مولانا: ديروز تا امروز، شرق تا غرب: درباره زندگي، معارف و شعر جلال‌الدين محمد بلخي/ تاليف فرانکلين. دين لوئيس؛ ترجمه حسن لاهوتي.- تهران: نامک، ۱۳۸۴.
شمس شاید مبهم باقی می ماند اگر مولانا او را به حکم حال به خداوندگاری نمی گرفت و آوازه اش را بر سر زبانها نمی انداخت و در دیوان غزلیات شمس چهره ی به وسیله مولانا ترسیم شده است. اطلاعاتی چند هم در مقالات فیه ما فیه از او دارد و اندکی هم در مثنوی. اما بیش از همه شمس از طریق گزارشهایی شناخته شده که سلطان ولد، سپهسالار و خصوصا افلاکی در مناقب نامه های خود آورده اند.
شمس برخلاف آنچه از گزارشها برمی آید که عامی بود و عارف شد، بسیار دانش آموخته بود. با این همه، حقیقت حال خود را از عالمان دین و زهدورزان ریاضت پیشه پوشیده می داشت، چنانکه همروزگارانش سردرگم بودند که او خود را فقیه می داند یا فقیر.
سلطان ولد شمس را اهل فضل و علم و عبارت و تحریر و بیان و تقریر توصیف می کند. اما افلاکی از زبان مولانا در توصیف شمس آورده که او در کیمیا، دعوت کواکب، نجوم، منطق، الهیات و فلسفه نظیر نداشت.
محمدعلی موحد: مسلمانان هجرت پیامبر به مدینه رامبدا تاریخ خود قرار داده اند؛ نه تولد، نه رحلت و نه حتی بعثت پیغمبر اکرم مبدا تاریخ اسلام نیست. تاریخ اسلام از آن روز شروع می شود که پیغمبر به مدینه رفت. بنابراین زادروز شمس که نه سال تولد و نه سال مرگش را می دانیم، برای ما همان تاریخ است که به قونیه می آید. سلطان ولد دیدار شمس را به زبان شعر بیان می کند و عشق افلاطونی مرید و مرادی را شرح می دهد.
دیدار پیش از نخستین دیدار: شمس دست کم در چهارجا از مقالات به فاصله ای پانزده شانزده ساله بین این دیدار و نخستین دیدار خود با مولانا اشاره می کند." باکسی کم اختلاط کنم. با چنین صدری که اگر همه عالم را غلبیر کنی نیابی، شانزده سال بود که سلام علیک بیش نمی کردم.
و در یکجا می گوید که مامور بود تا مولانا را نجات دهد."مرا فرستادندکه آن بنده نازنین ما میان قوم ناهموار گرفتار است؛ دریغ است که او را به زیان برند. "
روی تو دیدن والله مبارک است. کسی را آرزوست که نبی مرسل را ببیند، مولانا را ببیند بی تکلف. خنک آنکه مولانا را یافت. من کیستم؟
این کتاب در حقیقت دایره المعارف مولاناست و پژوهشی ست نو، خواندنی و ماندنی که به دریافت جوایز جهانی نایل شده است. فهرست کتاب مولانا دیروز تا امروز، شرق تا غرب، تالیف فرانکلین دین لوئیس از محققان برجسته ادب فارسی ، و حسن لاهوتی مترجم صاحب نام حوزه ایرانشناسی و بخصوص مولاناست و ترجمه مثنوی نیکلسون او جایزه کتاب سال را برد و جان جان و شکوه شمس و آثار ترجمه خوب دیگر داراست.
تب مولانا در آمریکا، آیا بیش از این در قفسه ها برای مولانا جایی نیست؟، پیشینه مولانا، نگاه مولانا،پیران جلال الدین، فرزندان مولانا، مولانا در پرده حکایات، متون و معارف مولانا، مولانا و مولویان در جهان اسلام، مولانا در جهان اسلام، مولانا در ادبیات، مولانا در غرب، تاریخ مولانا پژوهی، مولانا بر صفحه چندین رسانه.
