کتاب فهرست مجله های موجود در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی

۱۳۹۵-۰۹-۱۷

کتاب فهرست مجله های موجود در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی منتشر شد

نخستین نشریه ادواری که در شکل مجله در ایران انتشار یافت فلاحت مظفری نام دارد که از سوی اداره کل فلاحت با زمینه موضوعی علمی و کشاورزی در سال 1318ق./ 1279ش./ 1900م. انتشار یافت. انتشار این مجله، سرآغاز مجله‌نگاری در ایران است و پس از آن هزاران عنوان مجله در نقاط مختلف ایران انتشار یافته‌است که از برخی از آن‌ها بیشتر از یک شماره منتشر نشده ‌و بعضی دیگر عمر دوره انتشارشان طولانی بوده ‌است.
امروزه مطبوعات از منابع ردیف اول تحقیق هستند و در اکثر ارجاعات، تحقیقات علمی، پژوهشی و استنادها، یک منبع مهم به شمار می‌روند. مهم‌ترین مرکز نگهداری از این آثار مکتوب فرهنگی، آرشیو کتابخانه‌ها است که علاوه بر حفاظت، ساماندهی منابع آرشیوی را نیز به منظور ارائه خدمات به محققان و پژوهشگران بر عهده دارند. در ایران کتابخانه‌ها هر کدام به نوعی برای جمع‌آوری نشریات ادواری و حفاظت از آن‌ها تلاش کرده‌اند، اما ارزش این تلاش زمانی بیشتر است که با تهیه فهرستی جامع و قابل اعتماد، در مورد هر یک از عنوان‌ها و شماره‌های موجود آن‌ها اطلاع‌رسانی شود.
اولین فهرست موجودی نشریات در کتابخانه‌های ایران 139 سال پس از آغاز انتشار نشریه در ایران منتشر شده‌ است و این با دیرباوری اهمیت و جایگاه نشریات ادواری و ساماندهی آن در کتابخانه‌ها بی‌ارتباط نیست. این فهرست ها از نظر اعلام وجود یک نشریه، تعیین محل نگهداری هر یک از عنوان‌ها و شماره‌های موجود آنها، برای محققان و همچنین مدیریت کتابخانه‌ها بسیار مفید هستند.
سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی دارای یکی از غنی‌ترین آرشیوهای نشریات ادواری در میان کتابخانه‌های ایران است. به دنبال رشد رو به افزایش نشریات ادواری و اقدامات مفید آن کتابخانه، آرشیوی کم‌نظیر در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ایجاد شده ‌است.به منظور روزآمدسازی فهرست‌های کتابخانه، اصلاح و تکمیل اطلاعات، معرفی بسیاری از عناوین یا شماره‌های منحصر به فرد موجود در این مجموعه که در فهرست‌های قبلی و یا سایر کتابخانه‌ها موجود نیست، اطلاع‌رسانی به پژوهشگران و افزایش آگاهی آنان جهت دستیابی هر چه سریعتر و بهتر به نشریات این آرشیو، «فهرست مجله ها» تهیه و در 5 جلد چاپ شده ‌است. این فهرست حاصل حدود شش سال تلاش مستمر و در برگیرنده مجله‌‌های موجود در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی از ابتدای انتشار تا پایان سال 1384 است که بالغ بر 5386 عنوان است.
در این فهرست مشخصات و اطلاعات هر مجله تا حد ممکن ارائه شده ‌است همچنین به منظور تسهیل در امر بازیابی اطلاعات، دارای 7 نمایه شامل: نمایه عنوان، نمایه نام اشخاص (صاحب امتیاز، مدیران مسئول، سردبیران)، نمایه ناشران (سازمان‌ها، مؤسسات، احزاب و...)، نمایه مجله‌های چاپ داخل کشور، نمایه مجله‌های چاپ خارج از کشور، نمایه مجله‌ها بر حسب تاریخ آغاز انتشار و نمایه مجله‌ها بر حسب زبان (غیرفارسی، دو یا چندزبانه) است.
در مجموع از میان مجله‌های این فهرست علاوه بر نشریات چاپ تهران، 1499 عنوان متعلق به شهرستان‌ها و 398 عنوان مربوط به خارج از کشور نیز معرفی شده‌ است. هم‌چنین از نظر دوره زمانی 106 عنوان مربوط به عصر قاجار، 1176 عنوان مربوط به دوره پهلوی ومابقی آنها مربوط به سال‌های بین 1357 تا پایان 1384 است.
یکی از ویژگی‌های برجسته این کتاب استفاده هم‌زمان از راهنمایی‌ها و مشاوره دو استاد خبره در حوزه کتابداری (دکتر رحمت‌الله فتاحی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد) و حوزه تخصصی مطبوعات (سیدفرید قاسمی؛ پدر مطبوعات ایران)، است. همچنین این اثر توسط دکتر ناصرالدین پروین در دو مرحله که به ایران آمده بودند، بررسی شده و از نظرات ایشان نیز استفاده شده است. دکتر فتاحی از این کتاب به عنوان فهرستی یاد کرده‌اند که می‌تواند سر منشأ خدمات بیشتری در عرصه مجله‌ها قرار گیرد و باعث ارتقای رویکرد علمی نسبت به سازماندهی و در دسترس قرار دادن مجله‌ها باشد. همچنین از نقطه نظر استاد سیدفرید قاسمی فهرست‌ها در حد و اندازه یکسان نیستند و برخی از سر عشق، شور، شعور و با وسواس کتابدارانه تهیه شده اند البته در این زمینه حرکتی رو به رشد داشته ایم و در طی زمان شاهد فهرست هایی در خور و بسامان تر بوده ایم که نمونه اش همین فهرست است و در مجموع فهرست های موجودی از یک سو یاریگر محققان و از سوی دیگر هدایتگر کتابخانه‌ها برای رفع نقص موجودی و گردآوری ناداشته‌هاست.
و از سایر ویژه گی های این فهرست می‌توان به رعایت استانداردها و تعداد عناصر کتابشناختی و ارائه مشخصات و اطلاعات کامل هر نشریه تا حد امکان در قالب 18 گزینه اشاره کرد و در واقع اولین فهرست جامع آرشیو کتابخانه‌ای در ایران است. همچنین برپایه مراجعه مستقیم به نشریات و بررسی عینی نسخه به نسخه هر یک از عنوان‌ها و شمار‌ه‌های موجود تدوین شده است. در این بررسی، اطلاعات درج شده در سایر فهرست‌ها و راهنماهای انتشار یافته نیز مقایسه شده و در حدامکان اطلاعات نادرست اصلاح و تکمیل شده است. معرفی برخی نشریات برای اولین بار در این فهرست، ذکر تمام تغییرات صورت گرفته طی انتشار هر نشریه، بیان تفاوت‌ها و عدم یکپارچگی اطلاعات جانبی در قسمت یادداشت، تعیین موجودی نسخه بدل، فهرست کردن تمام ویژه‌نامه‌های موجود از هر نشریه با ذکر مشخصات و به ترتیب زمانی.
در همین راستا فهرست روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌های موجود در این کتابخانه نیز تهیه و در سال 1388 در دو جلد منتشر شده ‌است و تهیه فهرست سالنامه‌ها نیز در دستور کار است و به زودی منتشر خواهد شد.