کلیله و دمنه انشای نصرالله بن محمد بن عبدالحمید منشی تصحیح مجتبی مینوی طهرانی

کتاب کلیله و دمنه از جمله آن مجموعه های دانش و حکمتست که مردمان خردمند قدیم گرد آوردند و « بهرگونه زبان » نبشتند و از برای فرزندان خویش بمیراث گذاشتند و در اعصار و قرون متمادی گرامی می داشتند، می خواندند و از آن حکمت عملی و آداب زندگی و زبان می آموختند.
اصل کتاب بهندی بود بنام پَنچه تَنتره Panchatantra، در پنج باب فراهم آمده، برزویه طبیب مروزی در عصر انوشیروان خسرو پسر قباد پادشاه ساسانی آن را بپارسی درآورد و ابواب و حکایات چند بران افزود که اغلب آنها از مآخذ دیگر هندی بود، در مبادی دوران فرهنگ اسلامی ابن المقفع آن را از پارسی به تازی نقل کرد و کتاب کلیله و دمنه نام نهاد؛ از نگارش پارسی برزویه و از ترجمه تازی پسر مقفع « بهرگونه زبان » ترجمه کرده شد؛ در عصر سامانیان نخستین سخنگوی بزرگ فارسی ابوعبدالله رودکی آن کتاب ابن المقفع را بنظم فارسی امروزی درآورد.
این ترجمه را با ترجمه های دیگر فرق است: نصرالله منشی مقید بمتابعت از اصل نبوده است و ترجمه و نگارشی آزاد ساخته و پرداخته است و آن را بهانه و وسیله ای کرده است از برای انشای کتابی بفارسی که معرف هنر و قدرت او در نوشتن باشد، و انصافا نثر فارسی را به ذروه اعلی رسانیده است و کمال قدرت آن را در بیان مطالب، و حدّ توانایی خویش را نیز در نویسندگی، در این کتاب بمنصّه ظهور نشانیده.
آیه و حدیث و مثل و شعر فارسی و عربی که در سراسر کتاب گنجانیده است گذشته از رعایت عادت زمان نشانه ای از قریحه خارق العاده و نبوغ فکری و ذوقی نویسنده است. نصرالله منشی به هدایت ذوق پی برده است که بی اشعار و امثال و گفتارهای برجسته برگزیده کار کتاب ناتمام است، از آیه و حدیث و مثلها و شعرهای نخبه و زیبا و با قوّت عربی و فارسی مبلغی دران جابجا گنجانیده است، و بسیاری از شعرهای فارسی را بالخصوص چنان در کلام خود درج کرده است که مکمّل عبارتست و جمله بی آن ناتمام است؛ و حتی گاهی یکی دو لفظ را در بیت تغییر داده است تا از وزن خارج گردد و مانند نثر خوانده شود.