بسمه تعالی

گزارش ششمین نشست علمی آموزشی جریان شناسی انقلاب اسلامی شهر مشهد

"بررسی جایگاه عکاسی در انقلاب اسلامی سال 1357مشهد"

مقدمه و ضرورت برگزاری:
انقلاب اسلامی در سال 1357 از صفحات زرین تاریخ ایران می باشد و شهر مشهد با توجه به حضور مضجع شریف حضرت علی بن موسی الرضا(ع) وبالطبع حوزه های علمیه ، روحانیت مبارز و نیز گروههای سیاسی  ومردم انقلابی جایگاهی ویژه را در این صفحات برای خود رقم زد. اولین تظاهرات زنان مشهد در اعتراض به قانون کشف حجاب در 17 دی 1356و یکسال قبل از سراسری شدن حرکت مردم و پیروزی انقلاب ، همچنین اولین تحصن های عمومی فرهنگیان مشهد در پاییز57 و اعتصاب های پزشکان و بیمارستان ها در همان زمان ، تغییر نام خیابان ها ، مراکز علمی و فرهنگی . بیمارستان ها و نیز حرکت های عظیم مردمی از خرداد 57 تا بهمن که با برنامه ریزی و هدایت مدبرانه مقام معظم رهبری  و همراهی بیوت مراجع عظام این شهر و دیگر گروههای فعال سیاسی و انقلابی انجام می یافت ، از ویژگی های بارزانقلاب در مشهد می باشد.شاید با توجه به خودجوش بودن انقلاب ، عدم وجود اسناد اداری و شخصی، یکی از معتبرترین اسناد به جا مانده در تایید و تبیین و بازشناخت انقلاب، عکس های به جا مانده و تصاویری است که لحظه به لحظه آن روزگار را در تاریخ مستند و احیا میکند.  عکاسی انقلاب را شاید بتوان در مشهد عموماً از واقعه 17 دی 1356تا مدتی پس از پیروزی انقلاب در 22 بهمن 1357بدانیم. از آنجا که  یکی از ویژگی‌های هنر انقلابی غیرسفارشی بودن آنست و در لحظه اتقاق افتاده، مستقیما متاثر از رخداد، عریان و فارغ از هر قضاوتی می باشد. با بالا گرفتن  انقلاب وناتوانی نظامیان و نیروهای امنیتی درکنترل آن، تهیه عکس و فیلم آسان‌تر و بیشتر شد.تعداد بسیاری از عکس‌هایی که در روزهای انقلاب تهیه شدند و در همان‌روزها در نشریات یا نمایشگاه های عکس منتشر شدند در سال‌های بعد به صورت کتاب‌های مستقل عکس به شرح تصویری آن روزها پرداختند که در این میان کتاب عکس های انقلاب جناب آقای عطایی ازیندست می باشد.
عکس هایی که بی شک بازتعریف اصیل انقلاب و ارزش های آن در گذر از سال های پر تلاطم پس از انقلاب را ممکن میسازد و به جهت تاثیرگذاری اسناد بصری بر احیا و بازنمایی هویت انقلابی  برنسلی که آن تاریخ را به چشم دیده یا  نسل نوکه آن را ندیده اند جایگاهی بی مانند  دارد.
ازینرو در راستای جریان شناسی انقلاب اسلامی شهر مشهد که  پنج نشست گذشته اش با رویکردی صنفی برگزار شده، امسال واحد مطالعات انقلاب مدیریت استاد آستان قدس رضوی برآن شد که به حوزه هنر انقلاب اسلامی ورود نموده و در گام اول به حوزه عکاسی در انقلاب اسلامی  سال 57 بپردازد.مجموعه 2500قطعه عکس  در این حوزه و نیز پروژه ارزشمند "تاریخ شفاهی عکاسی شهر مشهد" که توسط سرکار خانم فروهر طی دو سال انجام یافت  و در آن اطلاعات  قابل توجهی از تجربیات و دیدگاه های عکاسان در ثبت و ضبط لحظه های انقلاب اسلامی، رجال سیاسی و فعالان انقلابی و رشادت های مردم شهر مشهد در انقلاب 1357به دست می داد، ضرورت برگزاری نشستی تخصصی و علمی در این موضوع را مشخص مینمود.
با کسب مجوزها نشست "بررسی جایگاه عکاسی در انقلاب اسلامی سال 1357مشهد" صبح  پنجشنبه  2/12/1397  در سالن شیخ بهایی مدیریت اسناد واقع در ساختمان بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی باحضور مهمانان سخنران ، خبرنگاران و کارشناسان عکاس از روزنامه های قدس و شهرآرا، سایت های آستان نیوز و ایکنا ،روابط عمومی کل و نیز همکاران در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس برگزار شد.
 
  برنامه های نشست:
 نشست با قرائت قرآن ، نمایش سرود جمهوری اسلامی، صلوات خاصه ونیز کلیپ عکاسی و مستندسازی انقلاب مشهد آغاز شده و پس از خوشامدگویی مدیریت اسناد با سخنرانی عکاسان صاحب اثر و قدیمی آقایان محمدرضا عطایی ، حمید عربلین، علی اصغر نعیم آبادی و اوحدی در محورهای ذیل انجام یافت.
* بررسی هنری و تخصصی عکاسی انقلاب در انقلاب اسلامی  مشهد
* ورود عکاسان به حوزه عکاسی انقلاب در شهر مشهد
* مشکلات و مسایل عکاسی در تظاهرات و حوادث انقلاب اسلامی در مشهد
* جایگاه عکاسی آماتوری و حرفه ای و تفاوت عملکرد آن  در عکاسی انقلاب
* حضور عکاسان در وقايع بارز انقلاب از 17دی1356 تا بهمن ماه1357
* نمایشگاه های عکس شهدا و انقلاب در پاییز و زمستان 1357
* نقش عکس در احیای و بازنمایی هویت انقلاب1357 در مشهد

 
اولین سخنران آقای محمدرضا عطایی که در حوزه عکاسی و طراحی صنعتی صاحب نام بوده و صاحب اثر در زمینه عکاسی انقلابی می باشند با اشاره به علاقه مندیشان به عکس و عکاسی ، ورودشان به  حوزه عکاسی در انقلاب را علاقه مندی به ثبت نقطه عطف های تاریخ دانسته و از تلاششان در این زمنه و مسایلی که با  آن در اینراه روبرو بوده یاد کردند .ایشان همچنین به باورشان برای زنده نگه داشتن  و مستند نمودن تصویریِ تلاش مردم مشهد برای احیای اسلام و آزادی پرداختند.

در ادامه آقای حمید عربلین که سابقه خانوادگی در حوزه عکاسی در مشهد داشته و در زمان انقلاب کارمند بیمارستان امام رضا بوده اند از نگاه حرفه ای در عکاسی انقلاب و تفاوت های آن با عکاسی آماتوری به لحظه های سخت عکاسی در شرایط بحران و درگیری های مردم با ماموران  و نظامیان پهلوی در زمستان سال57 در مشهد پرداختند. مجموعه عکس ارزشمند، خاص ، حرفه ای و کم نظیر ایشان از واقعه حمله ماموران رژیم پهلوی در 23 آذر به بیمارستان امام رضا که در انقلاب بی سابقه بود و تبعات و انعکاس داخلی و بین المللی آن از سویی برای ملت و از سویی برای رژیم بسیار قابل توجه بود نیز از مباحثی بود که ایشان با جزییات به آن اشاره داشتند.
پس از آن آقای اوحدی که با علاقه شخصی به عکاسی ورود داشته اند، به مسایل و مشکلات و دیدگاه هایشان برای ثبت وقایع انقلاب با محوریت حضور رجال و شخصیت ها و اکثریت مردمی و نیز نقش مقام معظم رهبری ،روحانیت مبارز ، مراجع عظام و اصناف و گروه ها پرداختند.
  
آقای علی اصغر نعیم ابادی به عنوان آخرین سخنران جلسه با اشاره به حضور حرفه ای شان در صنعت سنگ، به  علاقه مندی شخصی شان درعکاسی  از حوادث انقلاب پرداختند. ایشان با توجه به سابقه پربار در فعالیت  های انقلابی  از ارتباط نزدیک با بزرگان و پایگاه های  انقلاب و نیز حضورشان در حوادث پاییز و زمستان 1357مشهد سخن گفته و به چگونگی مسایل و مشکلات عکاسی ازین لحظات ، واکنش ماموران از سویی و مردم و تظاهر کنندگان از سوی دیگر به عکاس و عکاسی صحنه های انقلاب پرداختند.
  
پس از پایان سخن مهمانان، جلسه با پرسش و پاسخ آقای بیات دبیر سرویس هنری روزنامه قدس ونیز کارشناسان و پژوهشگران حاضر در جلسه پیرامون عکاسی بحران و واکنش ها به عکاسی در انقلاب، بررسی دیدگاه عکاسان در انقلاب و نقش آن در تعریف هویت انقلابی و تبیین تاریخ انقلاب ، تکنیکهای عکاسی در عکاسی انقلاب، تجهیزات و چاپ عکس در آن دوران  ادامه یافت.
یکی از نکات جالب در این بخش اشاره آقای نعیم آبادی به عنایت و اهتمام مقام معظم رهبری و روحانیت مبارز به ثبت و ضبط تاریخ انقلاب و حفظ هویت و ارزش های انقلاب ، شهدا و ملت انقلابی بود که مورد توجه حاضرین قرار گرفت.
جلسه با سخنان دکتر ابوالفضل حسن آبادی مدیریت محترم اسناد درباره هنر انقلابی  و جایگاه عکس و عکاسان  در بازشناسایی تاریخ انقلاب به عنوان بخشی ویزه از تاریخ محلی شهر مشهد و تشکر از حضور مهمانان سخنران و اهدای هدیه فرهنگی به عکاسان مهمان پایان یافت.
 
نتایج نشست:
1. نشست یادشده که با هدف تبیین ، بازشناسی و احیای هویت انقلاب اسلامی شهر مشهد با محوریت هنر انقلاب در حوزه عکاسی برگزار گردید، نگاهی تازه و تخصصی علمی به این بخش مغفول از هویت انقلاب نه تنها درحیطه تاریخ محلی بلکه در سطح کلان آن در تاریخ هنر انقلاب داشت. چنانکه تاکنون بحث عکاسی انقلاب اسلامی  حتی به صورت مناسبتی و از سوی انجمن های تخصصی تنها در این ایام با برگزاری نمایشگاه های عکس مورد توجه قرار داشته و گویا کمتر به صورت علمی و در قالب دغدغه های هنری، تاریخی اجتماعی مورد بحث قرارگرفته بود. این نشست گامی هرچند ابتدایی در آغاز پژوهشی جامع با زیرشاخه های هنر انقلابی، تاریخ عکاسی انقلابی، تاریخ انقلاب از نگاه عکاسان و بررسی جامعه شناسانه انقلاب از دیدگاه عکاسان، نمادشناسی انقلاب به شهادت عکس های انقلابی عکاسان و احیای هویت انقلابی در عکس های انقلاب و نیز در نگاهی موشکافانه بررسی تاثیر و تاثر تاریخ  انقلاب و عکاسی در حرکت عظیم مردم ایران در سال 57 و به ویزه در شهر مشهد با حضور طیفی متنوع و گسترده از فعالان و مبارزین  سیاسی انقلابی و مذهبی  می باشد.
2. حضور دلگرم کننده مهمانان عکاس به نام و قدیمی در این حوزه که از سویی صاحب تجربیات ، خاطرات و دانش قابل تاملی بوده و از سوی دیگر صاحب گنجینه های گرانبها از عکس های انقلاب اعم از اماکن و پایگاه ها، رجال و احزاب و گروهها، حوادث و وقایع انقلاب و نهایتا حضور سیل عظیم مردم انقلابی مشهد میباشند ، میتواند  سازمان را برای غنای آرشیو منابع تصویری در این حوزه یاری رسانده و نیز اجرا و انجام طرح های پژوهشی با هدف احیا و تبیین هویت انقلابی شهر مشهد با استفاده از قابلیت های این سرمایه های هنری، اجتماعی و تاریخی میسر سازد.
3. همچنین تجربیات و خاطرات و عکس های این عزیزان میتواند مجموعه را در شناسایی  تطبیقی و تکمیلی عکس های انقلاب و چه بسا شهر مشهد و نیز وقایع و شخصیت ها یاری دهد. بسیاری ازین عکاسان به مناسبت ارادت خالصانه به بارگاه قدسی علی بن موسی الرضا بدون چشمداشت در جلسات مصاحبه و یا شناسایی عکس و نیز نشست حاضر شده و تجربیات و اطلاعات و منابع خود را در اختیار کارشناسان مجموعه قرار دادند که این امر، خود به مثابه کارگاه های آموزشی بدون صرف هزینه برای سازمان در تقویت دانش کارمندان و غنای اطلاعات منابع تصویری موجود محسوب میگردد.
4. حضور کارشناسان و پژوهشگران درحوزه عکاسی به ویژه عکاسان رسانه ها و نهادهای فرهنگی در این نشست باعث شناخته تر شدن منابع موجود این مجموعه به عنوان مرجع منابع تصویری انقلاب در مشهد گردید. از سوی دیگر زمینه های هم اندیشی و همکاری سازمان کتابخانه ها و مدیریت اسناد را با این مراکز در جهت احیا و تقویت هویت انقلابی و طرح های فرهنگی و هنری مشترک در این زمینه  در شهر مشهد فراهم وممکن خواهد ساخت. به دنبال مذاکرات اولیه ، برای بازدید مدیرعامل، سردبیر و نیز دیگر عوامل روزنامه قدس از منابع و بخش های مدیریت اسناد و بررسی امکان کار مشترک در احیای این منابع برای تبیین هویت انقلابی شهر مشهد اقدام گردید. این برنامه همچنین در قالب همکاری با مستندسازان صداوسیما و فرهنگسراهای خارج از مجموعه آستان قدس و نیز نهادهای فرهنگی و تبلیغات در مجموعه آستان قدس رضوی قابلیت انجام داشته و در برنامه سال 1398 مدیریت اسناد پیگیری خواهد شد.
5. علاوه بر ارائه خروجی منابع تصویری و عکس های انقلاب موجود در قالب طرح های پژوهشی ، گزارش های مناسبتی و خبری در روزنامه ها و سایت های خبری، امکان برگزاری نمایشگاه های مناسبتی و یا دائم این منابع در مجموعه عظیم حرم مطهر و نیز سطح شهر از قابلیت های مورد برررسی پس از برگزاری این نشست بود که انشالله با تایید، حمایت و نگاه مدبرانه ریاست محترم سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی در فاز اجرایی قرار بگیرد.

 
تهیه و تنظیم:  فاطمه خندان- واحد مطالعات انقلاب اسلامی