درباره گنبد امیرعلی شیر نوایی در حرم مطهر رضوی
بهزاد نعمتی*، اعظم نظرکرده
چکیده
گنبد امیرعلیشیر از بناهای گمشدۀ حرم مطهر است که نام آن در کتابها و اسناد تاریخی سدههای دهم تا دوازدهم ق. وجود دارد؛ اما امروز نشانی از آن باقی نمانده است. مقالۀ حاضر با توجه به اقدامات امیرعلیشیر نوایی وزیر دورۀ تیموری در حرم مطهر، اخبار و گزارشهای منابع و اطلاعات اسناد تاریخی در این باره را بررسی کرده؛ تلاش دارد مکان و کاربری گنبد مذکور را بررسی کرده، در این باره نظریاتی ارائه کند.
کلید واژهها: گنبد امیر علیشیر نوایی، حرم امام رضا (ع). دانلود pdf
اعظم نظرکرده*
چکیده
شکوه و معماری هر بنا به تزیین و آرایش آن بستگی دارد. هنرهای والای اسلامی به خصوص هنرهای تزیینی و کاربردی در احداث زیباترین بناهای مذهبی دارای ظرافت بسیاری است. این تزیینات که شامل آجرکاری، گچبری، کاش یکاری، منبّ تکاری، آین هکاری و طلاکاری است، در دوران مختلف تاریخی تغییرات زیادی یافته، امّا ه مچنان در اوج درخشش و زیبایی است. نمون ههایی از این تزیینات معماری که در نوع خود ب ینظیر است، درحرم مطهّر رضوی به وفور یافت م یشود. کاشیکاری از جمله این تزیینات ب ینظیر است که در حرم مطهّر حضرت رضا)علیه السّلام( خودنمایی ویژ های م یکند.
بررسی پیشینۀ تاریخی و تشکیلات اداری منظّم آستان قدس دربارۀ ساخت و تعمیر کاش یکار یهای اماکن متبرّکۀ رضوی از دورۀ صفویه تا قاجار ) ۹۰۷ – ۱۳۴۴ ه.ق( با استفاده از اسناد ارزشمند موجود در آرشیو مجموعۀ مدیریت اسناد سازمان کتابخان هها، موز هها و مرکز اسنادآستان قدس رضوی، اندیشۀ تدوین پژوهشی براساس اسناد را شکل داد. این اسناد که شامل ۹۳۰ سند مربوط به کاشی و واژ ههای مرتبط با آن مثل کاش یتراش، خش تکاشی، کاش یس از، کاشی دوال، کاشی گ لتخت و کاشی معرّق است، مورد بررسی قرارگرفت و در قالب مقالۀ حاضر به پژوهشگران علاق همند به این حوزه تقدیم م یگردد.
کلید واژگان: کاش یکاری، اسناد، آستان قدس رضوی، معرّ قتراشی، کاش یگر، کاش یساز. دانلود pdf
اعظم نظرکرده*
چکیده
در آرامگاه امامان، امامزادگان و شخصی تهای مهمی که دارای گنبد و بارگاه و حریم هستند، عموماً نقاش یهایی از انواع مختلف آن به چشم می خورد. حرم مطهر امام رضا)ع(در ایران نیز از جمله این بناهاست که در دور ههای مختلف همواره مورد توجّه هنرمندان و حامیان آنها بوده است. هنر نقاشی و تزیینات هنری در قسم تهای زیادی از صحن و سرای حرم رضوی شکوفا شد و هنرمندانی در این عصر به ظهور رسیدند که بر طبق اسناد موجود در آرشیو مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی تنها در محدودۀ زمانی مشخص نا مشان درخشان گشت و بعد از آن دوره، دیگر نامی از ایشان به میان نیامد؛ از جمله این افراد
« اساعیل بیگ نقاش » است که در این پژوهش تا حدودی با خدمات این هنرمند برجسته آشنا خواهیم شد.
کلیدواژه: حرم رضوی، نقاش، اسماعیل بیگ، دورۀ افشاریه دانلود pdf
اعظم نظرکرده *
چکیده
ورزش از نگاه آستان قدس رضوی، حرکتی ارزشی و توجه به فطرت انسانی برای داشتن یک روح و جسم سالم است .در این راستا، بررسی فعالیتها و هزینه های صورت گرفته توسط آستان قدس در رابطه با ورزش خالی از لطف نخواهد بود. اسناد موجود در آرشیو مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، تلا شهای این نهاد مذهبی را در رابطه با اشاعة ورزش همگانی به خصوص در میان دانش آموزان دبستان های رضوی در مشهد و سایر موقوفات امام رضا)علیه السلام( به روشنی به تصویر می کشد. سیری در این اسناد، پژوهشی با رویکرد نشان دادن میزان هزینه ها، نوع فعالیت و تنوع خدمات آستان قدس در مورد ورزش را پایه گذاری نمود که مقالة حاضر، نتایج به دست آمده از این اسناد ارزشمند است.
واژگان کلیدی: ورزش، اسناد، آستان قدس رضوی، هزینه ها، معلم ورزش. دانلود pdf
زهرا فاطمی مقدم * ، اعظم نظرکرده*
چکیده
به رغم تحقیقاتی که پیرامون تاثیرات جنگ جهانی اول در ایران صورت گرفته است، هنوز نقاط تاریکی از پیامدهای سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی این رخداد مهم بر بسیاری از مناطق مختلف کشور از جمله مناطق شرقی که به ظاهر مصون از حملات نظامی بودند، باقی مانده است.دراین بین با آغاز جنگ جهانی اول نتایج حاصل ازاین واقعه فراگیر، مشهد را نیز تحت تاثیر خود قرارداد. موقعیت جغرافیایی این شهر در همجواری با روسیه از یک طرف و نزدیکی با افغانستان از طرف دیگر اهمیت این منطقه استراتژیک را برای دولتهای روس و انگلیس بیشتر می نمود . یافته های تحقیق نشان می دهد دولت روسیه در این زمان با افزایش فعالیت های سیاسی و اقتصادی خود دامنه نفوذ خود را بر این شهر بیشتر کرد. در این بین موقعیت مذهبی و اقتصادی مشهد نیز در جذب گروه های مهاجر از کشور های همجوار به ویژه عثمانی که به طور مستقیم درگیر جنگ شده بودند نیز تاثیر گذار بوده است. قحطی ، کمبود مواد غذایی ،نابسامانی اوضاع اقتصادی وسیاسی، نا امنی راهها ، اختلاط وامتزاج اقوام گوناگون و .... ازجهات مختلف بروضعیت عمومی مشهد اثرات غیرقابل انکاری نهاد که دراین پژوهش سعی برآن داریم تا این مواردرابراساس اسنادموجوددرآرشیومدیریت اسنادومطبوعات سازمان کتابخانه ها،موزه ها ومرکزاسناد آستان قدس رضوی موردبررسی قراردهیم.
کلیدواژه ها: جنگ جهانی اول، مشهد، روسیه، انگلستان، پیامدها دانلود pdf
زهرا فاطمی مقدم *
چکیده
اسناد به عنوان میراث مکتوب گذشتگان بخشی از تاریخ و تمدن ایران را به خود اختصاص داده اند که حاوی اطلاعات مفیدی در موضوعات مختلف می باشند. توجه به بازیابی اطلاعات موجود در این مدارک در سا لهای اخیر، نیاز به استفاده از ابزا رهایی را در این خصوص ضروری نموده است. مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس به عنوان کیی از بزرگترین مراکز اسنادی کشور از زمان تاسیس تا کنون موفق شده بسیاری از اسنادی را که در آرشیو خود نگهداری م یکند، مورد بازیابی اطلاعات قرار دهد. اما هم اکنون با توجه به وجود بیش از 29000 واژه تخصصی در این حوزه نیازمند کنترل و ارزشیابی اصطلاحات و تع یین حدود موضوعی آنها است که هم راه را برای ادامه سازماندهی اسناد باق یمانده هموار است و هم در بازیابی اطلاعات و نیز اطلاع رسانی صحیح و سریع با مشکل مواجه نشود. بر همین اساس این مدیریت اصطلاحنام های تخصصی مبتنی بر اسناد خود تهیه کرده است. این اسناد که از دوره صفویه تا معاصر را در بر م یگیرد، دارای اطلاعات منحصر به فردی به ویژ ه در مورد مشهد می باشد که تدوین اصطلاحنام های در این خصوص علاوه بر طبقه بندی موضوعی این اطلاعات، ضمن احیاء مجدد واژه ها و اصطلاحات قدیمی و نیز آشنا نمودن گروه های مختلف مردم با آنها ، بستر مناسبی را برای بهره گیری محققان و پژوهشگران از اسناد و مدارک تاریخی را مهیا م یکند. در این مقاله برآنیم تا ضمن بررسی کارهای انجام شده در این خصوص درمدیریت اسناد آستان قدس رضوی ، به روش و شیوه تهیه اصطلاحنامه در این مدیریت بپردازیم.
واژه های کلیدی: اصطلاحنامه رضوی، مستند سازی تاریخ آستان قدس، مشهد، اماکن متبرکه دانلود pdf
بررسی عملکرد اتباع روسیه در زمینه پزشکی نوین در مشهد (1889-1945م/ 1306-1325 ق)
یوسف متولی حقیقی *
غلامرضا آذری خاکستر*
اعظم نظرکرده*
چکیده
با نگاهی به اسناد تعمیرات حرم مطهر و اماکن متبرکه رضوی به اطلاعاتی در مورد مشاغل اشخاص مرتبط با این تعمیرات، میزان اجرت و شغل آنان، مکان های تعمیر شده و مصالح به کار گرفته شده برمیخوریم. اسناد مربوط به مشاغلی مانند: سرکاردارعمارت، بنا، بیلدار، فعله، عمله، کاشی تراش، کاشی پز، سنگ تراش، معمار، معمارباشی، گچ بر، مشرف تعمیرات، نقاش، کاشی کار و ناظر تعمیرات تقریباً در هر سه دوره تاریخی صفویه، افشاریه و قاجاریه در آرشیو مدیریت امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی یافت می شود. اینها، مشاغل عمومی مربوط به تعمیرات و ساخت و سازهای حرم مطهر امام رضا(ع) هستند. طراح کاشی، کتیبه نویس، معرق تراش و نقاش زرگر از جمله مشاغل ویژه و هنرمندانه یادشده در این اسناد هستند. در این پژوهش سعی می کنیم به معرفی اسنادی که در آنها از کارکنان صاحل مشاغل هنری یادشده نام و نشانی آمده بپردازیم.
کلیدواژه‌های موضوعی: نقاش زرگر، طراح کاشی، معرق تراش، کتیبه نویس، اسناد تعمیرات دانلود pdf
حمید ژیان پور*
چکیده
هر بحران پیش از رویداد، یک سلسله علامت‌های هشدار دهنده اولیه دارد. اگر بتوان این علامت‌ها را گرفت، بزرگ کرد و روی آنها اقدام نمود، میتوان از خیلی از بحران‌ها، پیش از رویداد، جلوگیری کرد. ممکن است در خیلی از این موارد این علامت‌ها بسیار ضعیف باشد، با این وجود اغلب، در هر سازمانی دست کم کارشناسانی هستند که در باره هر رویدادی که در شرف وقوع است، اطلاع دارند. نکته این جاست که بحران‌های گوناگون دارای علامت‌های مخصوص به خود هستند. به همین دلیل، هر سازمانی باید از خود بپرسد "علامت ویژه بحرانی که در شرف وقوع است چیست؟ در این مقاله راهبرد مدیریت بحران در آرشیوها در تدوین برنامههای حفاظت پیشگیرانه و همچنین برنامه ریزی صحیح برای کنترل آن، با نگاهی به شرایط موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی مورد بررسی قرار می گیرد.
کلیدواژه‌های موضوعی: بحران در مراکز آرشیوی، نقاط بحران خیز درآرشیو، مرکز اسناد آستان قدس رضوی، راهبرد مدیریت بحران در آرشیو. دانلود pdf
حمید ژیان پور *
جعفر درباغ عنبران*
چکیده
مدیریت بحران فرآیندی بر نامه ریزی، سیستماتیک و عملکردی است که در صورت وقع با تجزیه و تحلیل آن، میتوان در جستجوی یافتن ابزاری برای کاهش اثرات و یا مهار آن بود. راهبرد مدیریت بحران در در آرشیومشتمل برتدوین برنامههای حفاظت پیشگیرانه و برنامه ریزی صحیح برای کنترل بحران است. دراین مقاله با نگاهی به دستورالعمل مدیریت بحران در آرشیو وضعیت ایمنی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی با استفاده از مدل ارزیابی درونی در پنج عامل مدیریت، نیروی انسانی، منابع کتابخانه، ساختمان و تجهیزات و عامل بودجه، از نظر کارشناسان سازمان و اعضاء کتابخانه، مورد پژوهش قرار گرفته است. نوع پژوهش بر اساس ماهیت آن از نوع تحقیق کاربردی است. از نظر روش جمع آوری دادهها، تحقیق حاضر از نوع توصیفی _ پیمایشی است. درتحقیق حاضرجامعه مورد مطالعه کتابداران و اعضاء کتابخانه عمومی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است. با توجه به تعدادکم مدیران کتابخانه وکارکنان بخش های مورد نظر از روش سر شماری کل استفاده شد. در مورد اعضاء کتابخانه با توجه به حجم جامعه مورد پژوهش و گستردگی آن، از روش نمونه گیری تصادفی طبقهای با انتساب متناسب نمونه مورد مطالعه استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که وضعیت ایمنی درکتابخانه عمومی سازمان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی از دیدکارشناسان و اعضاء کتابخانه، متوسط به بالا و در مواردی در زیر مجموعه بخش های کتابخانه متوسط، ارزیابی شده است.
Farid Meziane*
Yacine Rezgui*
مترجم : حمید ژیان پور*
چکیده
ظهور وب و سیستم توزیع اطلاعات ،اشتراک‌گذاری اسناد بین کاربران و سازمان‌های مختلف را امکان‌پذیر سـاخته است.بااین‌حال مشکلات بسیاری مربوط به امنیت،قابلیت دسترسی،حق تالیف و مهم‌تر از همه اصالت سند را به وجـود آورده است.برای افرادی که در حـوزه مـدیریت سند فعالیت می‌کنند مهم است تا به آخرین نسخه روزآمد شده(دیجیتالی)"سند"دسترسی داشته باشند تا قادر باشند بازیابی اسناد را به طور صحیح انجام دهند و با استفاده از روش صحیح بازیابی، مدرک و سند درخواستی را در اختیار مراجعان قرار بـدهند. در این مقاله روش پیشنهادی ما برای سازماندهی، ذخیره‌سازی و بازیابی اسناد، مبتنی بر تشابه متن است. روش استفاده از این تکنیک مبتنی بر بازیابی اطلاعات، نمایه سازی سند، استخراج عبارات و نمایه است. این روش به وسیله پروژه songoC-E که هدف آن توسعه ابزاری مدیریت و اشتراک‌گذاری اسـناد در حـوزه ساختاری است، توسعه یافته است.
کلیدواژه‌ها: انسجام اسناد ،هستی‌شناسی، تشابه متن. دانلود pdf
اعظم نظرکرده*
چکیده
حسین (ع) و یارانش، عملکرد و روحیات آنان، تأثیر آن واقعه در فکر و زندگی مسلمانان و ماندگاری آن حماسه و آثارش در طول زمان نهفته است و کشی که به دقت در مجموعه ی این واقعه بنگرد، با این درس ها آشنا می شود. سنت ها و مراسم یک مذهب، برآمده از اعتقادات، باورها، نیازها و گرایش های دینی اقشار گوناگون وابسته به آن مذهب است که به صورت آیین ها، نمادها، جشن ها و عزاداری ها بروز و ظهور پیدا می کند. هرچند که این مراسم و سنت ها، گاه در مرتبه ی پایین تری نسبت به باورهای اصلی آن آیین قرار می گیرند؛ اما به هر صورت نقش آن ها در ماندگاری و نیز گسترش یک آیین، اجتناب ناپذیر است.
دانلود pdf
حمید ژیان پور*
چکیده
هدف: بررسی اسناد کمک های مالی آستان قدس رضوی به زائران ایرانی در سال های 1264ق. یعنی آغاز دورة حکومت ناصرالدین شاه تا پایان 1300ق. است.
روش تحقیق: روش تحقیق بر اساس انواع تحقیقات علمی و ماهیت آن از نوع تحقیقات تاریخی است که با سازمان دادن اطلاعات و مدارک، امکان برقراری ارتباط بین اسناد و مدارک، تصویری از وضعیت و خصوصیات زمان حادثه را ارائه و به تجزیه وتحلیل آن می پردازد. روش تحقیق در این مرحله از نوع تحلیل محتوای اسناد است. جامعة آماری عبارت است از اسناد این دوره، به تعداد 517 برگ سند، که با روش سرشماری مورد مطالعه قرار گرفته و اطلاعات موردنظر این پژوهش، به شکل طبقه بندی شده استنتاج شده است.
یافته های پژوهش: یافته های پژوهش نشان می دهد پرداختی های نقدی بیشترین فراوانی و بیشتر از موقوفات مطلقة آستان قدس است. درمجموع، پرداختی ها از منحنی بهنجار برخوردار است. بررسی محتوای اسناد فرضیة همبستگی مثبت بین نوع درخواست با طبقه اجتماعی زائران را تأیید و عدم رابطه منفی و یا معکوس را رد می کند.
کلید واژه ها: موقوفات- دورة قاجار- زائران ایرانی- اسناد کمک های مالی آستان قدس. دانلود pdf
بررسی برخی اصطلاحات مالی مرتبط با املاک وقفی آستان قدس رضوی
اعظم نظرکرده*
چکیده
پژوهش بر روی اصطلاحات مالی در ایران در زمره مواردی به شمار می رود که به علت ضعف اسناد و منابع تاریخی تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است. در این مقاله ابتدا بحثی مجمل در زمینه شناخت منابع در حوزه اصطلاحات مالی خواهند شد و در ادامه به بررسی برخی از این اصطلاحات با استفاده از اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی خواهیم پرداخت و با توجه به ویژگی های اطلاعاتی این اسناد از جمله پیوستگی اطلاعاتی در دوره های مختلف تاریخی سعی خواهد شد تا اطلاعات جدیدی در این زمینه ارائه گردد.
کلیدواژه های موضوعی: مناسبات ارضی، تیول، اقطاع، سیورغال، اسناد آستان قدس رضوی . دانلود pdf
گنبد حاتم خانی به روایت اسناد
اعظم نظرکرده*
چکیده:
مجموعه حرم مطهر که جامع ترین و زیباترین مجموعه معماری جهان اسلام به شمار می رود، علاوه بر وجهة معنوی ارزشمند آن، از تمام هنرها در شکل گیری مجموعه اماکن متبرکه بهره گرفته و شامل فضای اصلی زیر گنبد (مقبره)، صحنها و دهها فضا و عنصر معماری است. به عبارت دیگر مجموعه معماری حرم مطهر امام رضا (ع) گذشته از اینکه ملجأ و مرجع خداجویان است، دانشگاهی است برای نظاره و آموزش و تحقیق در باب انواع هنرهای ترسیمی و تجسمی. در این مجموعه عظیم و گرانبها گنبدها مشخص ترین نمادها هستند. به جز گنبد طلا که بر مقبره مطهر و روضه منوره قرار گرفته، چندین گنبد در اماکن متبرکه خودنمایی می کنند که معمولا برمزار یکی از بزرگان, وزرا یا عارفی به نام ساخته شده ست از جمله آنها گنبد الله وردیخان که بر مزار الله وردیخان وزیر دانشمند دربار صفوی، حاتم بیک بر مزار حاتم خان اروبادی سردار صفوی، وگنبد مزار پیر پالاندوزکه بر مزارشیخ محمدعارف معروف به پیر پالاندوز واقع شده است.
بی‌شک بررسی اسناد تعمیرات و تحولات آن که در آرشیو مدیریت امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی یکی از باارزش ترین مجموعه های موجود است، به پژوهشگران علاقمند به این حوزه، نکات قابل توجهی را نشان خواهد داد و برخی نکات درموردتغییرات این مکان با شکوه را در طی دوره های صفویه و افشاریه روشن خواهد ساخت. یکی از این مکانهای منحصر به فرد گنبد حاتم خانی است که بررسی اسناد تعمیرات وساخت وسازهای آن، ازجمله بهترین اسناد موجود می باشد. دانلود pdf
عرفه در اسناد آستان قدس رضوی
اعظم نظرکرده*
چکیده:
عبادات و دعا رشته اتصال انسان با مبدأ هستی و قدرت لایزال الهی هستند؛ از این رو نمی توان گفت که دعا و عبادات، مخصوص ایّام خاص می باشند؛ اما زمانهایی وجود دارد که فرصت ویژه ای برای ارتباط با خداوند از طریق دعا و راز و نیاز است؛ چرا که رحمت خاص خداوند در آنها از مبدأ اعلی به سوی بندگان سرازیر می گردد و بنده باید تلاش کند خود را در معرض دریافت آن عنایات و رحمتهای ویژه الهی قرار دهد؛ یکی از این روزها، نهم ذیحجّه یعنی روز عرفه است که می توان آن را روز دعا و نیایش نام نهاد. مجموعه‌ای از اسناد مکتوب موجود در آرشیو مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، چگونگی برگزاری مراسم عرفه و عید قربان را در حرم مطهر رضوی در گذشته‌های دور روایت می‌کند. دانلود pdf
مراسم جشن وسرور بارگاه رضوی به روایت اسناد
اعظم نظرکرده*
چکیده:
ما مسلمانان به ویژه پیروان مذهب اهل بیت (ع) همان گونه که موظف هستیم در ایام حزن پیشوایان دینی محزون باشیم، در ایام سرور آنان مسرور و خوشحال باشیم، و مجالس سرور و شادی رابه بهترین وجه ممکن برگزارکنیم. برگزاری مراسم جشن و سرور مناسبت‌های مختلف در بارگاه رضوی از قدیم‌الایام مرسوم بوده است. در مدیریت اسناد آستان قدس رضوی دهها سند مربوط به دوره ناصرالدین شاه و بعد از آن موجود است که در آن متولی یا نایب‌التولیه وقت به تحویلداران یا دربان‌باشی کل دستور برپایی هر چه با شکوه‌تر این جشن‌ها و چراغانی نمودن مفصل ایوان طلا و صحن‌های مقدس را در شب عید و مدیحه سرایی و پذیرایی با شربت و شیرینی و اطعام بر مبنای موقوفات داده است. دانلود pdf
شخصیت های تاثیرگذار در قیام مسجد گوهر شاد با تکیه بر عکس های مرکز اسناد
آستان قدس رضوی
مهدی حسامی*
چکیده :
به تصویر کشیدن تاریخ دوران پهلوی در جریان تاریخ سیاسی و روند تاریخ معاصر ایران از جایگاه و اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و پرداختن به ابعاد مختلف آن از حساسیت ها و ظرافت های خاصی نیز برخوردار می باشد ، که در صورت کوچکترین خطا و لغزش ما را از مسیر اصلی جریانات اتفاق افتاده در این دوره دور خواهد کرد. بررسی وقایع سیاسی این دوره و از جمله شهر مشهد بنا به جایگاه مذهبی این شهر باید با نهایت دقت و ظرافت صورت گیرد.
در این مقاله ضمن اشاره به افراد تاثیر گذار در واقعه گوهر شاد به گوشه ای از تاریخ سیاسی دوره پهلوی با محوریت شهر مشهد پرداخته خواهد شد.
کلید واژه: دوره پهلوی ، قیام مسجد گوهر شاد ، رجال ، عکس. دانلود فایل pdf
فصلنامه،پژوهشنامه مطالعات آرشیوی
فصلنامه ای است علمی–تخصصی درحوزه اسناد مکتوب وشفاهی که قصد دارد پژوهش هایی را باتکیه براسناد موجود در آستان قدس و سایر مراکز آرشیوی منتشرکند.
