اشعارعربی‌حافظ؛ با تکیه بر مضامین مشترک و اثرپذیری از ابن فارض

نویسندگان: فرود کشاورز بیضایی1 مهدی ظرافت کار2 محمد کشاورز بیضایی3

¹ دانشجوی دکتری رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

² ستادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

³ دانش‌آموختهْ دکترای تاریخ ایران دورهْ اسلامی، دانشگاه تبریز.

چکیده

حافظ به زبان عربی اهتمّام داشته با آن که به هیچ دیار عربی سفر نکرده و به زبان محاوره عرب دسترسی نداشته؛ گاه با مجالست درمحافل­ حاکمان عرب­ نژاد و بیشتر به کمک واژگان علوم قرآنی­ که عمدتاً ازکتب مکتب­ خانه ­ها فراگرفته خلاءهای زبانی را در ساختار شعری ­اش پر می­ کند. مشخصۀ دیگر او بهره­ مندی از اشعار شاعران عرب زبان است ­که طبعاً در قالب صنایع شعری؛ تضمین؛ ملمعات؛ ضرب المثل­ ها و اشکالی از اقتباسات شعری در ابیات او نمود پیدا­ می­ کنند از آنجا که اثرپذیری ­ها بیشتر در قالب تقلید و یا اقتباسات به زبان دیگر خودش را نشان می­ دهد این بررسی به شواهد شعری­ با رویکرد مقایسه تطبیقی و توصیفی به مستندات تحلیلی­ در مضامین و اشعار عربی حافظ می­ پردازد. یافته ­ها نشان­ می­ دهند حافظ با مطالعه دواوین عرب­­ زبان؛ مضامین مشترک و رگه­ های از اثرپذیری و نشانه­ های از بینامتنی را از خود به ­جای گذاشته است. میزان عشق و علاقه­ مندی خود را به ابن فارض و به تأسی از او متقابلاً از علی(ع) پنهان نکرده است. تأثرات گاهی به ­صورت لغوی و آنگاه که شدّت و قوّت پیدا می ­کند ترجمه ­گونه، تقلیدی با تعمیم دهی ­و تلفیق و ­ترکیب واژگان و یا تغییرات جزئی است و ­­اغلب مضامین مشترک را شامل می­ شود. در کنار غزل ­های عربی گاه ابیات فارسی متضمن هم و در یک­ معنا و مفهوم هستند. حافظ در اقتباسات مضامین تازه و بدیعی را به­ نام خود خلق می ­کند و بیش از هر شاعر دیگری، درهمۀ ابعاد­شعری از ابن فارض مصری متأثر بوده است.

کلیدواژه ها: اثر پذیری، مضامین مشترک، اشعار عربی، حافظ، ابن فارض

http://persian-literature.sinaweb.net/article_687646_3aa73225f8748ea677b5adbd424e2850.pdf