به مناسبت روز جهانی اسناد
۱۳۹۶-۰۲-۱۸
اسناد تشکیلات اداری آستان قدس دوره صفویه
آستان قدس رضوی یکی از بزرگ ترین مراکز خیریه دنیاست که پیشینه تاریخی نگهداری منابع خطی در کتابخانه آن، به موقوفاتی در سال 327 هجری قمری بر می گردد.
در اوایل دوره صفویه به دلیل افزایش وقف زمین و مزارع و نیاز به یک نظام مدیریتی گستره تشکیلات اداری، این مرکز بزرگ خیریه از صورت ساده اولیه به صورت مجموعه بزرگ اداری گسترش یافت.
مجموعه اسنادی که معرفی می شوند، بخشی از مجموعه اسناد تشکیلات اداری این نهاد بزرگ وقفی در دوره صفویه است.
این اسناد به علت تنوع و گستردگی موقوفات، مجموعه جغرافیایی ایران و افغانستان به ویژه خراسان بزرگ را در بر می گیرد و از منظم ترین و بزرگ ترین مجموعه اسناد باقی مانده از یک تشکیلات اداری در این دوره است.
این اسناد دربرگیرنده اطلاعات اداری، اجتماعی، اقتصادی، کشاورزی، وقف و دیگر موضوعات مذهبی است.
ارزشهای اطلاعاتی اسناد
الف) زمان: این اسناد به سالهای 998ق/ 1589م. تا 1148ق/ 1735م. مربوط است. بسیاری از اطلاعات این اسناد و اصطلاحات به کار رفته در آنها مانند اطلاعات پزشکی، اقتصادی و اداری، در منابع آن عصر نیامده یا ناقص ذکر شده که اهمیت این اسناد از این لحاظ در مقایسه با منابع و اسناد باقی مانده، بیشتر مشخص می گردد.
ب) مکان: محل شکل گیری این اسناد، خراسان و مشهد در شرق کشور ایران است که از لحاظ ارتباط با آسیای میانه و افغانستان در این دوره بسیار مهم است. یکی از دلایل توجه قدرتهای سیاسی تمام دوره های تاریخی به این منطقه، به خاطر موقعیت حساس سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آن بوده است.
ج) مردم: یکی از مهم ترین جنبه های اهیمت این اسناد، حوزه تاریخ اجتماعی و مردم شناسی آنهاست. آشنایی با طبقات اجتماعی، مشاغل و حرف در یک دوره، اعتقادات و تفکرات دینی، گروههای اجتماعی و مذهبی، نقش زنان در جامعه، مسائل و مشکلات رخ داده در این دوره برای طبقات اجتماعی مانند : قحطی و خشکسالی، وضعیت معیشت مردم، خوراک و پوشاک و توسعه اداری که پژوهش بر روی آنها در نهایت، منجر به شناخت یک توسعه اجتماعی از این دوران می گردد، از شاخص ترین دلایل اهمیت این اسناد است.
د) موضوع و مضمون: اهمیت مضمون و محتوای این اسناد از لحاظ ارزش موضوعات و مضامینی که امروز از بین رفته و موجود نمی ابشد و ماهیت جامع نگرانه آن قابلیتهای فراوانی دارد. بسیاری از اصطلاحات و مصامین به کار رفته، مشاغل و حرف، سیستم و تشکیلات اداری، تفکرات مالی، عناصر اجتماعی، دیدگاه های فرهنگی، کارکردهای موقوفاتی که معرف فکر و اندیشه و توسعه اجتماعی در این دوره می باشند یا امروزه وجود ندارند یا به صورت محدود در سایر منابع از آنها یاد شده است.
ه) فرم و سبک: بررسی انواع اسناد این مجموعه، از لحاظ زبان شناسی می تواند پژوهشگران را با انواع ادبیات و نگارش مکاتبات دیوانی، اداری و طبقات اجتماعی این دوره آشنا سازد.
القاب و عناوین به کار رفته در این اسناد حاکی از سبک اداری خاصی است که بر چگونگی شکل گیری و گسترش تشکیلات و مکاتبات اداری، سربرگهای نوشتاری اسناد، روش و سیاق به کار رفته در نگارشها، سیاق نویسی و سیستم محاسبه مالی ، دلالت می کند که به غیر از این اسناد، چنین مواردی را در جای دیگر نمی توان مشاهده کرد.
در اوایل دوره صفویه به دلیل افزایش وقف زمین و مزارع و نیاز به یک نظام مدیریتی گستره تشکیلات اداری، این مرکز بزرگ خیریه از صورت ساده اولیه به صورت مجموعه بزرگ اداری گسترش یافت.
مجموعه اسنادی که معرفی می شوند، بخشی از مجموعه اسناد تشکیلات اداری این نهاد بزرگ وقفی در دوره صفویه است.
این اسناد به علت تنوع و گستردگی موقوفات، مجموعه جغرافیایی ایران و افغانستان به ویژه خراسان بزرگ را در بر می گیرد و از منظم ترین و بزرگ ترین مجموعه اسناد باقی مانده از یک تشکیلات اداری در این دوره است.
این اسناد دربرگیرنده اطلاعات اداری، اجتماعی، اقتصادی، کشاورزی، وقف و دیگر موضوعات مذهبی است.
ارزشهای اطلاعاتی اسناد
الف) زمان: این اسناد به سالهای 998ق/ 1589م. تا 1148ق/ 1735م. مربوط است. بسیاری از اطلاعات این اسناد و اصطلاحات به کار رفته در آنها مانند اطلاعات پزشکی، اقتصادی و اداری، در منابع آن عصر نیامده یا ناقص ذکر شده که اهمیت این اسناد از این لحاظ در مقایسه با منابع و اسناد باقی مانده، بیشتر مشخص می گردد.
ب) مکان: محل شکل گیری این اسناد، خراسان و مشهد در شرق کشور ایران است که از لحاظ ارتباط با آسیای میانه و افغانستان در این دوره بسیار مهم است. یکی از دلایل توجه قدرتهای سیاسی تمام دوره های تاریخی به این منطقه، به خاطر موقعیت حساس سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آن بوده است.
ج) مردم: یکی از مهم ترین جنبه های اهیمت این اسناد، حوزه تاریخ اجتماعی و مردم شناسی آنهاست. آشنایی با طبقات اجتماعی، مشاغل و حرف در یک دوره، اعتقادات و تفکرات دینی، گروههای اجتماعی و مذهبی، نقش زنان در جامعه، مسائل و مشکلات رخ داده در این دوره برای طبقات اجتماعی مانند : قحطی و خشکسالی، وضعیت معیشت مردم، خوراک و پوشاک و توسعه اداری که پژوهش بر روی آنها در نهایت، منجر به شناخت یک توسعه اجتماعی از این دوران می گردد، از شاخص ترین دلایل اهمیت این اسناد است.
د) موضوع و مضمون: اهمیت مضمون و محتوای این اسناد از لحاظ ارزش موضوعات و مضامینی که امروز از بین رفته و موجود نمی ابشد و ماهیت جامع نگرانه آن قابلیتهای فراوانی دارد. بسیاری از اصطلاحات و مصامین به کار رفته، مشاغل و حرف، سیستم و تشکیلات اداری، تفکرات مالی، عناصر اجتماعی، دیدگاه های فرهنگی، کارکردهای موقوفاتی که معرف فکر و اندیشه و توسعه اجتماعی در این دوره می باشند یا امروزه وجود ندارند یا به صورت محدود در سایر منابع از آنها یاد شده است.
ه) فرم و سبک: بررسی انواع اسناد این مجموعه، از لحاظ زبان شناسی می تواند پژوهشگران را با انواع ادبیات و نگارش مکاتبات دیوانی، اداری و طبقات اجتماعی این دوره آشنا سازد.
القاب و عناوین به کار رفته در این اسناد حاکی از سبک اداری خاصی است که بر چگونگی شکل گیری و گسترش تشکیلات و مکاتبات اداری، سربرگهای نوشتاری اسناد، روش و سیاق به کار رفته در نگارشها، سیاق نویسی و سیستم محاسبه مالی ، دلالت می کند که به غیر از این اسناد، چنین مواردی را در جای دیگر نمی توان مشاهده کرد.
مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی با در اختیار داشتن نیروهای مجرب و کارآزموده و با عنایت ویژه مقام تولیت عظمی، در جهت گردآوری، طبقه بندی، ارزشــ‌یابی، نگهداری، نمایه سازی، فهرست نویسی و ارائه خدمات به محققان، اطلاع رسانی و انجام فعالیتهای پژوهشی با استفاده از اسناد موجود، حفظ تاریخ شفاهی و آداب و رسوم از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی با تهیه فیلم و عکس و نگهداری آن، همت گماشته و گامهای استواری در این عرصه برداشته است. ادامه مطلب
افزودن دیدگاه جدید:
فصلنامه،پژوهشنامه مطالعات آرشیوی
فصلنامه ای است علمی–تخصصی درحوزه اسناد مکتوب وشفاهی که قصد دارد پژوهش هایی را باتکیه براسناد موجود در آستان قدس و سایر مراکز آرشیوی منتشرکند.
