چند قدم از انقلاب تا پیروزی (حوادث دی ماه 1357 مشهد)

۱۳۹۴-۱۰-۱۲

چند قدم از انقلاب تا پیروزی

درگیری ها در عصر9 دی ماه 1357 در خیابان بهار و میدان تقی آباد

اوج‌گیری فعالیت‌های انقلابی شهر مشهد از خردادماه 1357 همزمان با سالگرد نهضت 15 خرداد 1342 حوادثی به یادماندنی را در تاریخ این شهر به یادگار گذارد.
در مهرماه سال 1357 این فعالیت‌ها با بازگشت آیت الله خامنه ای از تبعید در ایرانشهر ، نمود بیشتری یافت. به طوری که آغاز راهپیمایی‌ها و سخنرانی‌ها، ماموران رژیم را در مشهد به وحشت انداخت. اعلام همبستگی فرهنگیان، وکلا، قضات، دانشگاهیان، پزشکان و دیگر نهادها و ادارات؛ تحصن‌های گسترده و چند روزة در سطح شهر مشهد و نیز تعطیلی بازار ، هر روز حضور ناچیز و نامشروع رژیم را کم رنگ‌تر می‌کرد.
آغاز ماه محرم در اواخر آبان همان سال، به قیام مردم رنگی عاشورایی داد. مردم خشمگین از سال‌ها جور و بی‌عدالتی رژیم پهلوی با تأسی به قیام خونین سرور شهیدان، آماده بودند تا در راه پیروزی انقلاب از جان نیز بگذرند.
جلسات هماهنگی راهپیمایی‌ها و سخنرانی‌ها با حضور هستة مرکزی رهبران انقلاب در مشهد، آیت الله خامنه ای، حجه الاسلام طبسی، شهید هاشمی‌نژاد و نیز مردم در مدرسه نواب ، مسجد کرامت و گاه بیوت مراجع عظام از ابتدای ماه محرم به صورت برنامة روزانه در مشهد در آمده بود.
با این‌که اعلام همبستگی پزشکان و کارمندان بیمارستان های 6 بهمن (17 شهریور)، شهناز (قائم) و شهرضا( امام‌رضا ) از اوایل محرم به درگیری‌ها و تحصن‌های چند ساعتة پزشکان در این مراکز منجر شده بود ، اما در 23 آذرماه نقشه ای از سوی مأموران رژیم در بیمارستان امام رضا در حال انجام بود نیروهای ارتش و شهربانی اطلاع پیدا کردند که درجلسة نمایندگان جامعة پزشکی، دانشگاه، داروخانه‌ها، مؤسسات درمانی در مورخ 15 آذر تصمیم گرفته شده که با توجه به اعمال خشونت ارتش در مقابل ملت در شهرهای مختلف، از تاریخ 21 آذر از پذیرش دفترچه‌های نیروهای سه‌گانه خودداری شود و از تاریخ فوق این بیماران نیز مانند سایر افراد بیمه نشده مورد درمان قرار گیرند، و در صورت ادامه رویة ضدمردمی ارتش و نپیوستن آن‌ها به صفوف مردم مسلمان تصمیمات شدیدتری اتخاذ گردد. این تصمیم موجب خشم نیروهای رژیم شد.
از سوی دیگر در حملة چماق‌داران اجیر شدة سلطنت طلب در 22 آذر به بیمارستان 17شهریور دوباره عنوان سابق بیمارستان « شش بهمن» برگردانده و به جای تمثال امام خمینی، تصاویر شاه نصب شد. همچنین مهاجمان شیشه‌های درب شرقی بیمارستان را شکسته و نگهبانان بیمارستان را مضروب کردند. در پی این حادثه کارکنان این بیمارستان دست به اعتصاب 72 ساعته زدند.
در 23 آذر پرسنل بیمارستان امام رضا (ع) برای نشان دادن همبستگی با کارمندان بیمارستان 17 شهریور در محوطه بیمارستان تجمع کردند. حدود ساعت ده صبح کارمندان بیمارستان‌های قائم و امام رضا(ع) برای تصمیم‌گیری در وسط محوطة بیمارستان اجتماع کردند. در پی مشورت با دو تن از اساتید فعالِ مذهبی قرار شد در همان مکان اعتصاب کنند
از این رو به دنبال خبر اعلام همبستگی پزشکان و کارکنان بیمارستان با نهضت مردم و سرنگونی مجسمة داخل محوطة بیمارستان، گروهی مهاجم چماق به دست باشعار جاوید شاه و به طرفداری از دولت ، از در جنوبی به داخل بیمارستان وارد شده و با سنگ و آجر به طرف بخش اطفال و داخلی و کارکنانی که بیرون آمده بودند حمله کردند. مهاجمان پس از شکستن شیشة اتومبیل‌ها با سنگ و چوب به پزشکان و کارکنان بیمارستان حمله کردند و طی آن ۱۴نفر از پزشکان و کارکنان بیمارستان از جمله دکتر توکلی مجروح شدند.
سپس یکی از انقلابیان به‌نام محمد منفرد که برای حمایت از بیماران به بیمارستان آمده بودبه شهادت رسید، مهاجمان سپس به بخش کودکان حمله کردند و در این بخش کودک ۹ ماهه ای توسط مهاجمان کشته شد. ساعت 10 صبح صدای جاوید شاهِ چماق به دستان با ضجة کودکان وحشتزده بخش اطفال و مجروحین درهم آمیخته بود.
خبر حمله به بیمارستان در کمتر از یک ساعت در تمامی مراکز تجمع مردم مانند مراکز مذهبی، مساجد و بیوت مراجع منتشر شد. در کوتاه‌ترین زمان حدود بیست تا سی هزار نفر از مردم در میدان بیمارستان تجمع کردند و بر علیه رژیم و جنایت‌هایش شعار ‌دادند
با افزایش جمعیت، ایستادگی مردم و سردادن شعار، نیروهای نظامی در خارج از بیمارستان و پشت نرده‌ها گارد گرفتند و به صورت مستقیم و رودررو به سمت مردم تیراندازی کردند
حدود ساعت دو پس از پایان تیراندازی، علما و بزرگان شهر در بخش رادیولوژی جمع شده و اعلام کردند تا تغییر فرماندة نظامی استان به تحصن خود ادامه خواهند داد. رئیس حکومت نظامی مشهد سعی کرد تا با تماس تلفنی تحصن را بشکند، اما موفق نشد. حوالی غروب مکان تحصن به کتابخانه که محل بزرگتری بود منتقل شد. پرسنل بیمارستان به عنوان میزبان از مردم متحصن پذیرایی می‌کردند. هر شب حدود هزار نفر برای تحصن به آن‌جا می‌آمدند. نیروهای نظامی و تانک‌ها ضمن محاصرة بیمارستان، رفت‌وآمدها را کنترل می‌کردند. مردم برای حمایت از متحصنین، اتومبیل‌های خود را از مواد غذایی اعم از گردو، پنیر، نان و اقلام مورد نیاز دیگر پر کرده، و از بالای نرده‌ها به آن‌ها می‌رساندند.

در 25 آذر اعلامیه‌ای به امضاء آقایان ابوالحسن شیرازی، علی تهرانی، محمد مهدی نوغانی، جواد تهرانی، محمدباقر حکمت، سیدکاظم مرعشی، حسن‌علی مروارید، مصباح مولوی، عباس واعظ طبسی و سید علی خامنه‌ای در مشهد منتشر شد
در طول تحصن، روزها که حکومت نظامی نبود ،قریب صد هزار نفر از آثار تیراندازی بر درودیوار بخش اطفال، خون‌های ریخته شده، تخریب وسایل کودکان بخش اطفال، عکس‌های خط خوردة شاه و اسکناس‌های سوراخ شده ، بازدید می‌کردند. پخش و فروش نوارهای انقلابی و اعلامیه‌های سیاسی نیز در جنب نمایشگاه بررونق نمایشگاه افزوده بود .
نماز جماعت وسخنرانی‌های روزانه توسط آیت‌الله خامنه‌ای، شهید هاشمی‌نژاد و برخی از انقلابیان برجسته در رابطه با وابستگی رژیم، ارتباط با اسرائیل، جنایات حکومت در جریان وقایع سینما رکس آبادان، 17 شهریور تهران، کشتار مسجد کرمان، تاراج نفت و منابع ملی توسط بیگانگان از برنامه هایی بود که مورد استقبال مردم قرار می‌گرفت.
بعد از افشای این قضیه، موجی از اعتراض و محکومیت در داخل و خارج از کشور از سوی مراجع، علما و مجامع همچون آیت‌الله صدوقی در شیراز و آیات عظام مرعشی نجفی،گلپایگانی، شریعتمداری و حاج سید حسن قمی همراه بود. در 24 آذر برخی از خبرنگاران داخلی و خارجی نیز برای تهیة گزارش و عکس به بیمارستان ‌‌آمدند.
به دنبال این واقعه غلامرضا ازهاری، نخست‌وزیر وقت ناچار به عذرخواهی از پزشکان و اعزام هیئتی به نمایندگی از دولت به سرپرستی باقر کاتوزیان، برای رسیدگی به فاجعة بیمارستان امام رضا و مذاکره با پزشکان بیمارستان شد.

ازسویی با عزل عبدالرحیم جعفری فرماندار نظامی مشهد در اول دی ماه به علت همراهی‌اش با مراجع و برخی از چهره‌های انقلابی، سرتیپ شاهپور میرهادی به جای او به فرماندهی جدید لشگر و فرماندار نظامی مشهد تعیین شد. تهدیدهای وی مبنی بر بستن درب خانه آیت‌الله سید عبدالله شیرازی، و تیر اندازی به تظاهرکنندگان اطراف بیت آیت‌الله سید عبدالله شیرازی در دوم دی ماه که به شهادت دوازده نفر و مجروح شدن هفتاد نفر منجر شد ، خشم مردم مشهد را برانگیخت.
با طولانی شدن تحصن، قرار شد در پنجم دی، پس از برگزاری راهپیمایی به مناسبت محکومیت حادثة کشتار دوم دی، تحصن پایان یابد.این راهپیمایی با حضور مردم و علما از منزل آیت‌الله شیرازی در بالاخیابان شروع و پس از گذشتن از مسیر خیابان‌های تهران، فلکة ضد، فلکة عدل پهلوی، چهارراه لشگر و خیابان بهار، در ساعت دو و سی دقیقه در بیمارستان امام رضا (ع) خاتمه یافت. خبرگزاری فرانسه تعداد حاضران در این راهپیمایی را شش صدهزار نفر اعلام کرد.

این مراسم با قرائت قطعنامه توسط حجه الاسلام طبسی درشش بند پایان یافت. در این قطعنامه علت پایان تحصن و درخواست‌های انقلابیان چنین ذکر شده بود:
- ادامة تحصن آنان را از رسیدگی به دیگر امور مذهبی و تبلیغی باز می‌دارد.
- ادامة تحصن، ملازم تعطیلی مطب پزشکانبوده، که حضور آنان در مطب‌های خصوصی لازم است.
- آیات عظام شیرازی و قمی به پایان تحصن دستور داده‌اند.

متحصنین همچنان مواردی چون عقب‌نشینی رژیم، اخراج مسئول شهری جنایت بیمارستان، سرکوبی چماق‌به‌دستان و آزادی زندانیان بی‌گناه را از پیامدهای مثبت و سازنده این حرکت اعلام کردند.
بازتاب‌های گستردة این واقعه، حرکت سنجیدة مردم و تلاش مدبرانة رهبران انقلاب در مشهد، فاجعه حمله ماموران رژیم به بیمارستان امام رضا را نه تنها در تاریخ انقلاب در مشهد بلکه به عنوان فصلی اگرچه خونین و تلخ اما پر افتخار از صفحات تاریخ انقلاب در ایران و در حافظه انقلابیون جهان جاودانه نمود.
فاطمه خندان: کارشناس واحد مطالعات انقلاب اسلامی