رودکی
 ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم رودکی سمرقندی؛ زادهٔ اواسط قرن سوم هجری قمری ۲۴۴ قمری از شاعران ایرانی دورهٔ سامانی در سدهٔ چهارم هجری قمری است. او استاد شاعران آغاز قرن چهار هجری قمری ایران است. رودکی به روایتی از کودکی نابینا بوده است و به روایتی بعدها کور شد. او در روستایی به‌نام بَنُج رودک در ناحیه رودک در نزدیکی نخشب و سمرقند به دنیا آمد. رودکی را نخستین شاعر بزرگ پارسی‌گوی و پدر شعر پارسی می‌دانند. وی در دربار امیر نصر سامانی بسیار محبوب شد و ثروت بسیاری به دست آورد، با این حال در سالهای پایانی عمر مورد بی‌مهری امرا قرار گرفته بود. او در اواخر عمر به زادگاهش بنجرود بازگشت و در همانجا به سال ۳۲۹ هجری (۹۴۱ میلادی) درگذشت
رودکی نخستین شاعر بزرگ فارسی زبان است که به دلیل ابداعاتش در شعر، او را پدر شعر فارسی می دانند. این شاعر بزرگ ایرانی در طول زندگی ارزشمندش آثار فراوانی از خود بر جای گذاشت.
شاعران پس از رودکی از سبک شعر سرودن او پیروی می کردند چرا که این شاعر بلندآوازه در فنون سخن و انواع شعر مهارتی خاص داشت و با احیای شعر فارسی، رهگشای شاعران پس از خود بود، به طوریکه در میان شاعران و سخنوران به استاد و سلطان شاعران معروف شده است. 
آثار رودکی
رودکی از پرکارترین ها شاعران ایرانی به شمار می رود. از تمام آثار رودکی گفته می شود بیش از یک میلیون و سیصد هزاربیت و نیز شش مثنوی بوده است، لکن فقط ابیاتی پراکنده به همراه چند قصیده، غزل و رباعی باقی مانده است. تعداد ابیات باقی مانده را 1047بیت می دانند.
مثنوی های رودکی
مثنوی کلیله و دمنه:
مهم ترین اثر او کلیله و دمنه منظوم است. کلیله و دمنه در اصل کتابی ست هندی از زبان حیوانات که در دوره ساسانیان به دستور بزرگمهر و به وسیله برزویه طبیب به پارسی میانه ترجمه شد. منظومه کلیله و دمنه رودکی مشتمل بر دوازده هزار بیت بوده است.
مثنوی سندباد نامه:
از دیگر آثار رودکی می توان به سندبادنامه اشاره نمود. اثر سندبادنامه هم از اصل هندی بوده که از عصر ساسانیان به ایران وارد شده و از ایران به ادبیات عرب و اروپا راه یافته است. سندبادنامه در دوره سامانیان به فرمان نوح بن نصر سامانی به فارسی ترجمه گشت.
مثنوی مطوی موقوف از بحر سریع:
از این مثنوی فقط سه بیت باقی مانده است که به وزن، مفتعلن مفتعلن فاعلن است.
مثنوی مسدس اخرب مقبوض محذوف از بحر هزج:
از این مثنوی تنها سه بیت باقی مانده است که به وزن، مفعول مفاعلن فعولن می باشد.
مثنوی مسدس محذوف از بحر مضارع:
از این مثنوی نیز تنها سه بیت باقی مانده است که به وزن، مفاعیل فاعلات فعولن است.
مثنوی اصلم مسبغ از بحر خفیف:
از این مثنوی بیست و هشت بیت باقی مانده است که به وزن، فاعلاتن مفاعلن فع لن می باشد.
مثنوی مثمن مقصور از بحر متقارب:
از این مثنوی چهل و سه بیت مانده است که به وزن، فعولن فعولن فعول است.
مثنوی مسدس مقصور از بحر هزج:
از این مثنوی سیزده بیت در دست است که به وزن، مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل است.
اشعار غنایی رودکی
اکثر اشعار غنایی رودکی را غزلها و رباعیهای وی تشکیل می دهند. این اشعار که برپایهٔ دم غنیمت شمری و خوشی و گذران زندگی و معاشقه استوار است تجدیدگر راهی ست که از اپیکور آغاز شده و در ایران به رودکی و سپس به دست خیام و حافظ رسیده است.
خمریات
خمریات او دراوصاف طبیعت و زیبایی های جهان است. علت اصلی موفقیت او ذوق بالا در تصویرسازی و تشبیهات دقیق و لطیف است . یک مورد از خمریات معروف رودکی بدین قرار است:
بیار آن می که پنداری روان یاقوت نابستی
و یا چون برکشیده ابر پیش آفتابستی
سحابستی قدح گویی و می قطرهٔ سحابستی
طرب گویی که اندر دل دعای مستجابستی
اگر می نیستی یکسر همه دل ها خرابستی