در همین راستا و با توجه به عظمت و منحصر به فرد بودن مجموعه مطبوعاتی آستان قدس رضوی ، تهیه فهرست نشریات ادواری سازمان کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در قالب طرح پژوهشی در دستور کار قرار گرفت .
طرح پژوهشی "فهرست مجله های موجود در سازمان از آغاز تا پایان سال 1384" در سال 92 به اتمام رسیده است و امور صفحه آرایی آن نیز انجام شده و به زودی منتشر خواهد شد . در این فهرست اطلاعات و مشخصات 4935 عنوان از مجله های موجود دراین آرشیو ارائه شده است .این فهرست تمامی ویژگی های فهرست روزنامه ها را دربردارد. در این کتاب مرجع مشخص شده که در میان مجله های این آرشیو 3038 عنوان چاپ تهران، 1499 عنوان متعلق به شهرستان ها و 398 عنوان چاپ خارج از کشور است. همچنین این کتاب دارای 7 نمایه است که عبارتند از نمایه عنوان، نمایه نام اشخاص( صاحب امتیاز، مدیرمسئول، سردبیران)، نمایه ناشران(سازمانه ها، مؤسسات، احزاب و...)، نمایه مجله های چاپ داخل کشور، نمایه مجله های چاپ خارج از کشور، نمایه مجله ها برحسب تاریخ انتشار و نمایه مجله ها برحسب زبان.

4- "بررسی رضایت مندی و گرایشهای مطالعاتی مراجعان گروه مطبوعات "
مجریان : مهناز کاراندیش و محمد سالاری

آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به عنوان یکی از غنی ترین و گسترده ترین مجموعه های نشریات ادواری در ایران همواره مورد توجه محققان و دانش پژوهان بوده است .در راستای توسعه خدمات و اطلاع رسانی بهینه در سالهای اخیر سازمان کتابخانه ها گامهای مؤثری برداشته است . بر همین اساس یکی از اولویتهای پژوهشی این سازمان به بررسی وضعیت آرشیو مطبوعات از نظر میزان رضایت مراجعان و گرایشهای مطالعاتی اختصاص پیدا کرده که تحقیق حاضر به همین منظور انجام شده است

5- " روز شمار وقایع آستان قدس رضوی بر اساس مطبوعات خراسان از سال 1286 هجری شمسی تا 1366 شمسی "
مجری : براتعلی نجف زاده

آستان قدس به عنوان یک مرکز ثقل حوادث و تصمیمات در خراسان منشاء بسیاری از تحولات بوده است . گسترش تشکیلات آستان قدس و تحولات و تغییرات در یک قرن اخیر ضرورت توجه بیشتر به سابقه این تغییرات را اجتناب ناپذیر کرده است و هدف از تنظیم این روزشمار وقایع ، ساماندهی اخبار مختلف و پراکنده درباره آستان قدس و ارائه آن به صورت مجموعه ای منسجم به عنوان یک منبع خبری مستند است . آشنایی با تغییر و تحولات یکصد سال اخیر آستان قدس ، کمک به پژوهش های در حال انجام درباره آستان قدس و بزرگداشت حوادث و رویدادهای مختلف مرتبط با آستان قدس ضرورت انجام این طرح را بیشتر کرده است .
این طرح بر اساس مطبوعات خراسان موجود در آرشیو مطبوعات سازمان است و یک دوره 86 ساله را از 1280 تا 1366 ه. ش. در بر می گیرد . منابع این پژوهش روزنامه های خراسان هستند ، زیرا اخبار آستان قدس ابتدا در مطبوعات محلی منتشر می شد و پوشش خبری آنها بیشتر از روزنامه های سراسری بود . در این طرح از بیش از یکصد روزنامه ، هفته نامه ، ماهنامه و مجله که در خراسان منتشر شده استفاده خواهد شد که تقریباً حدود بیش از سی هزار شماره نشریه خواهد بود .
در این طرح اخبار مختلف سیاسی ، فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی مختلف نظیر عزل و نصب ها ، تغییر و تحولات داخلی ، اصلاحات ، اعتصاب ها ، اجاره موقوفات ، ساخت و سازهای آستانه ، تعمیرات ، زیارت افراد مختلف از آستانه ، سخنرانی های رجال مهم در حرم مطهر و . . . بررسی می شود .
طرح روزشمار وقایع آستان قدس یکی از طرح های پژوهشی گروه مطبوعات است که در سال 92 پایان یافته است.

طرح های پژوهشی در دست اجرا

1- "فهرست سالنامه و سالنماها در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی"
مجری : طاهره مهاجرزاده
زیر نظر : دکتر سیّد رحمت الله فتاحی – سیّد فرید قاسمی

سالنامه نگاری در ایران پیشینه دیرینه ای دارد . وقایع نگاری های سالیانه و دیگر شواهد و قرائن در لا به لای کتاب های تاریخی نشان می دهد که نگارش سالنامه قبل از ورود کاغذ و چاپ در ایران معمول بوده است . اما سالنامه در ایران به مفهوم امروزی آن پس از ورود صنعت چاپ و 37 سال پس از انتشار اولین نشریه چاپی ایران ، منتشر شده است . به منظور معرفی مجموعه سالنامه و سالنماهای موجود در آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی فهرست آن در حال تدوین است و به زودی منتشر خواهد شد . در این فهرست اطلاعات حدود 300 عنوان سالنامه و سالنما ارائه شده است . در پایان نمایه های لازم نیز برای آن تهیه خواهد شد .

2- " راهنمای توصیفی نفایس مطبوعاتی درآرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه ها ،‌ موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی "
مجری: ابراهیم حافظی
زیر نظر : سید فرید قاسمی - طاهره مهاجرزاده

هرگاه بحث از نفایس مکتوب مطرح شده ، اغلب اذهان متوجه نسخ خطی گردیده و محققان نیز تلاش هایی برای معرفی این منابع انجام داده اند ، اما از این منظر به نشریات ادواری که جزئی از آثار مکتوب هستند و نزدیک به دو قرن را در ایران سپری می کنند ، کمتر توجه شده است . بررسی فراز و نشیب ها و جنبه های منحصر به فرد برخی از نشریات ، اهمیت آنها را بیشتر نمایان می سازد و گنجینه ای از افکار و آراء ایرانیان را در ادوار مختلف نشان می دهد . با این اوصاف هدف این طرح پژوهشی ، شناسائی نشریات نفیس موجود در آرشیو سازمان کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی است تا علاوه بر معرفی آنها برای جامعه محقق ، میراث گرانبهای مطبوعات کشور شناسایی شده تا در برنامه ریزی های حفاظتی و امنیتی مورد ملاحظه قرار گیرند .
در این طرح که به صورت مطالعه کتابخانه ای و مشاهده منابع و با استفاده از معیارهای نفاست منابع ، ملاحظه قدمت تاریخی ، تأثیر گذاری نشریات بر اوضاع سیاسی ، اجتماعی ، تاریخی و ملاک هایی که در معرفی نفایس توسط پیشینیان در حوزه های مختلف به کار رفته است ، انجام خواهد شد . اطلاعات توصیفی ، تحلیلی و دلایل نفاست هر اثر به تفکیک ارائه می گردد و موجودی هر عنوان در برخی آرشیوهای مطبوعاتی دیگر نیز مورد اشاره قرار خواهد گرفت .

اولویت های پژوهشی مصوب اداره مطبوعات

1- " تدوین استانداردهای عملیاتی برای فرآیندهای کاری گروه مطبوعات "
2- " شناسایی و آشنایی با مراکز آرشیوی بریده جراید ایران و جهان و بررسی و الگوبرداری از نحوه ساماندهی و خدمات و تدوین آیین نامه "
3- " مقایسه تطبیقی آرشیو مطبوعات با آرشیوهای مطبوعاتی ایران ، منطقه و جهان اسلام "
4- " امکان سنجی طراحی پایگاه اطلاعاتی جامع مقالات فارسی با تکیه بر آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی"
5- " مشاهیر مطبوعات در ایران( راهنمای توصیفی مشاهیر مطبوعات در خراسان)
6- " نیازسنجی و بررسی نیازهای اطلاعاتی مراجعان تالار نشریات غیرفارسی"
7- " مقاله نامه آستان قدس رضوی"
8- " روزآمد کردن مقاله نامه امام رضا(ع) (مقالات سال 1383 به بعد)"
9- "امکان سنجی جذب منابع نفیس ( نایاب در ایران ) فارسی زبان موجود در کتابخانه های خارج از کشور"
10- "چالش های جذب ، آماده سازی و ارائه خدمات نشریات دانشجویی در آرشیو مطبوعات سازمان"
11- "نیازسنجی پایگاه های اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی مورد نیاز در سازمان کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی"
12- "ارزیابی مجموعه خدمات مطبوعاتی گروه مطبوعات سازمان بر اساس الگوئی مشخص"
13- "تهیه و تدوین مقاله نامه اهل بیت(ع)"
14- "نیاز سنجی امکانات لازم برای طراحی نرم افزارهای بانک های اطلاعاتی مقالات فارسی بر اساس دیدگاه استفاده کنندگان ( رابط کاربری )"
15- "بررسی روند مبادله کتابخانه ها در ایران و نقش آن در تکمیل مجموعه ها ( مطالعه موردی نشریات ادواری )"
16- "اصلاح موضوعات نشریات درکارتهای موجودی و نرم افزار سیمرغ( در قالب پروژه اجرایی)"
17- "بررسی راهکارهای نوین در خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات و آگاهی رسانی جاری از طریق نشریات الکترونیکی و میزان بازدهی آنها در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد‌ آستان قدس رضوی
18- "امکان سنجی ایجاد یک مخزن رقومی ملی از منابع مطبوعاتی کشور"
19- "مطالعه استنادی و تحلیلی حضور و نقش آستان قدس رضوی در مقالات و مطالب نشریات کشور"