خورشید ایران: روزنامه ی هفتگی با توقیف های پی درپی

۱۳۹۵-۱۰-۲۲

خورشید ایران: روزنامه‌ی هفتگی با توقیف‌های پی‌درپی

تهیه و تنظیم: ابراهیم حافظی(کارشناس نمایه سازی مطبوعات)

بهاءالدین پازارگاد (متولد 1278 شمسی در شیراز و متوفی 1348 در تهران به مرض سکته) که تا کسب مدرک دکترای فلسفه و حقوق مدارج علمی را کسب نمود و پستهای مختلفی چون مدیریت مدارس، نمایندگی مطبوعات، تدریس در دانشگاهها و .. را تجربه کرد، در 24 سالگی موفق به کسب مجوز اولین نشریه خود برای انتشار گردید. او در 19 دی 1302 نخستین شماره روزنامه "خورشید ایران" را در شیراز منتشر نمود. علاوه بر آن نشریه "پارسنامه" را در سال 1304 و "پازارگاد" را در سال 1305 چاپ کرد.

این روزنامه سیاسی و فکاهی هفته ای یک بار چاپ می شد. شخصیتهایی چون جبار باغچه بان، فریدون توللی، محمد حسین استخر، حبیب الله نوبخت از نویسندگان برجسته روزنامه "خورشید ایران" بودند. از دست اندرکاران روزنامه خشنود پازارگاد، عماد رهنما، حسام الدین پازارگاد، قاسم شریف حسینی بودند که به عنوان سردبیر و یا مدیر مسئول در دوره های مختلف با بهاءالدین پازارگاد همکاری داشته اند.
این روزنامه که حاوی مقالات و اخبار جدی روز بوده در برخی شماره ها کاریکاتور نیز چاپ می کرد و به واسطه همین کاریکاتورها در شهریور 1303 به دستور امیر لشکر محمود آیرم مالک رقاب جنوب ایران توقیف گردید. سیروس رومی دلیل این توقیف را درخواست روحانیون شیراز(هیئت اتحادیه علما و وعاظ شیراز) می داند که طی نامه ای در شهریور 1303 از وزارت معارف درخواست توقیف "خورشید ایران" را داشتند که البته قبل از رسیدن نامه آیرم آن را توقیف نمود. متن نامه روحانیون به نقل از کتاب اسناد مطبوعات جلد اول به این شرح است:
"مقام منیع وزارت جلیله معارف و اوقاف دامت شوکته، پس از تقدیم ادعیت خالصانه و مسئلت موفقیت آن ذات محترم در تشیید مبانی دینییه و اعلاء کلمه حقه الهیه چون روزنامه خورشید ایران مشتمل بر تصویراتی بوده که موجب اهانت به جامعه اسلامیه و مایه هیجان عموم مسلمین گردید و قانونا" بایستی توقیف ابدی باشد به علاوه سن نگارنده آن مسلما از بیست الی بیست و سه سال تجاوز نکرده علاوه از اینکه این اقدام جلوگیری از خلاف قانون بوده و روح عالم اسلام و دیانت را خرسند فرموده لذا داعیان از توقیف آن تشکرات صمیمانه را تقدیم می نماییم."
در خرداد 1304 روزنامه پارسنامه به جای آن در شیراز منتشر شد. 28 مهر 1304 یک شماره از "خورشید ایران" در شیراز منتشر گردید و پس از آن ادامه انتشار روزنامه درشیراز تا سال 1309 دنبال شد.
شعار نشریه "دشمن بیدادگران،حامی ستمدیدگان" بوده است. این روزنامه ابتدای انتشارش طرفدار سردار سپه و به او خوش بین بود چرا که فکر می کرد وی به دنبال ایجاد حکومت جمهوری است اما با زمزمه ایجاد حکومت سلطنتی چندین مقاله انتقادی درباره طرح حکومت سلطنتی و بازیگران پشت صحنه آن اعم از دولت ومجلس در روزنامه چاپ شد. تا این که در شماره 21 شهریور 1303 کاریکاتوری در روزنامه چاپ شد که به مذاق دستگاه حکومتی خوش نیامد و امر به توقیف روزنامه دادند. پس از آغاز انتشار مجدد در سال 1304 و با به قدرت رسیدن رضا خان دیگر هیچ خبر و مقاله ای از رضاخان و پهلوی ها تا پایان حکومت رضاشاه در روزنامه نوشته نشد .
پس از وقایع شهریور 20 بهاءالدین پازارگاد شروع به نامه نگاری با مدیران معارف می نماید و با شرح ماجراهایی که بر او رفته درخواست اجازه انتشار مجدد "خورشید ایران" را می کند. بالاخره در خرداد 1321 اجازه نشر را می گیرد و از 14 تیر 1321 دوره جدید روزنامه را منتشر می کند. اما در این دوره نیز روزنامه از گزند توقیف مصون نبوده و بارها دچار آن می شود. در این دوره اولین بار به دستور قوام السلطنه در آذر و دی ‎1321‎ به مدت ‎40‎ روز روزنامه ها و مجلات توقیف شدند و از انتشار آنان جلوگیری شد به همین دلیل این نشریه در فاصله انتشار شماره ‎40‎ تا ‎15)41‎ آذر ‎23 -1321‎ دی ‎1321‎) توقیف بوده است. در فاصله انتشار شماره ‎59‎ تا ‎28) 60‎ اسفند ‎20 -1321‎ خرداد ‎1322‎) توقیف بوده است. این روزنامه در خلال سال‎۱۳۲۲ سه بار و در خرداد‎۱۳۲۴ به مدت سه هفته توقیف شد که پس از رفع توقیف تا پایان دی‎۱۳۲۵ منتشر نشد . پس از انتشار مجدد دو هفته توقیف بود که روزنامه نهضت بجای آن تا فروردین 1326 چاپ می شد. در فروردین 1326 که دوباره چاپ آن شروع شد پس از 4 شماره دوباره بدسنور فرماندار نظامی تهران توقیف شد و همچنان این قصه تا پایان انتشارش ادامه داشت.
در زمان توقیف روزنامه از همان دوره اول بعضا با نامهایی چون "پارسنامه"، "پازارگاد"، "فرمان فرهنگی"، "نهضت" و ... منتشر شده است. دوره دوم روزنامه بیشتر شامل فکاهیات و کاریکاتور در باب مسائل سیاسی و اجتماعی است.

این روزنامه با فراز و نشیب های انتشار و توقیف تا اواسط سال 1331 شمسی دوام آورده و به انتشارش ادامه داده است. شماره های مربوط به مرداد 1331 در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی موجود است.

استاد سید فرید قاسمی در سال 1389 در کتابی 130 صفحه ای که توسط انتشارات امیرکبیر به قطع جیبی منتشر شده به معرفی روزنامه خورشید ایران پرداخته است.

در کتاب اسناد مطبوعات (۱۲۸۶ - ‎۱۳۲۰ه.ش.)/ بکوشش کاوه بیات، مسعود کوهستانی‌نژاد.- تهران: سازمان اسناد ملی، ‎۱۳۷۲ صفحات 494 تا 497 برخی اسناد مربوط به این روزنامه چاپ شده است.

منابع:
خورشید ایران/ فرید قاسمی.- تهران: امیرکبیر، کتابهای جیبی، ‎۱۳۸۹.
فهرست روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (از آغاز تا پایان سال ‎۱۳۸۴)/ به کوشش طاهره مهاجرزاده؛ زیرنظر رحمت‌الله فتاحی، فرید قاسمی.- مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ‎۱۳۸۸. ص : 718- 719
تاریخ جرائد و مجلات ایران/ تالیف محمد صدرهاشمی.- اصفهان: کمال، ‎۱۳۶۳ ص: 255- 256
تاریخ مطبوعات فارس: قاجاریه/ سیروس رومی.- شیراز: بنیاد فارس‌شناسی، ‎1382 ص:122- 127
اسناد مطبوعات (۱۲۸۶ - ‎۱۳۲۰ه.ش.)/ بکوشش کاوه بیات، مسعود کوهستانی‌نژاد.- تهران: سازمان اسناد ملی، ‎۱۳۷۲