به همت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی؛تاریخچه کتابخانه حرم مطهر رضوی در نمایشگاه کتاب ناشران جهان اسلام بررسی شد

۱۳۹۶-۰۹-۲۳

نشست تخصصی «بررسی تاریخچه کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی» به همت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد این آستان مقدس در نمایشگاه کتاب ناشران جهان اسلام در مشهد برگزار شد.

به گزارش آستان نیوز، مدیر امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی در این مراسم که با حضور جمعی از اهل علم و تاریخ برپا شد، گفت: کتابخانه مرکزی این آستان مقدس، یکی از کتابخانه‌های قدیمی و پایدار در جهان اسلام است که قدمت آن بر اساس نخستین نسخه خطی وقف شده به روضه رضویه به سال 327 هجری قمری برمی‌گردد.
ابوالفضل حسن‌آبادی با تأکید بر اینکه تاریخ اداری تأسیس کتابخانه آستان قدس به دوره صفویه می‌رسد، افزود: این کتابخانه دارای اهمیت فراوانی در ابعاد مختلف است و با توجه به وجود نسخ خطی ارزشمند و تعداد چشمگیر منابع مطالعاتی در آن، یکی از سه کتابخانه برتر ایران و از برجسته‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام به‌شمار می‌رود.
وی این کتابخانه را مهم‌ترین مرکز نگهداری اسناد قدیمی در کشور دانست و ادامه داد: اسناد دوره صفویه این کتابخانه به عنوان میراث معنوی یونسکو ثبت جهانی شده است و از نظر تعداد مطبوعاتی که در آرشیو سازمان وجود دارد، رتبه اول کشوری را به خود اختصاص داده است.
حسن‌آبادی به تألیف کتاب «تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی (بر پایه اسناد از صفوی تا قاجار)» توسط الهه محبوب فریمانی و انتشار آن توسط این سازمان در سال 1390 اشاره کرد و گفت: این کتابخانه با توجه به اسناد تاریخی پانصدساله و نسخ خطی ارزشمند آن، دارای یکی از مستندترین تاریخ‌های اداری و سازمانی کتابخانه‌ای در ایران است.
وی اضافه کرد: همچنین این کتابخانه در تاریخ معاصر کشور همواره در حوزه‌های کتابخانه‌ای پیش‌گام بوده و اولین فهرست کتابخانه‌ای ایران در کتابخانه آستان قدس رضوی در سال 1305 شمسی نوشته شده است.
مدیر امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی تصریح کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز این کتابخانه بسیار گسترش یافته است و با افتتاح ساختمان جدید کتابخانه که یکی از افتخارات آستان قدس و ایران محسوب می‌شود، دامنه فعالیت‌های آن توسعه بیشتری پیدا کرده است.
وی افزود: امروزه کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، یکی از مؤلفه‌های اصلی هویت فرهنگی مشهد و همچنین تشیع به‌شمار می‌رود.

مکانی دانش پرور
مؤلف کتاب تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد، از کتابخانه آستان قدس رضوی به عنوان نخستین کتابخانه کشور که تاریخچه آن نوشته شده است، نام برد و گفت: هم‌زمان با نوشته شدن اولین فهرست این کتابخانه در سال 1305، مقدمه‌ای بر این کتاب فهرست توسط مدیر وقت کتابخانه نوشته و تاریخ کتابخانه در آن تبیین شده است.
الهه محبوب فریمانی ادامه داد: همچنین تاریخ کتابخانه این آستان مقدس پس از آن در سال 1367، توسط مدیر وقت کتابخانه در آن زمان، به رشته تحریر درآمده است.
وی درباره ویژگی‌های متمایز این اثر خود بیان کرد: با استفاده از مجموعه اسناد موجود در آرشیو اسناد آستان قدس رضوی در رابطه با تاریخچه این کتابخانه که شناسایی، طبقه‌بندی و فهرست‌نویسی شده است، تاریخ کتابخانه با جزئیات بیشتر و دقیق‌تر در کتاب حاضر مورد بررسی قرار گرفته است.
محبوب فریمانی با اشاره به اینکه در آثار قبلی درباره پیشینه کتابخانه آستان قدس آمده است که قدمت آن به قرن چهارم می‌رسد، افزود: برای مشخص شدن دقیق این قدمت، مجموعه‌ای از وقف‌نامه‌های نسخ خطی موجود در این کتابخانه مورد بررسی قرار گرفت.
وی ادامه داد: بر اساس بررسی‌های انجام شده مشخص شد تا آغاز قرن دهم یعنی دوره صفویه، قرآن‌ها و جزوات خطی قرآنی وقف روضه منوره می‌شده است، اما شواهد دقیقی مبنی بر اثبات وجود کتابخانه در پیش از قرن دهم وجود نداشت و تنها ثابت شد که روضه منوره محلی برای وقف این آثار قرآنی بوده است.
این پژوهش‌گر با بیان اینکه کتابخانه آستان قدس در دوره صفویه با ساختاری مشابه کتابخانه‌های آن دوره توسعه پیدا کرده است، اضافه کرد: در این اثر، کتابخانه براساس داده‌های موجود از نظر ساختار اداری، چگونگی خدمات‌دهی، نوع امانت‌، تعداد مراجعان، تنوع کتاب‌ها، نوع فهرست‌نویسی و طبقه‌بندی منابع در سه دوره مجزای صفویه، افشاریه و قاجار مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است.
وی درباره مشکلات تألیف این اثر تصریح کرد: با توجه به محدودیت تعداد وقف‌نامه‌ها و احکام و فرامین، با استفاده از اسناد مالی و اداری آستان قدس رضوی که بسیاری از آن‌ها به خط سیاق بود، این پژوهش انجام و وضعیت کتابخانه در دوره‌های مختلف مقایسه شد.
محبوب فریمانی با اشاره به اینکه کتابخانه در هر کدام از این دوره‌های تاریخی، شکوفایی خاص خودش را داشته و بر رشد علمی و فرهنگی مشهد نیز اثر بسیاری گذاشته است، گفت: نتایج این پژوهش بیانگر دامنه گسترده مخاطبان کتابخانه؛ از طلاب علوم دینی گرفته تا مشاغل گوناگون، تنوع و شکل منابع، وجود کتاب‌هایی با موضوعات مختلف مانند فقه، طب، نجوم، علوم انسانی و... در آن است.
وی با تأکید بر اینکه ساختار کتابخانه مورد الگوی دیگر کتابخانه‌های جهان اسلام در گذر زمان قرار گرفته است، افزود: این کتابخانه کانون اندیشمندان و همچنین دانش‌پرور بوده و افراد برجسته‌ و بزرگی مانند ملا محمد حسین صحاف‌باشی؛ از صحافان نام‌دار کشور در این کتابخانه فعالیت می‌کردند.

کتابخانه ای منحصر به فرد
پژوه‌شگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی نیز در این نشست تخصصی گفت: کتابخانه آستان قدس رضوی دارای خاستگاهی فرامذهبی است و مورد احترام انواع اندیشه‌ها در طول تاریخ بوده و منابع آن حتی در حوادث و واقع تاریخی مانند به توپ بسته شدن حرم مطهر هم کمتر دستخوش آسیب شده است.
بهزاد نعمتی ادامه داد: با توجه به سنت حسنه وقف، کتاب‌های بسیاری به این کتابخانه اهدا شده و منابع آن پیوسته تأمین شده است. همچنین به ‌دلیل وابستگی آن به مجموعه آستان قدس، دارای ساختار مستحکم اداری بوده و نیروی انسانی مناسبی در آن مشغول به خدمت بودند.
وی از کتابخانه مرکزی بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) به عنوان کتابخانه‌ای منحصر به فرد در طول تاریخ ایران نام برد و افزود: این کتابخانه به ‌طور مستمر مراجعه‌کننده داشته و به کتابدوستان خدمات‌رسانی کرده است و هرگونه کنکاش و تحقیق درباره تاریخچه آن، نتایج ارزشمندی را به همراه خواهد داشت.
زهرا طلایی؛ یکی از کارشناسان برجسته گروه اسناد مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی و سیدحسین رئیس السادت؛ از پژوهش‌گران نام‌دار تالار محققان کتابخانه مرکزی این آستان مقدس نیز در ادامه به ترتیب به ارائه نکاتی درباره تاریخچه شکل‌گیری و ارائه خدمات گروه اسناد آستان قدس رضوی و همچنین اهمیت خاص کتابخانه این آستان مقدس برای پژوهش‌گران و دانشجویان رشته‌های مختلف به ‌ویژه علوم انسانی پرداختند.
یادآور می‌شود، نشست تخصصی «بررسی تاریخچه کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی» در ادامه برنامه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد این آستان مقدس در غرفه ویژه آستان قدس رضوی در نوزدهمین نمایشگاه کتاب مشهد با محوریت انتخاب این شهر مقدس به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2017 میلادی برپا شد.

لینک خبر