هنگامی که زبان دانش و ادبیات در ایران زبان عربی بود، فردوسی با سرودن شاهنامه با ویژگیهای هدف‌مندی که داشت زبان پارسی را زنده و پایدار کرد. شاهنامه، حافظ راستین سنت‌های ملی و شناسنامه قوم ایرانی است. شاید بی‌وجود این اثر بزرگ، بسیاری از عناصر مثبت فرهنگ آبا و اجدادی ما در طوفان حوادث تاریخی نابود می‌شد و اثری از آنها به جای نمی‌ماند.
با توجه به سرایش اشعار شاهنامه در سده 4 هجری قمری، نسخه‌های متعددی از این اثر فاخر ادبی به جای مانده است که برخی از آن در موزه‌های برگ جهان همچون موزه فلورانس ایتالیا نگهداری می‌شود.
در طی سالیان گذشته بسیاری از ادب دوستان و علاقه‌مندان به میراث فرهنگ ایرانی، با خرید نسخه‌های قدیمی شاهنامه و اهدا آن به موزه آستان قدس رضوی تلاش داشته‌اند تا در حفظ این میراث فرهنگی تلاش کنند.
گنجینه‌ای از نسخ خطی شاهنامه
کتابخانه آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین کتابخانه‌های جهان اسلام دارای کتب و منابع خطی بسیار ارزشمندی از جنبه‌های قدمت، خط و آرایه‌های هنری در موضوعات اخبار، ادعیه، ادبیات، تفسیر، تجوید، حکمت، کلام، تاریخ، جغرافیا، منطق، فقه، لغت، صرف و نحو و اخلاق به زبان‌های عربی و فارسی است.
در این مجموعه نسخه‌های نفیس و بسیار ارزشمند خطی در موضوعات مختلف و از دانشمندان و ادیبان بزرگ ایران، اسلام و جهان وجود دارد که بخش عمده آن از طریق اهدا در طی عمر هزار ساله این کتابخانه جمع آوری شده است.
در حال حاضر در مرکز نسخ خطی این کتابخانه نزدیک به 57 هزارنسخه خطی، 22 هزار قرآن و جزوه قرآنی، 5 هزار نسخه عکسی و 3 هزار نسخه دست نویس وجود دارد.
در میان این گنجینه عظیم نسخه‌های خطی دیده می‌شود که اثر شاهنامه در آن به تحریر در آمده است که این آثار در گنجبنه نسخ خطی بالغ بر 38 اثر نفیس است.
قدیمی‌ترین نسخه شاهنامه در گنجینه نسخ خطی
سید رضا صداقت حسینی کارشناس نسخ خطی گنجینه نسخ خطی رضوی قدیمی‌ترین نسخه شاهنامه را که در این مجموعه وجود دارد را متعلق به عصر صفویه عنوان می‌کند که به خط نستعلیق شیخ محمد چشتی در قرن ۱۰ کتابت شده و دارای آرایه‌ها و تزئینات هنری زیبا و چشم نواز است.
این اثر به خط نستعلیق و در 25 سطر در 549 ورق نگاشته شده و در سال 1311 توسط رضا نایینی وقف آستان قدس رضوی شده است.
قدیمی‌ترین نسخه خطی مصور شاهنامه
مصورترین نسخه خطی که دارای 116 مجلس تصویر است، در قرن 13 هجری کتابت شده و به خط نستعلیق 25 سطری و دارای سرلوح مزدوج زرین و منقش و جداول اوراق به زر و الوان کمندکشی به نیلی است.
صداقت حسینی با این توضیح ادامه می‌دهد: این اثر توسط دکتر فریدون مقتدری در تیر 1383 به مجموعه کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا شده است.
وی همچنین به کامل ترین نسخه شاهنامه موجود در مرکز نسخ خطی رضوی اشاره داشته که به خط محمود نوری در 1321 کتابت شده است.
صداقت حسینی ادامه می‌دهد: این نسخه خطی نفیس داراي ۳۵ مجلس تصوير همراه با تشعير حواشي و دو تشعير جداگانه و کتابت عالياست که در سال 1389 برای گنجینه رضوی خریداری شده است.
نسخه مصور شاهنامه با مصرع «بنام خداوند جان و خرد» آغاز شده و «بدان سان که بشنيدم از باستان» آخرین مصرع این اثر نفیس است که به خط نستعليق کتابت شده و در هر صفحه از آن 27 سطر نگاشته شده است.
تجلی تعالیم اسلامی در شاهنامه فردوسی
دکتر محمدجعفر یاحقی استاد زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر شاهنامه به قرار گرفتن بهترین نسخ خطی و چاپ سنگی از قرآن و شاهنامه فردوسی در گنجینه آستان قدس رضوی اشاره می‌کند و معتقد است قرار گرفتن این ٢ کتاب در کنار یکدیگر پیوند خجسته ای است و نشان می‌دهد زبان پارسی با مذهب تشیع به هم گره خورده‌اند.
استاد ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد، شاهنامه فردوسی را تبلوری از پیوند تشیع و زبان فارسی عنوان می‌کند و می‌گوید: فردوسی مسلمان بود و ایران اسلامی را در شاهنامه به تصویر کشید، به طوری که تعالیم اسلامی در این کتاب حماسی تجلی یافته است.
نخستین متون مدون فارسی در ایران زمین مربوط به ترجمه های قرآن کریم است. این مهم نشان از قدمت پیوند بین زبان فارسی و دین اسلام دارد؛ یعنی همان طور که قرآن تجلی هنر خداوندی است، شاهنامه نیز به عنوان غنی ترین گنجینه زبان فارسی، سراسر هنر و شگفتی است.
نماد اخلاق و فرهنگ اصیل ایرانی
سید علی کرامتی مقدم دیگر استاد زبان و ادبیات فارسی که تاکنون با حضور در جلسات خانش متون کهن به بررسی ابعاد مختتلف شاهنامه فردوسی پرداخته است نیز شاهنامه را بیانگر باورها، اعتقادات، آداب و رسوم و زندگی ایرانیان عنوان می‌کند و معتقد است افرادی که در این کتاب معرفی می‌شوند هر کدام بیانگر یک بخش از اخلاقیات در فرهنگ و تمدن ایران هستند.
