مطالعه برش هایی از پهنه گسترده، وسیع و عظیم زبان و ادب فارسی نشان می دهد تحولات سیاسی، حاکمیت و قدرت، سازمان‌های مردم نهاد، محافل ادبی و... تاثیر شگرفی بر زبان و ادب فارسی گذاشته است.
مطالعه گذشته و تحلیل فراز و نشیب‌ها و رشد و افول ادبیات فارسی می تواند برای تهیه نقشه راه برای آینده، راهگشا و تجربه ارزنده ای باشد. کشورهای پیشرفته دنیا، امروز به این نتیجه دست یافته اند که برنامه های بلند‌مدت و تهیه چشم اندازهای علمی و کاربردی و نگاه بلند و راهبردی می تواند یک کشور را در مسیر دستیابی به قله آرمانی یاری کند. تحلیل نقاط ضعف و قوت گذشته و بررسی فرصت ها و تهدیدها، شاخص و روش مطمئن و قابل اعتمادی است تا نقشه آینده یک کشور برای مسیر پیشرفت و تعالی و توسعه، طراحی و تدوین شود. تحقق اهداف و چشم اندازها با تهیه کاربست‌های علمی و اجرایی میسر است به مناسبت 27 شهریور ماه روز شعر و ادب فارسی با امیر الله شمقدری دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی و معاون اداری و مالی بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی در خصوص کاربست علمی و اجرایی در زمینه رشد و توسعه ادبیات فارسی گفت و گویی انجام گرفته که در ادامه می‌خوانیم.
در ابتدا بفرمایید در طول تاریخ نقش حاکمان در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی چگونه بوده است؟
قطعا تفکر سیاسی و عقیدتی حاکمان در محتوای شعر و ادب فارسی تاثیر فراوانی داشته است. بسیاری از تذکره نویسان، آغاز شعر فارسی را به حمایت و تشویق حاکمان وقت نسبت داده اند. کتاب گرانقدر و ارزشمند کلیله و دمنه به عنوان یک کتاب داستانی اما مبتنی بر اندیشه های سیاسی و مدیریتی در خزانه ها و گنجینه های پادشاهی نگهداری می شود. چه بسیار از حاکمان، امیران، وزیران و دبیران که خود اهل ذوق نویسندگی و شعر بوده و در زمان حکومت و قدرتشان شاهد رشد و تعالی و رونق زبان و ادب فارسی بوده ایم.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی چه تحولی در ادبیات فارسی روی داد؟
انقلاب اسلامی ایران نقطه آغازین تحولی جدید در ادبیات فارسی بود. سبک و محتوای شعر فارسی، متاثر از اندیشه های انقلاب اسلامی شکل گرفت. با آغاز جنگ تحمیلی هشت ساله، رمان نویسی جنگ و خاطرات دفاع مقدس به نگارش در آمد و در حال حاضر نیز پس از گذشت سه دهه از پایان دفاع مقدس، بالغ بر سه هزار کتاب به رشته تحریر در آمده و رهبر انقلاب اسلامی از کسانی است که بیشترین اثر را بر تولید آثار دفاع مقدس داشته است. ادبیات مقاومت، یا ادبیات پایداری محصول این تحول سیاسی در ایران است. از آنجایی که مردم هر عصر و زمان بر اساس حدیث مشهور، به امرای خود شبیه تر از پدران خویش هستند، صاحبان قدرت و مدیریت، با برنامه ریزی و تشویق و تدوین نقشه علمی ادبی می توانند در زمینه توسعه و تعالی و رونق ادبیات گام های بلندی بردارند.
به نظر شما انتخاب رویدادها و مناسبت های ملی و ادبی در تقوم ملی چه تاثیری می تواند در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی داشته باشد؟
هیچ روزی از تقویم کشور متمدن ایران، خالی از یک یا چند مناسبت نیست. تعداد 157 رویداد شاخص در تقویم هجری شمسی، 51 رویداد در تقویم هجری قمری، 25 رویداد بین المللی و جهانی مورد تایید سازمان فرهنگی و جهانی یونسکو فرصتی است تا به این بهانه نسبت به نکوداشت این روزها اقدام شود. روزهای ملی شاعران، اندیشه مندان، بزرگان زبان و ادب فارسی، فرصت و زمینه ارزشمندی برای گفتمان سازی و گفتگو درباره مفاخر و سرمایه های اندوخته علمی و فرهنگی ایران عزیز است. رسانه ها، خطیبان، صاحبان کرسی و تریبون، معلمان، استادان دانشگاه، ائمه جمعه و جماعات، گروه های مرجع، سازمان‌های مردم نهاد، فرهنگسراها و انجمن های ادبی، کتابخانه ها و مراکز علمی و فرهنگی، همه و همه می توانند در مناسبت های این رخدادها به تبیین و ترویج زبان و ادبیات فارسی بپردازند.
به منظور استفاده صحیح و بهینه از این فرصت ها و مناسبت ها چه باید کرد؟
استفاده بهینه از این فرصت های گرانقدر، شایسته تولید محتوا و برنامه است. چه بسا بسیاری از گروه های مرجع علاقه و توانمندی ارائه گفتگوهای ارزشمند داشته باشند اما کتاب کار منسجم و مدونی در این زمینه وجود ندارد. بنابراین دانش آموختگان زبان و ادب فارسی می توانند در تدوین رساله ها و پایان نامه های دانشجویی این مهم را در عناوین تحقیقاتی و پژوهشی خود قرار داده تا ضمن انجام تکالیف آموزشی نسبت به تولید و تدوین محتوای علمی مناسب در این موضوع پرداخته شود.
اندیشمندان و سرمایه‌های فکری و علمی چه کمکی می توانند در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی داشته باشند؟
امروزه بالغ بر 50 درصد دانشجویان کشور در مقطع تحصیلات تکمیلی ارشد و دکتری مشغول تحصیل هستند. بیش از یک میلیون معلم و نیروی فرهنگی در آموزش و پرورش به کار تعلیم و تربیت اشتغال دارند. ده ها هزار استاد دانشگاه در دانشگا های دولتی و غیردولتی به تدریس مشغول هستند. سالانه هزاران مقاله علمی و پژوهشی توسط محققین در نشریات علمی کشور و نشریات بین المللی نگارش یافته و متتشر می شود که بدون شک این همه سرمایه علمی و نخبه و اندیشه مند می توانند در دو بخش تدوین محتوا و ترویج ادبیات، گام های موثری بردارند. منابع غنی و عظیم ادبی اگرچه برای همه قابل دسترسی و بهره برداری است اما چنانچه توسط متخصصین، برای مخاطبان عام و خاص، گزینش و گزارش و مناسب سازی ارائه گردد سبب استفاده بیشتر واقع می شود.
نقش رسانه در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی چیست؟
همان طور که می دانید امروزه رسانه یکی از کارآمدترین، موثرترین و پرنفوذترین ابزارها در زندگی بشر است. رسانه در همه زمان ها وجود داشته و طی اعصار مختلف، متحول و دگرگون شده و تغییر شکل داشته است. در سده های پیشین که ابزارهای قدرتمند رسانه‌ای امروزی وجود نداشت شاعران و دبیران درباری به عنوان موثرترین عناصر تبلیغی محسوب می شدند و در سفر و حضر و در جنگ ها و کشورگشایی ها از قدرت رسانه ای ایشان، سود جسته می شده است. دنیای امروز، عصر انفجار اطلاعات و تبادل فرهنگی است. قدرت و نفوذ رسانه باعث شده تا صاحبان قدرت‌های جهانی با این ابزار، تا عمق فکر و اندیشه مردم جهان نفوذ کنند و معمولا هر کشور یا هر دین و آیین و یا هر قدرتی که تولید محتوای مناسب و تاثیرگذاری را فراهم آورده توانسته است بر نگرش و سبک زندگی ملت های جهان اثرگذار باشد. رسانه های امروز در اشکال و شیوه های گوناگون در سطح بین الملل ظهور پیدا کرده اند. کتاب، مطبوعات، خبرگزاری ها، شبکه های ماهواره ای، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، فیلم و سینما، تئاتر و نمایش، شاعران و سخنوران، رادیو و تلویزیون از ابزارهای نوین رسانه ای دنیای امروز هستند. رسانه های عصر کنونی، اندیشه ها و افکاری را تسخیر کرده که بر دین و فرهنگ مردم یک سرزمین موثر واقع شده است. عنصر رسانه در عصر جدید یکی از بهترین ابزارهایی است که با کمک آن می توان برای رونق و ترویج و انس عمومی جامعه به زبان و ادب فارسی برنامه ریزی کرد. آنچه در این مقوله مهم است تولید محتوای جذاب، خلاق، زیبا و متناسب با مخاطبان نسل امروز است. به نظر می رسد دانش آموختگان زبان و ادبیات فارسی، جامعه معلمین و اساتید دانشگاه در تدوین و تولید محتواهای مناسب گروه های مختلف مردم می توانند نقش به سزایی ایفا کنند.
همان گونه که می دانیم قوانین، ضوابط و ساختارهای فراوان اداری در حوزه فرهنگی کشور وجود دارد که به طور تخصصی به موضوع فرهنگ عمومی توجه و برنامه ریزی دارد؛ نقش این ساختارها و ضوابط در گسترش و توسعه کیفی و کمی شعر و ادب فارسی چیست؟
نهادهای گوناگون، مراکز متنوع فرهنگی، شوراهای متعدد ملی، استانی و محلی، کمیسیون ها و کارگروه ها، معاونت های تخصصی فرهنگی در نهادهای ملی، استانی و شهرستانی، همه و همه در موضوع فرهنگ، اقدام به برنامه و صرف هزینه می کنند. هم راستا شدن این برنامه ها و پیروی از یک نقشه جامع علمی کارآمد، فراگیر، خلاق و تاثیرگذار می تواند تحولی شگرف در گسترش و تعالی کمی و کیفی زبان و ادب فارسی را فراهم آورد. از جمله این ساختارها می توان به شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای فرهنگ عمومی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، کمیسیون فرهنگی مجلس و کارگروهای تخصصی فرهنگی اجتماعی استانداری‌ها، شوراهای اسلامی شهر و روستا، فرهنگسراهای شهرداری ها و بسیاری دیگر از ساختارهای قانونی، اداری و فعال کشور اشاره کرد. این وسعت و فراوانی و تنوع ساختاری که هر یک دارای مخاطبان خاص و عام نیز می باشد فرصتی است تا برای آن ها برنامه ای هدفمند و راهبردی طراحی شود.
