تاریخ گمرک و گمرکخانه در ایران
گمرک ایران یکی از کهن ترین سازمان‌هایی است که همواره وظیفه اعمال نظارت و ایجاد درآمد در مبادی ورودی و خروجی را عهده دار بوده است. می‌توان گفت که پیشینه این سازمان همزمان با دولتمردان درایران است. براساس منابع موجود از بیست و پنج سده پیش در مرزهای کشور دفاتر گمرکی وجود داشته و دریافت حقوق و عوارض از کالاهای بازرگانی رسم بوده است. پس از هخامنشیان در مرزهای حکومت اشکانی نیز کالاهای ورودی و خروجی در لوح‌های مخصوص ثبت و حقوق دریافت میشد. در پیمان‌های میان ساسانیان و رومیان بارها از گمرک یاد شده است.
در دوره اسلامی نیز در مرزهای ایران همان رسوم و مقرراتی که در زمان ساسانیان رایج بود اجرا میشد. در منابع تاریخی هر دوره از تاریخ ایران به فعالیت این سازمان مالی و نظارتی اشاره شده است. از دوره صفویه به بعد جهانگردان اروپایی هم آگاهی‌های ارزشمندی درباره گمرک و گمرکخانه درایران به دست داده‌اند. ادامه نابسامانی اقتصادی در دوره مظفرالدین‌شاه قاجار دولتمردان را به نقش حساس گمرک آگاه و آنان را ناگزیر ساخت که رایزنانی را از کشور بلژیک برای سازمان دهی، تعیین تعرفه، مدیریت و خدمت در ستاد گمرک ایران و گمرکخانه‌های ایالت‌ها دعوت نمایند و ازاین زمان نقش گمرک در سرنوشت اقتصاد کشور اهمیت و حساسیت بیشتری یافت. در سده اخیر درجهت نوسازی و بهسازی این سازمان گام‌های بلندی برداشته شد.
کتاب «تاریخ گمرک و گمرکخانه در ایران» در واقع سرگذشت فعالیت و نقش گمرک و گمرکخانه در طول تاریخ ایران است که می‌تواند مورد بهره برداری پژوهندگان تاریخ اداری و بازرگانی کشور و دیگر علاقه مندان قرارگیرد. آنچه در این کتاب فراهم آمده، مطالبی است که طی سالهای متمادی، از لابه لای تاریخ‌های عمومی و محلی، منابع جغرافیایی، اسناد، قراردادها، معاهدات، سفرنامه‌ها، لغت نامه‌ها، دیوان‌های شاعران و متونی از این دست بیرون کشیده شده و به رشته تحریر در آمده است. اطلاعات به‌دست آمده بر اساس ترتیب تاریخی تدوین شده است و از کهن ترین روزگار که دولت ایران شکل گرفته و بازرگانی خارجی و داخلی رونق یافته تا این زمان، در حد توان مورد بررسی قرار گرفته است. عکس‌های شخصیت‌ها و بناها و تصویر برخی اسناد، از منابع گوناگون فراهم شده که خود بخش مهمی از این پژوهش است. امید است مورد بهره برداری پژوهشگران , علاقه مندان و اهل نظر قرار گیرد.
