تطبيق و مقايسه ابيات اندرزي و تربيتي در شاهنامه فردوسي و بوستان سعدي/ سيد تسليم کاويان؛ ويراستار: مير احمد واصفي.- کابل: فرهنگ،1397
« تطبیق و مقایسه ابیات اندرزی و تربیتی در شاهنامه فردوسی و بوستان سعدی» از تحقیقات ژرف و برازنده ای‌ست که تاثیرپذیری سعدی شیرازی را از حکیم توس و شاهکار بی‌بدیل او شاهنامه به گونه روشن و همه جانبه‌ای بازتاب می‌دهد.
نویسنده با طرح مساله، مقایسه وجوه شباهت‌ها و تمایزات ابیات اندرزی و تربیتی پیرامون مضامین چون مسائل اجتماعی، اخلاقی و تعلیمی در آثار فردوسی و سعدی پرداخته و آثار این دو چهره برجسته ادبیات فارسی را که در زمانه‌ها و امکنه متفاوت ازهم، شکل گرفته و دارای سبک‌های متمایز ( خراسانی، عراقی ) و اهداف مشخص زمانی بوده‌اند را مورد سنجش و ارزیابی قرار داده است.
این تحقیقات و پژوهش‌ها که موضوع گسترده و جالبی را احتوا می‌کند و بر معیارهای کارشناسانه و آکادمیک صورت گرفته، است به طور اساسی در پنج محور زیر تنظیم و تدوین شده است:
-کلیات تحقیق؛
-شرح حال و اثار فردوسی و سعدی؛
-جهان بینی فردوسی وسعدی؛
-آشنایی سعدی با کلام فردوسی و تاثیرپذیری او از شاهنامه؛
-وجوه تشابه و تمایز ابیات اندرزی و تربیتی در شاهنامه و بوستان.
که هر یک از سر فصل‌های متذکره با مطالب گوناگونی چون خداپرستی و پاکی، تکیه بر اندیشه و خرد، وطن دوستی، دوری از تعصب و نژاد پرستی، تقابل نیکی با بدی، تقدیر ازلی آدمی، عدالت اجتماعی، پاک دامنی، اخلاق، آزادگی و مطالب فراوان از این دست در افکار فردوسی و سعدی مورد بحث و بررسی نویسنده قرار گرفته است.
موصوف تاثیرپذیری سعدی از فردوسی را در موارد مختلفی چون اشتراک فعال عبارات، ذکر نام فردوسی و شاهنامه، بازتاب شخصیت‌ها و قهرمانان اساطیری، حماسی و تاریخی شاهنامه، بازتاب جنگ افزارها و صحنه‌های حماسی شاهنامه و اشاره از اندرزهای بزرگمهر در شاهنامه را با کلام سعدی در بوستان با ارایه ابیاتی استشهادی از هر دو شاعر بزرگ در این اثر نشان داده است. به همین گونه وجوه تشابه و تمایز ابیات تربیتی در شاهنامه و بوستان به طور فراگیری در زمینه‌های حکمت فردوسی و سعدی و به کارگیری اساطیر، تمثیل و کنایات، اشتراک و تشابه در مضامین و ده‌ها مفاهیم دیگری از جانب نویسنده مورد تحلیل و مقایسه همه جانبه قرار گرفته و تفاوت‌های مضمونی و تمایز کلام سعدی با فردوسی در موارد نماد و تمثیل، اختلاف سبکی، جایگاه‌‌شان در نزد هر دو شاعر در این پژوهش مورد تحقیق موشکافانه نویسنده بوده است.
گفتنی‌است که محقق بدون تردید به هدفی که مبنی بر بررسی اندیشه‌ها و دیدگاههای اجتماعی، اخلاقی و تربیتی در آثار فردوسی و سعدی با بیان وجوه تشابه و تفاوت ابیات اندرزی که پیش از آن به گونه پراکنده در مقالات و نوشته‌های دیگران مطرح شده است نایل آمده و اثر بکر و مستقلی را در این راستا تسجیل و آفریده است. بنابراین، چاپ و نشر این اثر ارزشمند نه تنها به غنا و ذخایر آثار فارسی خواهد افزود، بلکه راهنمای موثر جوانان در شرایطی که آشفتگی و نابسامانی فرهنگی و ادبی روز تا روز در جامعه ما بیداد می‌نماید و گستردگی می‌پذیرد، قرار خواهد گرفت. این اثر از سوی سید تسلیم کاویان به هدف درجه دکتری از دانشگاه تهران نگاشته شده و از سوی هیات داوران دانشگاه نیز به حیث اثر عالی تحقیقی در راستای زبان و ادبیات فارسی دری ارزیابی و تایید گردیده است.
